BİR ÇATIŞMANIN DENKLEMİ: ÇAKIRCALI MEHMET EFE’NİN BAŞARISINDA YATAK VE PUSU FAKTÖRÜ

Yıl 2021, Sayı: 8, 57 - 84, 27.01.2021

Cihan Özgün Gizem Tunç Yasin Özdemir

Öz

18.yüzyıl Batı Anadolu’sunda varlıklarını sürdürmüş olan eşkıyalar, kendilerine özgü yaşayışlarıyla efsaneleşmişlerdir. Efsaneleşmelerinin arka planında yatan sebepler kuşkusuz yaşam koşullarının zorlu olduğu dağlarda verdikleri mücadelelerdir. Bu mücadeleler kurdukları yatak ve istihbarat ağları ile rakipleri karşısında uyguladıkları taktiklerden oluşmaktadır. Batı Anadolu’da faaliyet gösteren eşkıya çeteleri ve bu çetelerin liderlerini öne çıkaran yine bu taktiklerdir. Bir eşkıya kurduğu yatak ve istihbarat ağı sayesinde varlığını muhafaza edebileceğini bilmektedir. Merkez hükümet ve onun yerel yetkilileri ile olan ilişkilerini de yine bu yataklar üzerinden sürdürmüşlerdir. Barınma, silah temin etme, istihbarat sağlama gibi çeşitli özelliklere sahip olan yataklara ek olarak çatışma esnasında uyguladıkları pusu ve şaşırtma gibi taktiklerle de hayatta kalabilmişlerdir. Bu çalışmada, bölgenin en ünlü eşkıyası olan Çakırcalı Mehmet Efe’nin kurduğu yatak ağları, çatışma ve pusu taktikleriyle dağda nasıl bir iktidar mücadelesi verdiği konusu üzerinde durulacaktır.

Anahtar Kelimeler

Eşkıya, Çakırcalı, Yatak, Pusu, Küçük Menderes

Kaynakça

• AVCI, Ali Haydar, Zeybeklik ve Zeybekler Tarihi, E Yayın, İstanbul, 2004.
• BARKEY, Karen, Eşkıyalar ve Devlet, Çev. Zeynep Altıok, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2011.
• BAYAR, Celal, Ben de Yazdım: Milli Mücadeleye Gidiş, C. 6, Sabah Yay., İstanbul, 1997.
• DURAL, Halil, Bize Derler Çakırca; 19.ve 20.yüzyılda Ege’de Efeler, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 2005.
• KEMAL, Yaşar, Çakırcalı Efe, YKY, İstanbul, 2014.
• ÖZBİLGİN, Mehmed Öcal, Zeybeklik Kurumu ve Zeybek Oyunları, (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Ege Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir, 2013.
• ÖZÇELİK, Ali, Batı Anadolu’da Eşkıyalık ve Şiddet-Af Sistemi Bağlamında Devlet-Eşkıya İlişkisi (XIX. ve XX. Yüzyıllar), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Aydın Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Aydın, 2019.
• Şemseddin Sami, Kâmûs-ı Türkî, Haz. Raşit Gündoğdu, Niyazi Adıgüzel, Ebul Faruk Önal, İdeal Kültür Yay., İstanbul, 2014.
• YETKİN, Sabri, Ege’de Eşkıyalar, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul, 1996.
• BAŞARAN, Mehmet- Sarıbey Haykıran Aysun, “Osmanlı Merkezi Yönetimine Taşranın Direnişi; Atçalı Kel Mehmed Ayaklanması, Balıkesir Üniv. Sos. Bilimler Enst. Dergisi, C.12, S.22, Balıkesir, 2009, ss.155-164.
• ÇETİN, Necat- Özdemir, Savaş, “İzmir’de Yayımlanan Kısa Ömürlü Resimli Bir Mizah Gazetesi; Zeybek”, Acta Turcica, Yıl. VI., Sayı: 2, Temmuz 2014, ss. 1-19.
• DEMİR, Alpaslan, “Dağlarda Birlikte Yaşamak: 20. Yüzyılın Başlarında Küçük Menderes Havzası’nda Göçer-Eşkıya İlişkisi”, Uluslararası Küçük Menderes Araştırmaları ve Tire Tarihi Sempozyumu Bildiriler, Ed. Murat Sanus-Ali Özçelik, C.1, Ankara, 2018, ss. 231-236.
• ELDEM, Edhem, “ Doğulu Bir Oryantalist Nasıl Olunur?”, Görünenin Ötesinde Osman Hamdi Bey, Sakıp Sabancı Müzesi Yay. İstanbul, 2019.
• GÖZÜTOK, Türkan, “Eşkıyalık ve Çakırcalı Mehmet Efe’nin Türk Edebiyatına İzdüşümü”, Türkbilig, 21, Ankara, 2011, ss.49-72.
• HOBSBAWM, Eric J., “Eşkıyalar”, Çev. Orhan Akalın, Ali Kerem Saysel, Folklora Doğru Dergisi, S.59, Boğaziçi Üniversitesi Yay., İstanbul, ss.31-50.
• IŞIK, Caner-Türk Gökhan, “Aydın Halk Kültüründe Efelik ve Çalıkakıcılık”, Zeybek Ateşi 2.Ulusal Efe Kurultayı, Ödemiş, 2013.
• KARPUZ, H. Ömer- Gaddar Zeliha, “Efelik ve Zeybeklik İle İlgili Terminoloji Üzerine Bir İnceleme”, 2. Ulusal Efe Kurultayı; Türk Tarihinde Efelik ve Zeybeklik Kültürü Sempozyumu, Ödemiş, 2013, ss.23-37.
• KİŞİ, Şule Sevinç, “Ege’nin Namlı Eşkıyası Çakırcalı Mehmet Efe”, İzmir Araştırmaları Dergisi, S.6, İzmir, 2017, ss.77-122.
• LEİSER, G., “Zeybek”, Encyclopeaedia of Islam, Second Edition, 2005, ss.?
• ÖZÇELİK, Ali, “Batı Anadolu Eşkıyalığının Bir Mit Haline Geliş Serüveni”, Tarih ve Günce Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Dergisi, II/5, 2019, ss.333-359.
• __________, “Çakırcalı Mehmet Efe’nin Tire’deki Eşkıyalık Faaliyetleri”, Tire’den Yansımalar, S.10, Ankara 2019, ss.25-35.
• ÖZGÜN, Cihan, 19. Yüzyılın İkinci Yarısında Aydın Sancağında Eşkıyalık Hareketleri Üzerine Gözlemler”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Ed. Osman Köse, İlkadım Belediyesi, Samsun, 2017, ss.159-178.
• ÖZGÜN, Cihan-Sarıbey Haykıran, Aysun, “Osmanlı İmparatorluğunun Son Zamanlarında Eşkıyanın Gölgesinde Bir Kaza: Kuşadası”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Ed. Osman Köse, İlkadım Belediyesi, Samsun, 2017, ss.425-441.
• PULLUKÇUOĞLU YAPUCU, Olcay. “Bir Çetenin Anatomisi”, Batı Anadolu Eşkıyalık Tarihi, Ed. Olcay Pullukçuoğlu Yapucu, Cihan Özgün, Ali Özçelik, Ege Üniversitesi Yay., İzmir, 2019, ss.73-94.
• SERÇİNLİOĞLU, M., “Zeybeklik ve Zeybekler”, Töre Dergisi, S.39, İstanbul, 1972, ss.23-34.
• SOYLUER, Serdal, “Tüfekhane-i Amire’yi Mamur Kılmak; Osmanlı Tüfek İmalatında Avrupalı Uzmanların Rolü”, Osmanlı Araştırmaları Dergisi, S.LII., İstanbul, 2018, ss.267-309.
• ŞAKİR, Ziya, “Zeybekler”, Resimli Tarih Mecmuası, S.6, İstanbul, 1950, ss.8-14.
• UYANIK, Ercan, “Çakırcalı Mehmet Efe Kronolojisi”, Ege Defterleri, S.4, İzmir, 2014, ss.3-43.
• ÜRKMEZ, Naim, “Eşkıyalığın Engellenmesine Dair Sultan II. Abdülhamid’e Sunulan Bir Rapor”, ETÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S.1, 2015, ss. 31-64.
• YİĞİT, Yücel, “Mütareke Günlerinde Balıkesir’de Eşkıyalık Hareketleri”, Osmanlı’dan Günümüze Eşkıyalık ve Terör, Ed. Osman Köse, İlkadım Belediyesi, Samsun, 2017, ss. 565-578.