KAFKASYA’DAN OSMANLI DEVLETİ’NE YAPILAN ÇERKEZ GÖÇLERİ

Yıl 2021, Sayı: 9, 223 - 276, 31.07.2021

Nurhan Aydın , Handan Kaya

Öz

Rusya, 16. yüzyıldan itibaren Kafkasya’ya nüfuz etmeye başlamış ve 18. yüzyıl ile birlikte bölgede işgal hareketlerine girişmiştir. Sömürgeci ve yayılmacı bir siyaset izleyen Rusya, bölge halkına da baskı yaparak asimilasyon politikaları uygulamıştır. Bu bağlamda dini, kültürel ve ekonomik anlamda birçok kısıtlama ve zulüm ile karşılaşan Kafkasya halkları, mücadele etseler de bağımsızlıklarını kaybetmişlerdir. Yaşanan bu işgal ve uygulanan politikalar neticesinde 19. yüzyıldan itibaren Kafkasya’dan Anadolu topraklarına göçler yaşanmaya başlamıştır. Bu göçlerin bir kısmı Rus baskısına dayanamayan insanların kendi istekleri doğrultusunda yapılmış, bir kısmı da zorunlu olarak göçe tabi tutulan insanlar tarafından yapılmıştır. 1800’lü yıllarda başlayan ve 1864 Kafkas Sürgünü ile doruk noktasına çıkan göçler neticesinde Anadolu’ya gelen toplulukların önemli bir kısmını da Çerkezler oluşturmuştur. Göç yollarında birçok zorlukla karşılaşan bu insanların binlercesi hayatlarını kaybetmişlerdir. Osmanlı Devleti’ne ulaşabilenlere ise iskân politikaları ile yer yurt tahsis edilmiş, geçimleri için çeşitli çalışmalar yapılmış ve destekler verilmiştir. Osmanlı topraklarına yerleşen Çerkezler de bu toprakları vatanları gibi benimseyip İstiklal Savaşı döneminde Türklerle birlikte mücadele etmiş ve Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasına da katkı sağlamışlardır.
Bu makalede, Kafkasya’nın coğrafyası ve tarihine değinilerek Kafkasya’dan yapılan göç hareketleri ve bu göçler içerisinde de Çerkezlerin durumu incelenmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Çerkez, Göç, Osmanlı Devleti, Türkiye

Circassian Migrations from the Caucasus to the Ottoman Empire

Öz

Russia began to penetrate the Caucasus from the 16th century and began its occupation movements in the region with the 18th century. Russia adopted a colonial and expansionist policy and applied assimilation policies by press upon on the people of the region. In this context, the peoples of the Caucasus who faced many restrictions and persecution in religious, cultural and economic terms, lost their independence despite all their struggles. As a result of this occupation and the policies implemented, migrations from the Caucasus to Anatolia began in the 19th century. Some of these migrations were made by people who could not stand the Russian pressure, and some were made by people who were forced to migrate. An important part of the communities that came to Anatolia as a result of the migrations that started in the 1800s and reached their peak with the 1864 Caucasian Exile are Circassians. Thousands of these people who faced many difficulties on their migration routes lost their lives. People who were able to reach the Ottoman Empire were allocated a place to stay with the settlement policies, various studies were carried out for their livelihood and support was given in many issues. Circassians who settled in the Ottoman lands, adopted these lands as their homeland, fought with the Turks during the War of Independence and contributed to the establishment of the Republic of Turkey.
In this article, the geography and history of the Caucasus, the migration movements from the Caucasus and the situation of the Circassians in these migrations were tried to be examined.

Anahtar Kelimeler

caucasus, circassian, migration, ottoman empire, turkey

Kaynakça

• ACAR, Demet Şefika, Kafkasya’nın Güvenliği ve Türkiye’nin Rolü, Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Konya 2004.
• AÇIK, Tuncay, Kafkaslar’dan Anadolu’ya Karaçay-Malkarlılar ve Göçleri (1853-1910), Uludağ Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Genel Türk Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Bursa 2016.
• AKAY, Tolga, Kafkasya’dan Uzunyayla Havalisine Göçler ve İskan (1859-1876), Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Kayseri 2009.
• ALTIN, Hakan, “XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’ne Yapılan Çerkes Göçleri (Çerkes Sürgünü)”, Belgi Dergisi, Cilt:2, Sayı:14, 2017.
• ASAN, Hakan, Kırım ve Kafkasya’dan Diyarbakır ve Çevresine Göçler (1876-1914): Elazığ, Malatya, Mardin ve Diyarbakır Örneği, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Kayseri 2016.
• ASLAN, Cahit, Etnisite ve Kimlik: Nusayri ve Çerkezler Üzerine Bir Karşılaştırma, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Doktora Tezi, Ankara 2003.
• ATASOY, İlyas, Türkiye Çerkezlerinin Siyasi Tarihi ve Sosyo-Kültürel Yapısı, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2014.
• ATEŞ, Sinan, “Birinci Dünya Savaşı ve Kafkasya”, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt:2, Sayı:5, 2013.
• AYDIN, Nurhan, Ergün, Elif, “Kafkasya Gazavatı ve Şeyh Şamil”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 12, Kars 2019.
• BİNGÖL, Mehmet, Kafkasya’da ve Diasporada Çerkes Kimliği Algısı, Hitit Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Siyaset ve Sosyal Bilimler Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Çorum 2020.
• BOLAT, Semra Bolat, Aydın’ın Üç Çerkez Yerleşiminde Etnik Kimlik Araştırması, Adnan Menderes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Aydın 2015.
• BOZBIYIK, İbrahim, Kafkasya’dan Düzce Havalisine Yapılan Göçler, Erciyes Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Doktora Tezi, Kayseri 2015.
• ÇAKMAK, Gökhan, 1864 Büyük Çerkez Göçü, Bozok Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Yozgat 2017.
• ÇELİK, Recep, Maraş Bölgesine Kafkasyalı Kavimlerin İskanı (Çerkes-Çeçenler), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2019.
• EŞKİ, İsa, 1856-1900 Yılları Arasında Kafkasya’dan Gelip Tokat Merkez İlçesi Köylerine Yerleşen Çerkezler, Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2016.
• HUDAYNAZAROV, Bayram, Sovyetler Birliği’nin Dağılma Süreci ( N. Kruşnev ve M. S. Gorbaçov Dönemleri), İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2003.
• İZZETGİL, Elşan, “Kafkasya’nın Jeopolitiği ve Rusya’nın Bölgeye Yönelik Stratejisi”, Gazi Üniversitesi Bölgesel Çalışmalar Dergisi, Cilt: 1, Sayı: 1, Ankara 2016.
• MANSUROĞLU, Samet, Güney Kafkasya’dan Türkiye’ye Göçler (1914-1938), Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2015.
• MİRZAYEV, Veli, Kafkasya Jeopolitiği İçinde Güney Kafkasya’nın Stratejik Önemi ve Güvenlik Sorunları, Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Muğla 2015.
• ÖZDİL, Yasemin, Etnik Kökenin Siyasal Katılıma Etkisi: Çeçen ve Çerkez Örneği, Hasan Kalyoncu Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Gaziantep 2018.
• ÖZTÜRK, Mustafa, Atatürk Döneminde Türkiye’nin Kafkasya Politikası, Hacettepe Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, Ankara 2005.
• SİNİN, Süleyman, Kafkasya’dan Tokat’a Göçler ve Muhacirlerin Sosyo-Kültürel Entegrasyonları (1877-1914), Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Tarih Anabilim Dalı, Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Tokat 2018.