AFRİKA ÇÖLLERİNDEN BATI ANADOLU DAĞLARINA, KÖLELİKTEN EŞKIYALIĞA: AFRO ZEYBEKLER

Yıl 2021, Sayı: 8, 409 - 428, 27.01.2021

Ali Özçelik

Öz

Erken dönemlerden itibaren Osmanlı İmparatorluğunun eşkıyalıkla anılan bir coğrafyası haline gelen Batı Anadolu, özellikle XIX. ve XX. Yüzyıllarda bünyesinden pek çok zeybek çetesi çıkartmıştır. Yörük aşiretlerine mensup zeybeklerin ağırlıkta olduğu bu çetelerin en dikkat çekici unsurlarından birisi de Afrika kökenli eşkıyalar, yani Afro Zeybekler olmuştu.
Afrika’nın farklı ülkelerinden getirildikten sonra Batı Anadolu’nun farklı yerleşimlerine dağılan, pek çoğu azatlı ya da firariyken çetelere dâhil olan ve gösterişli tavırları ile özellikle seyyahların ve oryantalist ressamların dikkatini fazlasıyla çeken Afro Zeybekler yöre folkloruna da olabildiğince nüfuz etmişlerdi. Öyle ki pek çok halk türküsüne konu olmuşlardı. Bunun yanı sıra ünlü eşkıya reislerinin yardımcılığına kadar yükselen ya da savaş zamanlarında başıbozuk müfrezelere dâhil olan Afro Zeybekler, Batı Anadolu kültürüne kalıcı bir iz bırakmışlardır.
Bu çalışmada, arşiv kaynakları, yerli ve yabancı dönem gazeteleri ile ikinci elden kaynakların ışığında, Afro Zeybeklerin Batı Anadolu’daki tarihsel serüvenine genel hatlarıyla değinilecektir.

Anahtar Kelimeler

Afro, Batı Anadolu, Zeybekler, Asayiş

Kaynakça

• R. Ruff, Julius, Erken Modern Avrupa’da Şiddet (1500-1800), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul, 2011.
• Sarıbey Haykıran, Aysun, Aydın Vilayetinde Çiftlikler (1839-1918), Ege Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 2013.
• Uçarol, Rifat, Gazi Ahmet Muhtar Paşa (1839-1919) (Askerî ve Siyasî Hayatı), İstanbul, 1989.
• Uluçay, M. Çağatay, 18. ve 19. yüzyıllarda Saruhan’da Eşkıyalık ve Halk Hareketleri, Berksoy Basımevi, İstanbul, 1955.
• William von Herbert, Plevne Müdafaası, (Çev. Ali Kurdoğlu), İzmir, 1990.
• Yıldız, Gültekin, Mapusâne: Osmanlı Hapishanelerinin Kurtuluş Serüveni (1839-1908), Kitapevi, İstanbul, 2012.