AKA GÜNDÜZ’ÜN HARF İNKILABI VE TÜRK DİLİ HAKKINDAKİ GÖRÜŞLERİ

Yıl 2021, Sayı: 9, 399 - 424, 31.07.2021

Göktuğ İpek

Öz

Aka Gündüz, Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerinin önemli figürlerinden birisidir. İttihat ve Terakki’ye katılan ve sürgüne uğrayan II. Abdülhamid döneminin bu muhalif ismi Hareket Ordusu’nda da gönüllü olarak yer almıştır. II. Meşrutiyet’in ilanıyla dönemin Türkçü dergilerinde yazmaya başlamıştır. Bir süre sonra İttihat ve Terakki içerisinde kimi isimlerle görüş ayrılıklarına düşünce tekrar sürülmüştür. Mütareke döneminde işgalci İtilaf Devletleri’ni eleştiren sert yazılar kaleme aldığı için Malta’ya sürülmüş, 1921’deki esir değişimi sonucu Anadolu’ya geçerek Ankara’ya yerleşmiş ve Milli Mücadele’yi destekleyen gazeteler çıkarmıştır. 1958 yılında ölene dek gazete yazarlığını sürdürmesinin yanı sıra pek çok roman, hikaye, şiir ve tiyatro eseri de yazmıştır.
Kurtuluş Savaşı’nın kazanılmasından sonra Atatürk öncülüğünde gerçekleştirilen inkılapların ateşli birer savunucusu olmuştur. Atatürk’e neredeyse körü körüne bağlı olanlar arasında yer alan Aka Gündüz bu bağlılığı özellikle gazete yazılarıyla sergilemiştir. Kendisi birçok farklı gazetede ve dergide farklı konular üzerine yazmıştır. Daha Genç Kalemler mecmuası zamanından beri ele aldığı konular arasında en önemli yeri Türkçe meselesi tutmuştur. İşte bu çalışmada Aka Gündüz’ün Harf İnkılabı ve Türk dili ile ilgili görüşlerinin tespit edilmesi amaçlanmıştır. Bunun için yazılarının yayınlandığı çeşitli süreli yayınların 1928-1934 yılları arasındaki sayıları incelenmiştir. Bu süreli yayınlar Hakimiyet-i Milliye, Cumhuriyet ve Milliyet gazeteleri ile Hayat mecmuasıdır. Araştırma sonunda görülmektedir ki Aka Gündüz dil meselesine bir kültür ya da gelenek meselesi olarak değil milli bir hafıza meselesi olarak yaklaşmış, Latin harflerinin ise Türklerin medeniyete ulaşmasını sağlayacak bir araç olacağını savunmuştur.

Anahtar Kelimeler

Aka Gündüz, Harf İnkılabı, Türk Dili, Basın, Milliyet, Cumhuriyet, Hakimiyet-i Milliye

AKA GUNDUZ’S VIEWS ABOUT ALPHABET REFORM AND TURKISH LANGUAGE ACCORDING TO NEWSPAPER ARTICLES

Öz

Aka Gündüz is one of the important figures of the Constitutional and Republic periods. This opponent of the period of Abdulhamid II, who joined the Committee of Union and Progress and was exiled, took part in the Army of Action voluntarily. With the announcement of the Second Constitutional, he started to write in the Turkist magazines. When he disagreed with some names within the Committee of Union and Progress, he was exiled again after a while. During the armistice period, he was exiled to Malta for writing harsh articles criticizing the invading Entente States. As a result of the prisoner exchange in 1921, he moved to Anatolia and settled in Ankara and published newspapers supporting the War of Independence. In addition to continuing to be a newspaper writer until his death in 1958, he also wrote many novels, stories, poems and plays.
After the War of Independence was won, they became fervent advocates of the reforms led by Atatürk. Aka Gündüz, one of the names who were blindly devoted to Atatürk, displayed this devotion especially in newspaper articles. He has written on different topics in many different newspapers and magazines. Since the time of Genç Kalemler magazine, the Turkish issue has held the most important place among the issues it has been addressing. In this study, it is aimed to determine the views of Aka Gündüz about the Alphabet Revolution and the Turkish language. The numbers of various periodicals in which his articles were published between 1928-1934 were examined. These periodicals are Hakimiyet-i Milliye, Cumhuriyet and Milliyet newspapers and Hayat magazine. At the end of the research, it is seen that Aka Gündüz approached the language issue as a national memory issue, not a matter of culture or tradition. He argued that the Latin characters would be a tool for the Turks to reach civilization.

Anahtar Kelimeler

Aka Gündüz, Alphabet Reform, Turkish Language, Press, Milliyet, Cumhuriyet, Hakimiyet-i Milliye

Kaynakça

• BCA, Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi. Fon No: 30.10.0.0, Kutu No: 74, Dosya No: 489, Sıra No: 25, Sayfa No: 2, 6, 14.01.1933/22.01.1933.
• A.G., “Dört düsturla Hulasası”, Hakimiyet-i Milliye, 20 Kanunusani 1929.
• A.G., “Hasdil türküsü”, Hakimiyet-i Milliye, 20 Şubat 1929.
• A.G., “Hudutsuz teseyyüp”, Hakimiyet-i Milliye, 15 Kanunusani 1929.
• Avni, “Manevi Ölçü Dairesi”, Hayat, 1 Mart 1928.
• Avni, “Ne Diyelim?”, Hayat, 5 Temmuz 1928.
• Avni, “Yeni İmlamıza Tealluk Eden Birkaç Mes’ele”, Hayat, 11 Teşrinievvel 1928.
• Gündüz, Aka, “Adımız sanımız”, Hakimiyet-i Milliye, 26 Şubat 1929.
• Gündüz, Aka, “Çöp ve Çuvaldız.”, Hakimiyet-i Milliye, 24 Şubat 1934.
• Gündüz, Aka, “Enderun-Beyoğlu”, Hakimiyet-i Milliye, 11 Mart 1934.
• Gündüz, Aka, “Eser, Daima Eser…”, Hakimiyet-i Milliye, 22 Şubat 1929.
• Gündüz, Aka, “Facianın Ne Olduğunu Biliyor Musunuz?”, Milliyet, 12 Haziran 1928.
• Gündüz, Aka, “Lafa karıştım.. Pardon!”, Cumhuriyet, 1 Haziran 1932.
• Gündüz, Aka, “(Neler Olacak) Demişti”, Milliyet, 13 Eylül 1928.
• Gündüz, Aka, “Onyıl Basri.”, Hakimiyet-i Milliye, 16 İkinci Teşrin 1933.
• Gündüz, Aka, “Saf Türkçe isteriz”, Hakimiyet-i Milliye, 14 Kanunuevvel 1928.
• Gündüz, Aka, “Sür’at mes’elesi”, Milliyet, 8 Eylül 1928.
• Gündüz, Aka, “Şarkın Belası”, Hakimiyet-i Milliye, 20 Şubat 1929.
• Gündüz, Aka, “Şen’i Dedikleri Şey”, Milliyet, 18 Haziran 1928.
• Gündüz, Aka, “Temiz Ocaklının Dileği”, Cumhuriyet, 11 Kanun-i sani 1928.
• Gündüz, Aka, “Türk Adı, Türkçe Olmalı”, Hakimiyet-i Milliye, 1 Şubat 1933.
• Gündüz, Aka, “Türke Türk Adı ve Bunun Kanunu”, Hakimiyet-i Milliye, 23 Birinci Kanun 1933.
• Gündüz, Aka, “Uslu Durun”, Hakimiyet-i Milliye, 12 Birinci teşrin 1932.
• H.F., “Söz yaratanlara”, Hakimiyet-i Milliye, 21 Şubat 1929.
• Sadi, Hamit, “Yeni harfler ve coğrafi isimler”, Hayat, 4 Teşrinievvel 1928.
• Aygün, Özcan, Edebiyatımızda Popüler Roman ve Aka Gündüz, Kriter Yayınevi, İstanbul, 2012.
• Doğan, Abide, Aka Gündüz, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 2014.
• Enginün, İnci, Yeni Türk Edebiyatı Tanzimat’tan Cumhuriyet’e (1839-1923), Dergah Yayınları, İstanbul, 2012.
• Güneş, Mehmet, Sosyal Meseleler Karşısında Aka Gündüz, Kitabevi Yayınları, İstanbul, 2011.
• Kurdakul, Şükran, Şairler ve Yazarlar Sözlüğü, İnkılap Kitabevi, İstanbul, 1999.
• Yıldırım, Sema-Zeynel, Behçet Kemal (ed.), TBMM Albümü 1920-2010, 1. Cilt 1920-1950, TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Yayınları, Ankara, 2010.
• Aydın, Hakan, “Milli Mücadele’de Kemalist Anadolu’nun Mizah Organı: Anadolu’da Peyam-ı Sabah (1921-1922)”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 22 (2009), ss. 101-115.
• Doğaner, Yasemin, “Eliba’dan Alfabe’ye: Yeni Türk Harfleri”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4 (2015), ss. 27-44.
• Koç, Raşit-Demirci, Rıdvan, “Yeni Türk Harfleri’nin Kabulü ve Konuyla İlgili Tartışmalar”, Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 41 (2018), ss. 31-50.
• Tongul, Neriman, “Türk Harf İnkılâbı”, Atatürk Yolu Dergisi, 33-34 (2004), ss. 103-130.
• Tüfekçioğlu, Hayati, “Cumhuriyet İdeolojisi ve Türk Basını (Hakimiyet-i Milliye 1.12.1928-31.12.1929)”, Sosyoloji Dergisi, 3 (1992), ss. 45-96.
• Oktay, Metin, Aka Gündüz’ün Hayatı, Sanatı Ve Eserleri, Yayımlanmış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya, 2008.