OSMANLI DEVLETİ’NDE MUHACİR ÇOCUKLARININ SOSYAL HAYATA ENTEGRASYONUNDA EĞİTİM MESELESİ (19.YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA)

Yıl 2020, Sayı: 7, 323 - 358, 30.07.2020

Kerim Tiryaki Zeynep Özlü

Öz

19. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı Devleti, Rusyaileyaptığı1853-1856 Kırım Savaşı ve 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı sonucunda topraklarına sığınmak zorunda kalan muhacirlerin sorunlarıyla uğraşmak zorunda kalmıştı. Devlet, göçlerin yaşandığı ilk dönemlerde muhacirlerin sorununu önceleri elindeki mevcut idari birimlerle çözmeye çalışmıştı. Ancak bu birimler bir taraftan sorumlu oldukları işlerle uğraşırken diğer taraftan muhacirlerin sorunlarıyla ilgilenebilecek yapısal bir donanıma sahip değildi. Dolayısıyla bu durum, devleti muhacirlerin sorunları ile ilgilenecek müstakil idari birimler kurmaya yöneltmişti. Böylece muhacir sorunlarını çözmek için değişik zamanlarda çeşitli yapısal farklılıklara sahip muhacir komisyonları kurulmuştu. Muhacir komisyonları; muhacirlere yönelik iaşe, iane, arazi gibi ihtiyaçlarının temini hususunda önemli hizmetlerde bulunmuştu. Buna ilaveten mevcut kaynakların yetersiz gelmesi üzerine devlet ve duyarlı insanlar ülke genelinde muhacirlere her türlü yardımda bulunmuşlardı. Bununla birlikte muhacir komisyonlarına yardımcı olmak için çalışan yardım komisyonları da bu faaliyetlerde önemli katkılar sağlamıştı. Ayrıca bunlara ilaveten onların toplumsal ve kültürel yapıya adaptasyonunu en iyi şekilde sağlamak amacıyla sağlık, eğitim-öğretim vb. alanlarda önemli faaliyetleri en iyi şekilde yerine getirmeye çalışmıştı. Bu bağlamda özellikle de göç olayından en çok mağdur olan muhacir çocuklarının ve yetimlerinin eğitim meselesinin çözümü konusunda önemli hizmetler verilerek, çocukların eğitim almaları sağlanmaya çalışılmıştı. Çocukların mesleki okullara kayıtları yapılarak onların eğitim süreçlerinden sonra bir meslek sahibi olmaları hedeflenmişti. Ayrıca okullarda eğitim gören çocukların kitap, harita, burs, elbise ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmıştı. Okullarda eğitim faaliyetlerinin yapılması konusunda öğretmen ihtiyaçları da hem devletin tayin ettiği hem de muhacirlerden öğretmenlik yapabilecek olan kişilerin göreve getirilmesiyle öğretmen ihtiyacı da giderilmeye çalışıldığı tespit edilmiştir. Bu bağlamda makalede muhacirlerin, çocuklarını okullara kayıtlarını yaptırması sırasında meydana gelen kontenjan problemi, okullarda öğrencilerin harita, kitap ve öğretmen ihtiyaçlarının karşılanması amacıyla yapılan hizmetler, çocukların eğitim sırasında yaşadığı maddi sıkıntıların giderilmesi yönündeki faaliyetler ve yetim çocuklara yönelik yerine getirilen eğitim faaliyetleri hususundaki veriler değerlendirilerek, ilgili dönemde muhacir çocuklarının yaşadığı eğitim sorunları ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti İskan Politikası, Muhacirlerin Topluma Entegrasyonu, Muhacirlerin Eğitim Meselesi

Kaynakça

• ADIYEKE, Ayşe Nükhet, Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908), ( Doktora Tezi), Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, İzmir, 1994.
• AKKAYAN, Taylan, Göç ve Değişme, İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Basımevi, İstanbul, 1979.
• AKYÜZ, Yahya, Türk Eğitim Tarihi (Başlangıçtan 1988’e), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1989.
• ANDIÇ, Fuat, ANDIÇ, Süphan, Kırım Savaşı Âli Paşa ve Paris Antlaşması, Eren Yay., İstanbul, 2002.
• ARMAOĞLU, Fahir, 19. yüzyıl Siyasi Tarihi (1789-1914),TTK Yay., Ankara, 1997.
• Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı Eğitiminde Modernleşme, Yayına haz. Muzaffer Albayrak, Kevser Şeker, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Yayını, Yayın No:134, İstanbul, 2014.
• ATUF, Nafi, Türkiye Maarif Tarihi Hakkında Bir Deneme, Muallim Ahmet Halit Kitaphanesi, Ankara, 1930.
• 1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Kafkas Cephesi Harekatı,C.II, Genel Kurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Yay., Ankara, 1985.
• ÇADIRCI, Musa, TanzimatDöneminde Anadolu Kentleri’nin Sosyal ve Ekonomik Yapıları, TTK Yay., Ankara, 1991.
• DEMİRTAŞ Mehmet, “Kırım Savaşı ve 93 Harbi Surecinde Osmanlı Memleketine Gelen Göçmenlerin Sevk ve İskânları”, Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi (TAED), 16(41), 2009.
• DÜNDAR, Fuat, İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), İletişim Yay., İstanbul, 2001.
• EMGİLİ, Fahriye, Yeniden Kurulan Hayatlar Boşnakların Türkiye’ye Göçleri (1878-1934), Bilge Kültür Sanat, İstanbul, 2012.
• ERGİN Osman Nuri, Türkiye Maarif Tarihi, C.1-2, Eser Matbaası, İstanbul,1977.
• ERKAN, Süleyman, Kırım ve Kafkasya Göçleri,(1878-1908), KTÜ Kafkasya ve Orta Asya Ülkeleri Uygulama ve Araştırma Merkezi, Trabzon, 1996.
• Geleceğin Geçmişi, Kahramanlık Destanları, Yayına haz. Ali Kaya, Halka Yay., İstanbul, 2007.
• Göç Terimleri Sözlüğü, Uluslararası Göç Örgütü, Uluslararası Göç Hukuku, Cenevre, no:18, http://www.goc.gov.tr/files/files/goc_terimleri_sozlugu, (Erişim Tarihi:25.08.2019).
• GÖKBİLGİN, M.Tayyib, “Mithat Paşa”, İA, C.VIII, İstanbul, MEB Yay., İstanbul,1960.
• HABİÇOĞLU, Bedri, Kafkasya’dan Anadolu’ya Göçler, Nart Yay., İstanbul 1993.
• İNAL, Mahmut Kemal Osmanlı DevrindeSon Sadrazamlar, İstanbul Maarif Basımevi, İstanbul, 1956.
• İPEK, Nedim, Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri, TTK Yay.,Ankara, 1994.
• ___________, “Osmanlı Devleti’nin Göç ve İskân Politikaları”, Osmanlı’da İskân ve Göç, Edit. N. İpek ve M. Taştemir, Anadolu Üniversitesi Yay., Eskişehir, 2013.
• KALE, Başak, “Zorunlu Göçün 19. Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu Üzerindeki Etkileri”, Türkiye’nin Göç Tarihi: 14. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Göçler, Edit. M. M. Erdoğan ve A. Kaya, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul, 2015.
• KARPAT, Kemal H.,Osmanlı’dan Günümüze Etnik Yapılanma ve Göçler, Timaş Yay., İstanbul, 2013.
• __________________, Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri, İstanbul, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2004.
• KASSAB, SawsanAgha, “II. Abddülhamid Döneminde, Osmanlı Vilayetleri’ne İskân Edilen Giritli Göçmenler”, Osmanlı, C.4, Edit, Güler Eren, Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999.
• KESGİN Selman Salim, “Türk Kamu Yönetiminde Göçmen Çocuklara Yönelik Politikalar”, Göç Dergisi, C.4, S1.Mayıs 2017.
• KILINÇ, Mustafa, Türkiye’de Mesleki Teknik Eğitim Tarihi (1886-1986), Pegem, Ankara, 2016.
• KIRIMLI, Hakan, “Kırım(Rus idaresi Dönemi)”, DİA, C.25, Ankara, 2002.
• KOCACIK, Faruk, “Rumeli’den Anadolu’ya Yönelik Göçler ve Sonuçları”, Osmanlı, C.IV,Yeni Türkiye Yay., Ankara, 1999.
• _______________, “Balkanlar’dan Anadolu’ya Yönelik Göçler (1878-1890)”, Osmanlı Araştırmaları, 1(1), 1980.
• KOLAŞİNLİ, Hayri, Muhâcirlerin İzinde Boşnakların Trajik Göç Tarihinden Kesitler, Lotus Yayınevi, Ankara, 2004.
• McCARTHY, Justin, Ölüm ve SürgünOsmanlı Müslümanlarının Etnik Kıyımı (1821-1922), Çev. Bilge Umar, İnkılâp Yay,, İstanbul, 1998.
• ÖZER, İnan, Kentleşme, KentlileşmeveKentselDeğişme, Ekim Kitabevi, Bursa, 2004.
• ÖZTAN Güven G.,Türkiye’de Çocukluğun Politik İnşası, İstanbul Bilgi Üniversitesi Yay., İstanbul, 2015.
• SAYDAM, Abdullah, Kırım ve Kafkas Göçleri, 1856-1876, TTK Yay., Ankara, 1997.
• ŞÂDÎ, NecmüddinEyyub, “Eytâm İdaresi”, Türk Ansiklopedisi, C.XVI, MEB Basımevi, Ankara, 1968.
• ŞAHİN, Cengiz, “Yurtdışı Göçün bireyin Psikolojik Sağlığı Üzerindeki Etkisine İlişkin Kuramsal Bir İnceleme”, G.Ü. Gazi EğitimFakültesi Dergisi, S. 217/2, 2001.
• ŞİMŞİR, Bilal N.,Rumeli’den Türk Göçleri, C.II, TTK Basımevi, Ankara, 1989.
• TUNA, Orhan, Türkiye’de Meslekî ve Teknik Eğitim, Ay yıldız Matbaası, Ankara, 1973.
• Türkçe Sözlük, TDK, C.I, Ankara, TTK Basımevi, 1998.
• TÜRKGELDİ Ali Fuat, Mesâil-i Mühimme-i Siyasiyye, Yay. haz. Bekir Sıtkı Baykal, TTK Yay., Ankara, 1987.
• UÇAROL, Rıfat, “1878 Berlin Antlaşması’na Göre Yunanistan Sınırının Düzenlenmesi Sorunu ve Yunanistan’a Toprak Verilmesi (1878–1881)”, Üçüncü Askeri Tarih Semineri Bildirileri, Tarih Boyunca Türk-Yunan İlişkileri (20 Temmuz 1974’e Kadar), Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1986.
• UNAT, Faik Reşit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, MEB Basımevi, Ankara, 1964.
• ÜLKÜSAL, Müstecib, Dobruca,Dobruca ve Türkler, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay., Ankara, 1987.
• ÜSTEL, Füsun, Makbul Vatandaşın Peşinde, İletişim Yay., İstanbul, 2014.
• YAZICI, Nesimi, “Osmanlılarda Yetimlerin Korunması Üzerine Bazı Değerlendirmeler”, AÜİFD, S.1, 2007.