1924 Erzurum Depremi ve Gazi Mustafa Kemal Paşa

Yıl 2018, Cilt: 1 Sayı: 2, 145 - 168, 31.01.2018

Nurhan Aydın Elif Ergün

Öz

Erzurum 1924 yılı
içinde üç ayrı depremle sarsılmıştır. İlk deprem 13 Mayıs 1924 tarihinde,
ikincisi 6 Eylül 1924 tarihinde, en şiddetli ve yıkıcı olan üçüncüsü ise 13
Eylül 1924 tarihinde meydana gelmiştir. Bu son 13 Eylül depremi ciddi anlamda
mal ve can kaybına neden olmuştur. Daha önceki depremin yaraları sarılmadan
ardı ardına depremler yaşanması ve son depremin de kış mevsiminin başlamasına
yakın bir tarihte meydana gelmesi durumu iyice ağırlaştırmıştır. Büyük bir
savaştan henüz çıkmış ve zaten ağır şartları olan ülkede, böyle bir depremin
etkilerinin daha da fazla hissedilmesi kaçınılmaz olmuştur.

Reis-i Cumhur Gazi
Mustafa Kemal Paşa, 13 Eylül 1924 tarihinde Erzurum’da meydana gelen depremi,
“Gazi’nin Sonbahar Gezileri” olarak bilinen gezi programı kapsamında Trabzon’da
iken haber almıştır. Mustafa Kemal Paşa deprem haberini alır almaz gezi
programını iptal ederek Erzurum’a gelmesi depremzedeler için büyük bir moral
olmuştur.

Reis-i Cumhur’un
deprem bölgesine gelerek devlet kurumlarının çalışmalarını yerinde incelemesi,
kurulan yardım komisyonunu ziyareti, bizzat kendinin, eşinin ve maiyetinde
bulunan diğer kişilerin yardımları, Hilal-i Ahmer Cemiyeti (Kızılay)’nin
çalışmaları, Kızılhaç Komitesi tarafından ulaştırılan yurtdışı yardımları, ülke
halkının birlik ve beraberlik içerisinde hareket etmesi ile depremin yaraları
hızla sarılmaya çalışılmıştır.

Bu makalede 1924
Erzurum depremi, depremin sonuçları, bölgede yapılan çalışmalar, Mustafa Kemal
Paşa’nın deprem sebebiyle Erzurum’u ziyareti, duyguları, yaptıkları ve
talimatları ele alınmaya çalışılmıştır.    

Anahtar Kelimeler

Mustafa Kemal Paşa, Erzurum, Deprem

Kaynakça

• BCA 030 10 00 00 119 837 1
• BCA. 030.0.18.01.01.09.25.9.001
• BCA. 030.0.18.01.01.09.27.09.001
• BCA. 030.0.18.01.01.10.37.09.001
• BCA. 030.0.18.01.01.11.46.2.001
• BCA. 030.0.18.01.01.11.46.8.001
• BCA. 030.0.18.01.01.11.46.8.2
• BCA. 030.0.18.01.01.11.46.8.3
• BCA. 030.0.18.01.01.11.46.10.001
• BCA. 030.0.18.01.01.11.48.1.001
• BCA. 030.0.18.01.01.11.50.11.001
• BCA. 030.0.18.01.01.011.55.20.001
• Kızılay Arşivi K.A. 1244/134
• K.A. 1244/19
• K.A. 94/202
• K.A. 94/226
• K.A. 94/227
• Cumhuriyet Gazetesi, 1998
• AKIN, Fehmi, Atatürk’ün Sonbahar Gezileri, Cantekin Matbaası, Ankara, Cantekin, 2008.
• Atatürk’ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, (2006). (Yay. Haz: Ali Sevim, İzzet Öztoprak, Mehmet Akif Tural). Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• ATNUR, İbrahim Ethem, Reis-i Cumhur’un Doğu İncelemeleri (1924 Erzurum Dep¬remi). Ebabil Yayıncılık, Ankara, 2006.
• AYHAN, Erhan, Türkiye ve Dolayları Deprem Kataloğu 1881-1980. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul,1980.
• BABÜROĞLU, Selahattin, Deprem ve Devlet. Yayın Evi Yok, Ankara, 1998.
• ÇAPA, Mesut, Kızılay [Hilal-i Ahmer] Cemiyeti (1914-1925), Türk Kızılayı Yayınları, Anka-ra, 2010.
• KONUKÇU, Enver, Mustafa Kemal Atatürk Döneminde Erzurum, Erzurum Valiliği Yayınları, Erzurum, 1999.
• OKAY, Nilgün, Afet ve Acil Durum Yönetimine Giriş, Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fa-kültesi Yayınları.
• ÖNDER, Mehmet, Atatürk’ün Yurt Gezileri, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1998.
• BİKÇE, M., Türkiye’de Hasara ve Can Kaybına Neden Olan Deprem Listesi (1900-2014), 3. Türkiye Deprem Mühendisliği ve Sismoloji Konferansı, 14-16 Ekim 2015, Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir, 2015.
• ÇAPA, Mesut, “Erzurum Depremi ve Cumhurbaşkanı Gazi Mustafa Kemal’in Erzurum’u Ziyareti” 23 Temmuz Erzurum Kongresi ve Kurtuluştan Günümüze Erzurum I. Uluslara-rası Sempozyumu, (Yay. Haz: YAVUZ Aslan, Salim Gökçen), Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2002. Ss. 643-656
• DUMAN, Önder, Samsun Basın Tarihinden Bir Kesit: “Haber Gazetesi”, Geçmişten Geleceğe Samsun, I.Kitap, 2006. Ss. 367-385
• KALEMLİ, Hüseyin, “1924 Erzurum Depreminde Yurtdışından Yapılan Yardımlar”, Ata-türk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (2).Erzurum, 2010. Ss. 201-219
• KAYSERİLİ, Alperen, “Erzurum Şehri’nde Yer Adları Üzerine Bir Deneme”, Coğrafyaya Adanmış Bir Ömür: Hayati Doğanay, (Ed: Prof. Dr. Serhat Zaman- Doç. Dr. Ogün Coşkun), Atatürk Üniversitesi Yayınları, Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Yayınları Araştırmalar Serisi, No:1056, No:131, No:56, Pegem Yayıncılık, Ankara, 2015. Ss. 653-667
• ORTAK, Şaban, “1924 Erzurum Depremi ve Reis-i Cumhur Gazi Mustafa Kemal’in İkinci Erzurum Gezisi”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Atatürk Dergisi, Cilt:3, Sayı:2. Erzurum 2002. Ss. 191-203
• SÜR, Özdoğan, “Türkiye’nin Deprem Bölgeleri” Ankara Üniversitesi Türkiye Coğrafyası Araş-tırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı:2. Ankara,1993. Ss. 53-68
• TÜRKMEN, İsmet, “Doğu Anadolu’ya Bayındırlık Hizmetleri Kapsamında Yapılan Kamu Harcamaları ve Yatırımlar (1920-1938)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Ensti-tüsü Atatürk Yolu Dergisi, Sayı:45, Ankara, 2010. Ss.117-156
• YAPICI, Hakkı, “Tarih Boyunca Erzurum’da Meydana Gelen Zelzeleler”, Araştırma Maka-lesi, Mavi Atlas, 5/2015. Ss. 14-20
• Doğal Afetlerde Meydana Gelen Can ve Mal Kaybını En Aza İndirmek İçin Alınması Gere-ken Tedbirlere Ait Meclis Araştırma Komisyon Raporu, Haziran 1997.
• Türkiye Büyük Millet Meclisi (10/66, 67, 68, 69, 70) Esas Numaralı 23.12.1999 Tarihli Meclis Araştırması Komisyonu Raporu, Sayı : A.01.1.GEÇ.10/66,67,68,69,70-93.
• Türkiye’de Deprem Gerçeği ve TMMOB Makine Mühendisleri Odası’nın Önerileri, Oda Raporu, TMMOB Makine Mühendisleri Odası, Genişletilmiş İkinci Baskı, Nisan 2012, Ankara.
• Işık, Burhan C. “Depremler ve Türkiye”, (http://www.hkmo.org.tr).