TEK PARTİ DÖNEMİNİN DÜŞÜNSEL ORTAMI İÇİNDE SOL BASININ YERİ

Yıl 2021, Sayı: 9, 425 - 474, 31.07.2021

Batuhan Alişoğlu

Öz

Türk basını, Cumhuriyet’in ilanından çok partili hayata geçene kadar oldukça değişken bir süreç izlemiştir. Takrir-i Sükûn kanununun uygulanması ve İstiklal Mahkemeleri’nin kurulmasının ardından durgun bir dönem geçiren basın faaliyetleri, 1936’da Tan gazetesinin el değiştirmesiyle etkinliğini arttırmıştır. Çok partili hayata geçilmesi gerektiğini savunan ve iktidarı eleştiren yazılar yayımlayan Tan gazetesi, kamuoyunda yer ettiği konumla beraber dönemin sol basınının öncüsü olmuştur. 1940’lara gelinmesiyle beraber iktidara muhalif basın yayınlarına Adımlar ve Yurt ve Dünya başta olmak üzere birçok yayın eklenmiştir. Bu yayınların büyük çoğunluğunu yasal bir konum elde eden sosyalizm temelli siyasi partiler etrafında örgütlenen dergi ve gazeteler oluşturmuştur. Süreç içerisinde sendikal hareketler ekseninde kendi içerisinde birtakım ayrışmalar yaşayan sol zümre, bu durumu basına da yansıtmıştır. Ancak iktidarın aleyhine yayımlanan yazılarda ve demokratik bir düzene geçme vurgusunda kalıcı bir değişim yaşanmamıştır. İkinci Dünya Savaşı’nın ülke üzerindeki etkisi, basın organlarında da varlığını hissettirmiştir. Farklı ideolojileri savunan basın organları, Türkiye’nin savaştaki konumu temelinde birbirleriyle atışmışlardır. Bu atışmaların şiddeti zaman zaman artarak mevzubahis konuların yargı boyutunda ele alınmasına neden olmuştur. Böylece dergi ve gazetelerin yayımlanmasında birtakım hukuki engellerle karşılaşılmıştır. 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan seçimlerde iktidarı Demokrat Parti’nin devralmasıyla, sol basının sürekli üzerinde durduğu demokrasi vurgusu amacına ulaşmıştır. Bu çalışmada, her biri başlı başına ayrı bir çalışma konusu olabilecek tek parti döneminde yayımlanan sol yayınlar, basın tarihi ve temsil ettikleri görüşler ekseninde yüzeysel bir şekilde incelenmiştir. Çalışmada dönemin siyasi atmosferinde sol basın-iktidar ilişkisini irdelemek ve sol basının üzerinde durduğu temel konuları anlamlandırmak amaçlanmıştır. Çalışma sırasında Cumhuriyet Arşivi belgeleri, basın kaynakları ve konu hakkındaki nitelikli araştırma-inceleme eserlerinden yararlanılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tek Parti, Düşünsel Ortam, Türk Solu, Sol Basın

THE PLACE OF THE LEFTIST PRESS IN THE INTELLECTUAL ENVIRONMENT OF THE SINGLE-PARTY ERA

Öz

The Turkish press followed a highly variable process from the proclamation of the Republic to the transition to multi-party life. Press activities, which went through a stagnant period following the implementation of the Takrir-i Sükûn Law and the establishment of the Independence Courts, increased their effectiveness with the change of the Tan newspaper in 1936. Tan newspaper, which advocated a multi-party life and published articles criticising the government, became the pioneer of the leftist press of the period with its position in the public opinion. With the advent of the 1940s, many publications, especially Adımlar and Yurt ve Dünya, were added to press publications against the government. The majority of these publications consisted of journals and newspapers organized around socialism-based political parties, which took a legal position. The leftist groups, which experienced some separations in the axis of trade union movements during the process, reflected this situation to the press. However, there was no permanent change in the articles published against the government and the emphasis on transition to a democratic order. The impact of the Second World War on the country has also made its presence felt in the press. Press organs which interiorizing different ideologies, quarreled with each other on the basis of Turkey's position on the war. The intensity of these quarrels increased from time to time, causing the issues in question to be dealt with in the judicial aspect. Thus, some legal obstacles were encountered in publishing these journals and newspapers. As the Democrat Party won the elections held on May 14, 1950 and took over the power, the emphasis on democracy, which the leftist press constantly emphasized, reached its goal. In this study, left-wing publications published in the period of single-party, each of which can be a separate study on its own, are examined superficially in the axis of the press history and the views they represent. The aim of this study is to examine the leftist press-power relationship in the political atmosphere of the period and to make sense of the main subjects the leftist press emphasized. During the study, Republic Archive documents, press sources and qualified research and analysis works on the subject were used.

Anahtar Kelimeler

Single-party, Intellectual Environment, Turkish Left, Leftist Press

Kaynakça

• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-1 / 14-43-7, 1 Temmuz 1925.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-1 / 15-54-10, 26 Ağustos 1925.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 44-26-4, 22 Nisan 1934.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 62-20-10, 16 Mart 1936.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 74-38-20, 11 Mayıs 1937.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 89-117-9, 7 Aralık 1939.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 91-44-18, 13 Mayıs 1940.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0 / 79-524-18, 4 Haziran 1945.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-10-0-0 / 143-24-21, 14 Mayıs 1946.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 118-79-10, 8 Aralık 1948.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 118-102-4, 17 Şubat 1949.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 118-98-18, 19 Şubat 1949.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 119-32-10, 14 Nisan 1949.
• Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi, 30-18-1-2 / 120-54-14, 6 Temmuz 1949.
• Millet Meclisi Tutanak Dergisi, 4 Rebiülevvel 1341, İçtima: 69, Cilt: 2.
• Resmi Gazete, 18 Haziran 1946. Resmi Gazete, 25 Mayıs 1940.
• TBMM Tutanak Dergisi, 13 Haziran 1945, Devre: 7, Cilt: 18, İçtima: 2, Oturum: 73.
• TBMM Tutanak Dergisi, 24 Nisan 1940, Devre: 4, Cilt: 10, İçtima. 1, Oturum: 43.
• TBMM Tutanak Dergisi, 28 Haziran 1938, Devre: 5, Cilt: 26, İçtima: 3, Oturum: 82.
• “14 Mayıs”, Yaprak, S. 22, 15 Mart 1950. “Almanya’nın Verdiği Sözler ve Yaptıkları”, Tan, 1 Eylül 1939.
• “Atatürk öldü”, Başdan, S. 14, 9 Kasım 1948. “Cumhuriyet Bayramı”, Yığın, S. 3, 1 Kasım 1946.
• “Cumhuriyet İnkılâbımızın Tarihî Manası”, Adımlar, S. 7, İkinci Teşrin 1943.
• “İlâhiyat Bir İlim Değildir”, Hür Gençlik, S. 3, 1 Ocak 1950.
• “Hadiseler ve Düşünceler”, Yurt ve Dünya, S. 37, Sonkânun 1944.
• “Hitler, Polonya İçin Neler Söylemişti?”, Tan, 3 Eylül 1939.
• “Lozan Sulhu”, Adımlar, S. 4, Ağustos 1943.
• “Niçin çıkıyoruz?”, Zincirli Hürriyet, S. 1, 5 Nisan 1947. “Tarafsızlar”, Yaprak, 1 Mart 1950.
• “Tarih Karşısında Atatürk”, Yığın, S. 4, 15 Kasım 1946. “Türkişe Post Kapatıldı”, Tan, 30 Mart 1940.
• “Türkiye’de din tedrisatı olamaz”, Hür Gençlik, S. 3, 9 Mayıs 1947.
• “Yirminci Yüzyılın Ortasında İnsan Hakları”, Yaprak, S. 17, 1 Ocak 1950.
• ANDAY, Melih Cevdet, “Aldatmaca”, Yaprak, S. 8, 15 Nisan 1949.
• ANDAY, Melih Cevdet, Oktay Rifat Horozcu, Orhan Veli Kanık, “Nâzım Hikmet Meselesi”, Yaprak, S. 26, 15 Mayıs 1950.
• ATAÇ, Nurullah, “Adımların Humanizma Anketi”, Adımlar, S. 4, Ağustos 1943.
• AYBAR, Mehmet Ali, “Apaçık Diktatör olsunlar..”, Hür, S. 1, 1 Şubat 1947.
• AYTEKİN, Halil, “Köyde Geçim”, Yurt ve Dünya, S. 33, Eylül 1943.
• BAŞOĞLU, Muzaffer Şerif, “Psikoloji Karşısına Irkçılık”, Yurt ve Dünya, S. 25, Sonkânun 1943.
• BORAN, Behice, “Şehir ve Şehirleşme Davamız,” Yurt ve Dünya, S. 3, Mart 1941.
• BORAN, Behice, “Üniversitenin Muhtariyeti”, Söz, S. 2, 1 Haziran 1946.
• CEMGİL, Adnan, “Geçen Yılın Fikir Hayatı”, Yurt ve Dünya, S. 37, Sonkânun 1944.
• DİKERDEM, Mahmut (M. Fırtınalı), “Köylüyü Kalkındırmak İçin”, Yaprak, S. 11, 1 Haziran 1949.
• ERTEKİN, Asaf, “4 Aralık Hadisesi”, Söz, S. 4, 1 Temmuz 1946.
• ERTEM, Sadri, “Başvekil R. Saydamın Bir Senesi”, Tan, 26 Ocak 1940.
• Görüşler, 1 Aralık 1945. Hür Gençlik, Özel Sayı, 13 Mayıs 1950.
• KANIK, Orhan Veli, “Ezan”, Yaprak, S. 28, 15 Haziran 1950.
• KANIK, Orhan Veli, “İrtica Kötü Mü?”, Yaprak, S. 12, 15 Haziran 1949.
• KANIK, Orhan Veli, “İşsizlik”, Yaprak, S. 11, 1 Haziran 1949.
• KARAY, Refik Halit, “Vişneli Ekmek Tatlısına Buyurunuz!”, Tan, 20 Temmuz 1942.
• OYKUT, Ziya, “Hümanizma”, Adımlar, S. 5, Eylül 1943.
• SERTEL, Sabiha, “Bizdeki Ahlâk Buhranının Başlıca Sebepleri Nedir?”, Tan, 22 Nisan 1940.
• SERTEL, Sabiha, “Zincirli Hürriyet”, Görüşler, S. 1, 1 Aralık 1945.
• Son Posta, 28 Temmuz 1930. Türkische Post, 7 Şubat 1940. Yeni Açılım, Nisan 1989. Yeni Açılım, Şubat 1989.
• ALİ, Sabahattin, Markopaşa Yazıları ve Ötekiler, haz. Hikmet Altınkaynak, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2006.
• ALKAN, A. Turan, İstiklal Mahkemeleri, Ağaç Yayıncılık, İstanbul, 1993.
• ATILGAN, Gökhan, Behice Boran: Öğretim üyesi, siyasetçi, kuramcı, Yordam Kitap, İstanbul, 2009.
• AYBAR, Mehmet Ali, Bağımsızlık, Demokrasi, Sosyalizm: Seçmeler: 1945-1957, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1968.
• AYBARS, Ergün, İstiklal Mahkemeleri, C. 1-2, İleri Kitabevi, İzmir, 1995.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, İnkılâp ve Kadro, Milliyet Matbaası, Ankara, 1932.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Suyu Arayan Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1971.
• BARUTÇU, Zübeyir ve Mete Kaan Kaynar, Yurt ve Dünya Dergisi Üzerine Bir İnceleme, Eğitim Yayınevi, Ankara, 2015.
• BERKES, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2012.
• BERKES, Niyazi, Unutulan Yıllar, haz. Ruşen Sezer, İletişim Yayınları, İstanbul, 1997.
• BİRKAN, Tuncay, Dünya ile Devlet Arasında Türk Muharriri 1930-1960, Metis Yayınları, İstanbul, 2019.
• BORA, Tanıl, Cereyanlar, İletişim Yayınları, İstanbul, 2017.
• BORA, Tanıl, Türkiye’nin Linç Rejimi, Birikim Yayınları, İstanbul, 2014.
• BOSTANCI, Naci, Kadrocular ve Sosyo-Ekonomik Görüşleri, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1990.
• CANTEK, Levent, Cumhuriyetin Büluğ Çağı: Gündelik Yaşama Dair Tartışmalar (1945-1950), İletişim Yayınları, İstanbul, 2013.
• CERRAHOĞLU, Ahmet Nevzat, Türkiye’de Sosyalizmin Tarihine Katkı, May Yayınları, İstanbul, 1975.
• ÇULCU, Murat, İstiklal Mahkemesinde Gazeteciler Davası (Hilafetin Sonu), Kastaş Yayınları, İstanbul, 1993.
• DEMİREL, Ahmet, Tek Partinin Yükselişi, İletişim Yayınları, İstanbul, 2012.
• DEYMER, Şefik Hüsnü, Seçme Yazılar, der. Ahmet Çavuşoğlu, Aydınlık Yayınları, Ankara, 1971.
• GEVGİLİLİ, Ali, Türkiye’de Yenileşme Düşüncesi, Sivil Toplum, Basın ve Atatürk, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1990.
• GÖLDAŞ, İsmail, Takrir-i Sükun Görüşmeleri, Belge Yayınları, İstanbul, 1997.
• KABACALI, Alpay, Türkiye’de Siyasal Cinayetler, Altın Kitaplar Yayınevi, 1993.
• Kadro 1932, C. 1, haz. Cem Alpar, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, Ankara, 1978.
• Kadro 1933, C. 2, haz. Cem Alpar, Ankara İktisadi ve Ticari İlimler Akademisi, Ankara, 1979.
• KARAKUŞ, Emin, İşte Ankara, Hürriyet Yayınları, İstanbul, 1977.
• KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Zoraki Diplomat, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1967.
• KARPAT, Kemal, Türk Siyasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2015.
• KİLİ, Suna, Türk Devrim Tarihi, Tekin Yayınevi, İstanbul, 1995.
• KOÇ, İ. Ceyhan, Tek Parti Döneminde Basın İktidar İlişkileri, Siyasal Kitabevi, Ankara, 2006.
• KOÇAK, Cemil, Tarihin Buğulu Aynası, Timaş Yayınları, İstanbul, 2013.
• KOLOĞLU, Orhan, Osmanlı’dan Günümüze Türkiye’de Basın, İletişim Yayınları, İstanbul, 1992.
• METİNSOY, Murat, İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye: Gündelik Yaşamda Devlet ve Toplum, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2017.
• NESİN, Ali, Gömüyü Arayan Adam: Fotoğraflarla Aziz Nesin’in Yaşam Öyküsü, Sel Yayıncılık, İstanbul, 1998.
• ORAN, Baskın, Türk Dış Politikası, C. 1, İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• ÖNGÖREN, Ferit, Cumhuriyet Dönemi Türk Mizahı ve Hicvi (1923-1983), Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1983. ÖYMEN, Altan, Değişim Yılları, Doğan Kitap, İstanbul, 2004.
• ÖYMEN, Altan, Bir Dönem Bir Çocuk, Doğan Kitap, İstanbul, 2009.
• ÖYMEN, Onur, Bir Propaganda Silahı Olarak Basın, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2014.
• SARGIN, Nihat, Davalar, savunmalar, cezaevi anıları, Türkiye Sosyal Tarih Araştırmaları Vakfı, İstanbul, 2005.
• SAYDUR, Mehmet, Markopaşa Gerçeği, Çınar Yayınları, İstanbul, 2013.
• SAYILGAN, Aclan, Türkiye’de Sol Hareketler, Doğu Kütüphanesi, İstanbul, 2009.
• SERTEL, Sabiha, Roman Gibi, Belge Yayınları, İstanbul, 1987.
• SERTEL, Yıldız, Annem Sabiha Sertel Kimdi, Neler Yazdı?, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 1994.
• SERTEL, Zekeriya, Hatırladıklarım, Remzi Kitabevi, İsanbul, 2001.
• TEKELİ, İlhan ve Selim İlkin, Bir Cumhuriyetin Öyküsü: Kadrocuları ve Kadro’yu Anlamak, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2003.
• TİMUR, Taner, Toplumsal Değişme ve Üniversiteler, İmge Kitabevi, Ankara, 2000.
• TİMUR, Taner, Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş, İmge Kitabevi, Ankara, 2003.
• TOPRAK, Zafer, Türkiye’de İşçi Sınıfı 1908-1946, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul, 2016.
• TOPRAK, Zafer, Atatürk: Kurucu Felsefenin Evrimi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2020.
• TOPUZ, Hıfzı, Başlangıçtan Bugüne Türk Basın Tarihi, Gerçek Yayınevi, İstanbul, 1996.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye’de Sol Akımlar (1908-1925), Bilgi Yayınevi, Ankara, 1978.
• ÜLKEN, Hilmi Ziya, Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Ülken Yayınları, İstanbul, 1994.
• YALMAN, Ahmet Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim, C. 2, Pera Turizm Yayınları, İstanbul, 1997.
• YANGIN, İlhami, Osmanlı’da Sosyalizm, Bilgeoğuz Yayınları, İstanbul, 2009.
• YEŞİL, Ahmet, Türkiye’de Çok Partili Siyasi Hayata Geçiş, T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2001.
• YETKİN, Çetin, Türkiye’de Tek Parti Yönetimi 1930-1945, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul, 1983.
• YILMAZ, Tanzer Sülker, Türkiye’de Gençlik Hareketleri, Toplumsal Dönüşüm Yayınları, İstanbul, 1997.
• ACEHAN, Abdullah, “Orhan Veli ve Yaprak Dergisi Üzerine”, Folklor Akademi Dergisi, C. 1, S. 2, 2018, ss. 169-185.
• AĞDUK GEVREK, Meltem, “Yurt ve Dünya / 1941-1944: 1940’ların “Solunun” Ankara çevresi”, Toplum ve Bilim, S. 78, 1998, ss. 255-272.
• AKDAĞ Sarı, Kader, “Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Muhalafet: Yarın Gazetesi ve Arif Oruç”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl 15, S. 29, Bahar 2019, ss. 285-315.
• BALİ, Rıfat N., “Tek Parti Döneminde Gazete Tirajları”, Tarih ve Toplum, S. 221, 2002, ss. 18-19.
• ÇELİK, Ahmet, “İkinci Dünya Savaşında Hükümet-Basın İlişkileri ve Gazeteci Mebuslar”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C. 28, S. 2, 2018, ss. 315-331.
• DEMİR, Şerif, “İktidar-Basın İlişkilerinin Türkiye’de Görünümü (1918-1960)”, The Journal of Academic Social Science Studies, C. 5, S. 6, 2012, ss. 119-137.
• DEMİRCİOĞLU, Asuman, “Cumhuriyetin İlân Edilişi ve Halifeliğin Kaldırılması Sürecinde “İstikbal” Gazetesi’nde Lütfi Fikri Bey”, Atatürk Dergisi, C. 7, S. 1, ss. 37-62.
• DİNÇER, Hasan, “II. Dünya Savaşı Yıllarında Türkiye’de Bir Dergi: Yurt ve Dünya”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 42, 2008, ss. 193-230.
• DOĞAN, Mehmet H., “Yaprak Döneminde Orhan Veli”, Türk Dili Dergisi, S. 291, Aralık 1975, ss. 722-731.
• EFE, Eren, “Çok Partili Yaşama Geçiş Sürecinde Sosyalist Hareket”, Eğitim Bilim Toplum Dergisi, C. 15, S. 59, 2017, ss. 40-73.
• KARAÖMERLİOĞLU, M. Asım, “Türkiye’de Çok-Partili Demokrasiye Dönüşün Toplumsal Dinamikleri”, Toplum ve Bilim, S. 106, 2006, ss. 174-191.
• KASAPOĞLU, Aytül, “Bir Halk Sosyolojisi Örneği Olarak Adımlar Dergisinin Semiyotik İncelemesi”, Sosyoloji Araştırmaları Dergisi, C. 14, S. 1, 2011, ss. 134-191.
• ORAN, Baskın, “İç ve Dış Politika Açısından II. Dünya Savaşı’nda Türkiye’de Siyasal Hayat ve Sağ-Sol Akımlar”, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, C. 24, S. 3, 1969, ss. 227-277.
• OTAÇ, Tuğrul, “Ülkü Mecmuasına Göre Türk Aydınlanması (1933-1936)”, Atatürk Yolu Dergisi, S. 64, 2019, ss. 229-266.
• ÖZDEMİR, Ali Ulvi, “İkinci Dünya Savaşı Yıllarında Serteller ve Tan Gazetesi (1939-1945)”, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, C. 13, S. 49, 2012, ss. 179-216.
• ÖZTEKİN, Hülya, “Türkiye’de Çok Partili Hayata Geçiş Sürecinde Muhalif Bir Dergi: Görüşler”, İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi, S. 41, 2015, ss. 170-191.
• ÖZTÜRK, Ahmet, “Tek Parti Döneminde Basın Özgürlüğü”, Marmara İletişim Dergisi, S. 5, Ocak 1994, ss. 137-144.
• SARI, Muhammed ve Hatice Gedik, “Türkiye’de Harf Devrimi Öncesinde Basına Yansıyan Görüşler”, Turkish Studies, C. 9, S. 7, 2014, ss. 485-505.
• SONSÖZ, Hande, “Sosyalizmin Türkiye Düşünce Tarihindeki İzleri ya da Sosyalistçe Yaşamın Diğer Adı Zor Zanaat”, Doğu Batı, S. 59, Kasım-Aralık-Ocak 2011-2012, ss. 97-134.
• SUNAR, Lütfi, “Kadro Dergisi/Hareketi ve Etkileri: Türk Devlet İdeolojisi ve Sol Kemalizmin Oluşumu Bağlamında Bir Analiz”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 2, S. 1, 2004, ss. 511-526.
• ŞENTÜRK, Ayşegül, “1931 Matbuat Kanunu’ndaki Değişiklikler Üzerine Kronolojik Bir Değerlendirme: Basın Hürriyeti Bağlamında Meclis Tartışmaları ve Basındaki Yankılar”, Tarih İncelemeleri Dergisi, C. 30, S. 1, 2015, ss. 199-230.
• TERCÜMAN, Çilem, “Ülkü Mecmuası”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. 4, S. 7, 2006, ss. 563-580.
• TORUN TAMER, Aytül, “Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkçe Sol Basından İzlenimler: İşçi Hareketleri ve Sorunlarına Dair Notlar”, Erciyes İletişim Dergisi, C. 3, S. 4, 2014, ss. 42-64.
• VURAL, Mithat Kadri, “II. Dünya Savaşı Türkiye’sinde Bir Muhalefet Örneği Olarak “Tan” Gazetesi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 7, S. 16-17, 2008, ss. 381-395.
• YALÇINKAYA, Zübeyde, “1941-1944 Yılları Arası Yayınlanan “Yurt ve Dünya Dergisi”ndeki Köy ve Köylü Sorunları Üzerine Bir Analiz”, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 17, S. 2, 2013, ss. 161-174.
• YILDIZ, Aytaç, “Erken Cumhuriyet Döneminde Siyasal Muhalefet ve Eleştirinin Sınırları: Yarın’ı Okumak”, Turkish Studies, C. 8, S. 7, 2013, ss. 783-795.
• ASLAN, İlker, Erken Cumhuriyet Dönemi’nin Modernleşme Paradigmasını İnsan Dergisi Üzerinden Okuma Denemesi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2017.
• ŞEN, Orkun, Türkiye Çok Partili Hayata Geçişte Toplumsal Olaylar (10 Örnek/1945-1950), Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir, 2020.
• ÜNALAN-ALTAŞ, Burcu, Türk Solu’nda Ayrışma: 1920-1971, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2013.
• ÜNLÜ, Barış Bir Siyasal Düşünür Olarak Mehmet Ali Aybar ve Dönemi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 2001.