ENVER, TALAT VE CEMAL PAŞALARIN ÖLDÜRÜLMELERİNİN FRANSIZ BASININA YANSIMALARI

Yıl 2021, Sayı: 9, 475 - 510, 31.07.2021

Mustafa Kırışman

Öz

İttihat ve Terakki Partisi Osmanlı Devleti’nin son dönemine damgasını vurmuş bir siyasi oluşumdur. Bu partinin önde gelen üç ismi olan Enver, Talat ve Cemal Paşalar devlet yönetiminde hızla yükselerek ülkenin geleceğini tayin edebilecek güce erişmişlerdir. Öyle ki; 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand’ın öldürülmesiyle patlak veren Birinci Dünya Savaşı’nda, Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın yanında savaşa dâhil olmasında onların kararı etkili olmuştur. Dört yıl süren savaşın sonunda Osmanlı Devleti’nin ateşkes istemek durumunda kalması sebebiyle İttihat ve Terakki Partisi’nin iktidarı da son bulmuştu. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin mağlup olan tarafta yer almış olması kamuoyunda ciddi biçimde eleştirileceği gibi bu yenilgiye devlet yönetimi içinde sorumlu ya da sorumlular aranacağı bir gerçekti. Ayrıca İtilaf güçlerinin ülkeyi savaşa sokmakla sorumlu tutacağı kişileri söz hakkı dahi vermeden cezalandıracağı da biliniyordu. Bu noktada Enver, Talat ve Cemal Paşalar 1 Kasım 1918’de ülkeyi terk etmek durumunda kaldılar. Hayatlarına yurtdışında devam eden Paşalar, Ermeni Tehciri’nden ötürü Ermenilerin takibinde olmuşlardı. Talat Paşa 15 Mart 1921’de Berlin’de, Cemal Paşa 21 Temmuz 1921’de Tiflis’te suikasta kurban gitmişler; Enver Paşa ise 4 Ağustos 1922’de Türkistan’ın Çegan Tepesi’nde Bolşeviklerle giriştiği bir çatışmada öldürülmüştü. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’yle karşıt saflarda yer alan Fransa’da basın, Osmanlı Devleti’nin savaşa dâhil olmasından savaşın bitimine kadar Enver, Talat ve Cemal Paşaları ciddi biçimde eleştirmişti. Paşaların öldürüldüğü tarihler, aynı zamanda Fransız basınının Anadolu’daki Milli Mücadele Hareketi’ne bakışının müspet yöne evirilmeye başladığı dönemlere denk gelmekteydi. Bu çalışmada Enver, Talat ve Cemal Paşaların öldürülmeleriyle ilgili Fransız gazetelerinde çıkan haberler ve yapılan yorumlar irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Enver Paşa, Cemal Paşa, Talat Paşa, Fransa, Basın

Enver, Talat ve Cemal Paşaların Öldürülmelerinin Fransız Basınına Yansımaları

Öz

İttihat ve Terakki Partisi Osmanlı Devleti’nin son dönemine damgasını vurmuş bir siyasi oluşumdur. Bu partinin önde gelen üç ismi olan Enver, Talat ve Cemal Paşalar devlet yönetiminde hızla yükselerek ülkenin geleceğini tayin edebilecek güce erişmişlerdir. Öyle ki; 28 Haziran 1914 tarihinde Avusturya-Macaristan veliahdı Ferdinand’ın öldürülmesiyle patlak veren Birinci Dünya Savaşı’nda, Osmanlı Devleti’nin Almanya’nın yanında savaşa dâhil olmasında onların kararı etkili olmuştur. Dört yıl süren savaşın sonunda Osmanlı Devleti’nin ateşkes istemek durumunda kalması sebebiyle İttihat ve Terakki Partisi’nin iktidarı da son bulmuştu. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’nin mağlup olan tarafta yer almış olması kamuoyunda ciddi biçimde eleştirileceği gibi bu yenilgiye devlet yönetimi içinde sorumlu ya da sorumlular aranacağı bir gerçekti. Ayrıca İtilaf güçlerinin ülkeyi savaşa sokmakla sorumlu tutacağı kişileri söz hakkı dahi vermeden cezalandıracağı da biliniyordu. Bu noktada Enver, Talat ve Cemal Paşalar 1 Kasım 1918’de ülkeyi terk etmek durumunda kaldılar. Hayatlarına yurtdışında devam eden Paşalar, Ermeni Tehciri’nden ötürü Ermenilerin takibinde olmuşlardı. Talat Paşa 15 Mart 1921’de Berlin’de, Cemal Paşa 21 Temmuz 1921’de Tiflis’te suikasta kurban gitmişler; Enver Paşa ise 4 Ağustos 1922’de Türkistan’ın Çegan Tepesi’nde Bolşeviklerle giriştiği bir çatışmada öldürülmüştü. Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti’yle karşıt saflarda yer alan Fransa’da basın, Osmanlı Devleti’nin savaşa dâhil olmasından savaşın bitimine kadar Enver, Talat ve Cemal Paşaları ciddi biçimde eleştirmişti. Paşaların öldürüldüğü tarihler, aynı zamanda Fransız basınının Anadolu’daki Milli Mücadele Hareketi’ne bakışının müspet yöne evirilmeye başladığı dönemlere denk gelmekteydi. Bu çalışmada Enver, Talat ve Cemal Paşaların öldürülmeleriyle ilgili Fransız gazetelerinde çıkan haberler ve yapılan yorumlar irdelenmektedir.

Anahtar Kelimeler

Enver Paşa, Cemal Paşa, Talat Paşa, Fransa, Basın.

Kaynakça

• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Makedonya’dan Orta Asya’ya Enver Paşa, C.2, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1986.
• BABACAN, Hasan, Mehmed Talat Paşa, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara, 2020.
• BAYUR, Yusuf Hikmet, Türk İnkılabı Tarihi, C.3, K.4, TTK Basımevi, Ankara, 1991.
• DANİŞMEND, İsmail Hami, İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi, C.4, Türkiye Yayınları, İstanbul, 1961.
• GOLOĞLU, Mahmut, Milli Mücadele Tarihi I Erzurum Kongresi, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2011.
• Mufassal Osmanlı Tarihi, C.6, Günen Yayınevi, İstanbul, 1963.
• ŞAKİR, Ziya, İttihat ve Terakki Nasıl Öldü?, C.3, Akıl Fikir Yayınları, İstanbul, 2018.
• TÜRKGELDİ, Ali Fuad, Görüp İşittiklerim, TTK Basımevi, Ankara, 1987.