BİR KOMİTACI PORTRESİ: SARI EFE EDİP

Yıl 2021, Sayı: 9, 189 - 222, 31.07.2021

Ali Özçelik

Öz

1902 yılında, Mekteb-i Harbiye’den Kurmay Jandarma olarak mezun olan Edip Bey’in ilk görev yeri oldukça zorlu ve tehlikeli bir coğrafya olan Balkan toprakları olmuş, farklı karakollardaki mesaisinin ardından Jandarma Kumandanlığı göreviyle Serez’e tayin edilmişti. Serez’de, o tarihlerde bir yeraltı örgütü olan İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne katılan Edip Bey, aynı zamanda Cemiyet’in “Fedai Zabitan” adı verilen tetikçi grubunda aktif olarak görev almıştı.
1910’lu yılların başlarında, bir daha dönmemek üzere Balkan topraklarına veda eden ve yüzbaşı rütbesiyle önce Salihli, sonrasında da Ödemiş-Tire Jandarma Kumandanlığına atanan Edip Bey, özellikle I. Dünya Savaşı yıllarında bölgedeki pek çok çeteyi tasfiye etme başarısı göstermişti. Kuvayı Milliye’nin nüvelerinin atıldığı 1919 yılının Mart ayından itibaren, yaklaşan işgale karşı teşkilatlanma ve silahlı mücadele faaliyetlerinin içerisine giren Edip Bey, Cemiyet’in İzmir Kâtib-i Mesûlü Celal (Bayar) Bey’in yanı sıra, jandarma kumandanlığı zamanında elde ettiği nüfuzun da etkisiyle Gökçen Hüseyin, Mursallı İsmail, Demirci Mehmet, Poslu Mestan ve Çerkes Ethem gibi ünlü Kuvvacılarla birlikte hareket etmişti. Bu süreçte zeybek kıyafetleri giymesi hasebiyle “Sarı Efe” olarak anılan ve 400 kişilik süvari birliğiyle Salihli, Balıkesir, Kocaeli, Düzce, Adapazarı, Sakarya ve Bolu’da kimi zaman Yunan kuvvetleriyle kimi zaman da iç isyancılarla mücadele eden Edip Bey, II. İnönü Savaşı sırasında 33. Süvari Alayı Kumandanlığı görevini yürütmüş, Büyük Taarruz’un akabinde de İzmir’e geri dönmüştü.
Bu çalışmada savaş yıllarında “Zeybek Müfrezesi Kumandanı”, “Düzce Kaymakam Vekili” ve “Sakarya Müfrezesi Kumandanı” görevlerini üstlenen, savaşın bitiminde “Emekli Jandarma Subayı” olarak kendisine maaş tahsis edilen, 1926 yılındaysa İzmir Suikastına dahli olduğu gerekçesiyle idam edilen Sarı Efe Edip’in askeri faaliyetleri, arşiv kaynakları, hatıratlar, ikinci elden kaynaklar ve alan araştırmalarının ışığında ele alınacak ve bir dönem panoraması ortaya konulacaktır.

Anahtar Kelimeler

jandarma, Kuvayı Milliye, Milli Mücadele

A COMMITTEE'S PORTRAIT: SARI EFE EDİP

Öz

After graduating from the War Academy at 1902 as a Staff Officer, the first station of Edip Bey was a pretty challenging and dangerous geography: Balkan lands. He was appointed as the Commander of Gendarmerie to Serres after working in various posts. When he was in Serres, he joined to Committee of Union and Progress, an underground organization in those days and also served actively among the gunmen group of the Committee called “Fedai Zabitan.”
At the beginning of 1910’s, he left Balkan lands and was appointed first to Salihli, then to Ödemiş-Tire Gendarmerie Commanderships as a captain and especially during the WWI he has annilihated a great many of the gangs at the region. From the beginning of March 1919, when Kuvayı Milliye was being formed, he played a role in organization and armed struggle towards the occupation and act together with the Secretary in Charge of İzmir, Celal (Bayar) Bey as well as with the famous militias like Gökçen Hüseyin, Mursallı İsmail, Demirci Mehmet, Poslu Mestan and Çerkes Ethem thanks to the prestige he earned during his times of Gendarmerie Commanderships. Known as Sarı (Blonde) Efe due to the zeibek costums he wear and as the leader of 400 mounted soldiers, he fought with the Greek army as well as domestic rebels at Salihli, Balıkesir, Kocaeli, Düzce, Adapazarı, Sakarya and Bolu. He served as the commender of the 33. cavalcade during the Second Battle of İnönü and returned to İzmir after The Great Offensive.
In this study, Sarı Efe Edip, served as “Commander of the Zeibek Platoon”, “Vice District Governer of Düzce” and “Commander of Sakarya Platoon” during the years of war; was allocated a pension after the war as a Retired Gendarmerie Officer and who was executed due to the opinion that he took part at the “Assassination at İzmir” will be discussed under the light of archive sources, memoirs, second hand sources and field researches.

Anahtar Kelimeler

Gendermarie, Kuvayı Milliye, Milli Mücadele

Kaynakça

• Bayar, Celâl, Ben de Yazdım: Milli Mücadeleye Gidiş, Cilt 8, Sabah Yayınları, İstanbul, 1997.
• Berkes, Niyazi, Türkiye'de Çağdaşlaşma, İstanbul, 1978.
• Birinci, Ali, Hürriyet ve İtilaf Fırkası, II. Meşrutiyet Devrinde İttihat ve Terakki'ye Karşı Çıkanlar, İstanbul, 2012.
• Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralarım, İstanbul, 2002.
• Çolak, İbrahim, Milli Mücadele Esnasında Kuva-yı Seyyare Kumandanlığına Ait Hatıratım ( Haz. O. Hülagu), İstanbul, 1996.