19. YÜZYIL SEYYAHLARINA GÖRE GÖKLEN TÜRKMENLERİ

Yıl 2021, Sayı: 8, 129 - 158, 27.01.2021

Tuba Tombuloğlu

Öz

Göklen Türkmenleri, günümüzde İran sınırları içerisinde bulunan Türkmen Sahra bölgesinde ve Türkmenistan’da yaşamakta olup, İran’da Türklüklerini en fazla koruyan topluluklardan birisidir. 9. yüzyılda Ceyhun boylarından Gürgen ve Etrek nehirlerinin kaynağına yerleşmişlerdir. Önceki dönemlerde kalabalık bir grubu teşkil ettikleri anlaşılan Göklenlerin nüfusu sonraki dönemlerde siyasi nedenlerle azalmıştır. Kaynaklarda Osmanlı Devleti’nin kurucusu olan kayı boyu Göklen Türkmenlerinin uruğlarından biri olarak geçmektedir. Ayrıca 18. yüzyılda yaşamış olan Türkmenlerin millî şairi Mahtumkulu, Göklenlerin Gerkes koluna mensuptur.
19. yüzyılda Türkistan ve İran’a seyyahların yoğun ilgi gösterdikleri görülmektedir. İran’ın kuzeyine ve Hive Hanlığı’na gelen seyyahlar, notlarında burada gördükleri Türkmenlerin sosyal yapılarına, adetlerine sıklıkla yer vermişlerdir. Göklen Türkmenleri de seyyahların hakkında önemli bilgiler verdiği bir boy olarak karşımıza çıkmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Göklen Türkmenleri, Türkmen Sahra, Seyyah, Seyahatname

Kaynakça

• ARAT, R. R. “Göklen”, İ.A., IV., İstanbul 1987, ss.809-8011.
• ATANİYAZOV, Soltanağa, “Türkmen Boylarının Geçmişi, Yayılışı, Bugünkü Durumu ve Geleneği”, Bilig, S.10, ss.1-30.
• BODE, C. A., Baron De, Travels ın Luristan and Arabistan, London 1845.
• BODE, C. A., Baron De, “On the Yamud and Goklan Tribes of Turkomania”, Journal of the Ethnological Society of London (1848-1856), Vol. 1, London 1848, ss. 60-78.
• BLOCQUEVİLLE, Henri De Coulibeof, Türkmenler Arasında, çev. Rıza Akdemir, Ankara 1986.
• BREGEL, Yuri, “Nomadic and Sedentry Elements Among The Turkmens”, Central Asiatic Journal, Vol.25. 1(2), 1981, ss.5-37.
• BURNES, Alexander, Travels into Bokhara: Being the Account of a Journey From India to Cabool, Tartary and Persia also, Narrative of a Voyage on the Indus from the Sea to Lahore, Vol II, London 1834.
• CİHAN, Cihad, XIX. Yüzyıl Seyyahlarına Göre Hazar Ötesi Türkmenleri, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2015.
• CİHAN, Cihad, “19. Yüzyıl Seyyahlarına Göre Hazar Ötesi Türkmenlerinde Yağmacılık ve Köle Ticareti”, Seyyahların İzinde Türkistan, Ed. Mustafa Gökçe, Pegem Yayınları, Ankara 2019, ss.267-312.
• CONOLLY, Arthur, Journey to The North of Indıa, overland from England, Through Russia, Persia and Afghaunıstaun, London 1938.
• DURMUŞ, İlhami, “Türk Adının Ortaya Çıkışı, Anlamı ve Yayılışı”, Gazi Akademik Bakış, C. 10, S.20, ss. 37-47.
• GÜNDÜZ, Tufan, “Türkmen Adına Dair Bazı Fikirler”, Yeni Türkiye Türkoloji ve Türk Tarihi Araştırmaları Özel Sayısı l, C.43, Ankara 1999.
• HOLMEZ, William Richard, Sketches on the Shore of the Caspian, Descriptive and Pictorial, London 1845.
• KÖYMEN, Mehmet Altay, Büyük Selçuklu İmparatorluğu Tarihi, C.l, Ankara 2000.
• FRASER, James B., Narratıve of A Journey Into Khorasan In The Years 1821 and 1822, London 1825.
• FERRİER, J. P., Caravan Journeys And Wanderings in Persia, Afghanistan, Turkistan And Beloochistan; With Historical Notices of the countries lying between Russia and India, London 1857.
• GÖKÇE, Mustafa, “Hazar Denizi’nde Ruslar İle Türkmenler Arasındaki Ticari İlişkiler (18.-19. Yüzyıllar)”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C.6, S. 13, 2018, ss.100-120.
• HANTZSCHE, J. C., “Topographie und Statistik der persischen Turkmanen,” Zeitschrift für Allgemeine Erdkunde, Berlin 1862.
• LADY SHEIL, Glimpses of Life and Manners in Persia, London 1856.
• KAŞGARLI MAHMUD, Divan-ı Lügat-it Türk, C. I, III, Çeviren. Besim Atalay, TTK Basımevi, Ankara 1992.
• MARVİN, Charles, Merv, The Queen of the World and the Scourge of the Man-Stealıng Turcomans, London 1881.
• MATTHEE, Rudi, “Changing the Mintmaster-The Introduction of Mechanized Minting in Qajar Iran”, Itinerario, Vol.XIX,
• MELGUNOF, G., Das Südlıche Ufer Des Kaspıschen Meeres Oder Dıe Nordprovınzen Persıens, Leıpzıg 1868.
• MORGAN, E. Delmar, “Colonel Stebnitzky’s Report on His Journey in 1872 in Central and Southern Turkomania” Journal of the Royal Geographical Society of London, Vol. 44, 1874, ss.217-227.
• MURAV’YOV, Nikolay, Journey to Khiva through the Turkoman Country, London, Oğuz Press, 1977.
• MAC GAHAN, J. A., Campaıgnıng on the Oxus and the Fall of Khive, London, 1874.
• NAPİER, G. C. and AHMAD Kazi Syud, “Extracts from a Diary of a Tour in Khorassan, and Notes on the Eastern Alburz Tract; with Notes on the Yomut Tribe”, The Journal of the Royal Geographical Society of London, 1876, Vol. 46 (1876), ss. 62-171.
• O’DONOVAN, Edmund, The Merv Oasis Travels and Adventures East of the Caspian, London 1882.
• ORKUN, Hüseyin Namık, Eski Türk Yazıtları, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1994.
• SOOFİZADEH, Abdolvahid, “İran Türkmenlerinde Düğün, Doğum ve Cenaze Merasimleri”, 1. Uluslararası Antalya Yörük Sempozyumu, Antalya 2019.
• SOOFİZADEH, Abdolvahid, “Selçuklu Devleti’nin Kurucusu Olan Türkmenler”, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi (OTAD), III,1, 2019, s.158-170.
• SOOFİZADEH, Abdolvahid, Kacarha ve Türkmenha, Nevruzi Yayınevi, Gurgan 1393.
• SOOFİZADEH, Abdolvahid, “Konargöçer Hazarötesi (İran) Türkmenlerinde Sosyo-Kültürel ve Ekonomik Hayat”, Altaylardan Toroslara Konargöçer Türkler, Ed. Mustafa Gökçe- Eren Fehmi Eroğlu, 2018, ss.87- 117.
• SYKES, P. Molesworth, Recent Journeys in Persia, The Geographical Journal, Vol. 10, No. 6, 1897, ss. 568-594.
• SYKES, P. Molesworth, The Thousand Mıles ın Persia or Eıght Years In Iran, London 1902.
• ŞEŞEN, Ramazan, İbn Fazlan Seyahatnamesi, İstanbul 1995.
• TÜRKER, Özgür, “Keşfetmek ve Tanımlamak: 17. ve 18. Yüzyıl Rus Seyyahlarına Göre Buhara”, Seyyahların İzinde Türkistan, Ed. Mustafa Gökçe, Pegem Akademi, Ankara 2019, ss.73-110.
• TÜRKER, Özgür, Özen, Firdes, “Oğuznâme, Selçuknâme ve Meliknâme’ye Göre Selçuklu Hanedanı’nın Menşei”, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Bahar 2017; (41), ss. 331-351.
• VAMBERY, Arminus, Travels in Central Asia: Being the Account of A Journey from Tehran Across the Turcoman Desert on the Eastern Shore of the Caspian to Khiva, Bokhara and Semerkand, Harper&Brother Publisher, Newyork 1865.
• VAMBERY, Arminius, Sketches of Central Asia, London 2004.
• YATE, C.E., Khurasan and Sistan, Edinburg and London 1900.
• YILDIRIM, Zeynep, İran Sahası Göklen ve Nohur Türkmen Ağızları, Basılmamış Doktora Tezi, Ankara 2015.