I.MEŞRUTİYET MECLİSİNDE ERMENİ MEBUSLARIN FAALİYETLERİ VE BU FAALİYETLERİN OSMANLICILIK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ

Yıl 2022, Sayı: 10, 291 - 310, 31.01.2022

Ahmet Oğuz

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nda Tanzimat Fermanı’nın ilanından sonra devlet dağılma sürecine girmişti. Bu süreci durdurmak isteyen kimi devlet adamları ve aydınlar değişik çareler arayışına yönelmişti. Bu arayışlardan birisi de “ittihad-ı anasır” fikri olarak o dönemde zikredilen fiiliyatta meclisle idare edilen yönetim anlamına gelmekteydi. Bu da “Osmanlıcılık” olarak ifadesini bulmuştur. Osmanlıcılık fikrinin tatbik edilmesi için de bir anayasa olmalı ve tüm Osmanlı unsurlarının temsil edileceği bir meclis açılmalıydı.
Böyle bir meclisin açılabilmesi için toplumun her kesimini toplayabilecek bir anayasaya yani Kanun-ı Esasi’nin ilan edilmesi gerekiyordu. Islahat Fermanı’nın gayri Müslimlere fazla taviz verdiğini düşünen kimi aydınlar anılan fermanın ilanından sonra özellikle Yeni Osmanlılar’ın lideri kabul edilen Namık Kemal’in etrafında toplanmaya başladılar. Belirli hedeflerle toplanan bu aydınlar basın yoluyla hedeflerine ulaşmaya çalıştılar. Yeni Osmanlılar adıyla bir de cemiyet kurdular. Cemiyet üyeleri devleti kurtarmak amacıyla uzun süreli bir mücadele verdiler ve hatta yurtdışına sürüldüler/kaçtılar. Osmanlı devletinde meşruti bir yönetime ihtiyaç olduğuna birçok devlet adamını da ikna ettiler. Bunlar arasında Mithat Paşa en önde olanlardandı. Nihayet 1876 tarihine gelindiğinde iki kez padişah değiştirerek ve Şehzade Abdülhamid(1876-1909)’i Meşrutiyeti ilan edeceğine kani olarak tahtta çıkardılar. Yeni ve genç padişah Sultan Abdülhamit verdiği sözü yerine getirdi.
Kanun-ı Esasi’nin amir hükmü gereğince açılan Meclis-i Mebusan’a Müslim ve gayri Müslim mebuslar seçimle gelmiş ve meclis iki dönem olarak görev yaptıktan sonra süresiz olarak tatil edilmiştir. Anılan meclise Ermeni mebuslar da seçimle gelerek görev yapmışlardır. Meclisin ilk döneminde toplam 119 mebustan kimlikleri kesin olarak tespit edilen on iki Ermeni mebus görev yapmıştır. Meclisin ikinci döneminde toplam 121 mebustan yine kesin olarak kimlikleri tespit edilen on altı Ermeni mebus bulunmaktadır. Müslim ve gayri Müslim mebuslar, devletin resmi politikası olan Osmanlıcılık temelinde problemlerin çözümü için görüş sarf etmelerine rağmen zaman zaman millet ve din temelli fikir ayrılıklarına düştükleri de bilinmektedir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Meclis-i Mebusan, Ermeni, Meşrutiyet, Demokrasi.

ARMENIAN DEPUTIES’ ACTIVITIES in FIRST OTTOMAN CONSTITUTIONAL PARLIAMENT and EVALUATION of THESE ACTIVITIES in TERMS of OTTOMANISM

Öz

After proclamation of Imperial Edict of Gulhane in Ottoman Empire, the state entered into the process of dissolution. Some statemen and intellectuals who wanted to stop this process turned towards the quest of different solutions. One of these quests came to mean administation, mentioned during that period as the idea of unity of ethnic elements (ittihâd-ı anasır), and governed by parliament in practice. This found its expression as ‘‘Ottomanism’’. There had to be a constitution so that the idea of Ottomanism could be implemented and a parliament (chamber) had to be opened, at which all ottoman elements would be represented.
A constitution, that is, Ottoman Basic Law (Kanun-i Esasi) which could gather every segment of society around itself had to be proclaimed so that such parliament could be opened. Some intellectuals, who thought that Imperial Reform Edict made much compromises to non-muslims, began to gather around Namık Kemal whom was regarded as leader of Neo-Ottomans, after proclamation of the aforementioned edict. These intellectuals who gathered with the certain goals tried to reach their goals through the press. They established a society named as Neo-Ottomans (New Ottomans). Members of the society gave a long-term struggle for the purpose of saving the state and even they were exiled abroad or they fleed abroad. They convinced also many statemen that there was a need for a constitutional government in Ottoman State. Among them, Mithat Pasha was one of the leading statemen. Eventually, when it came to the date 1876, they changed padishah twice and enthroned Abdulhamid II (Prince Abdulhamid: 1876-1909) by being convinced that he would proclaim Constitutionalism. Abdulhamid II, new and young padishah, kept his promise he had given.
Muslim and non-muslim deputies came by election to Chamber of Deputies (Meclisi Mebusan), opened in accordance with mandatory provision of Kanun-i Esasi, and the chamber (parliament) was prorogued indefinitely after it had worked for two periods. Also Armenian deputies performed duty by electing into the mentioned chamber. During first period of the chamber, out twelve Armenian ones of 119 deputies in total, whom were identified exactly, performed duty in the chamber. During second period of the chamber, there were out sixteen Armenian ones of 121 deputies, whom were again identified exactly. It is also known muslim and non-muslim deputies clashed national and religious differences of opinion from time to time although they exerted opinions for solution of problems based on Ottomanism which is official policy of the state.

Anahtar Kelimeler

Ottoman State, Chamber of Deputies, Armenian, Constitutionalism, Democracy.

Kaynakça

• DEVEREUX, Roderich, The First Ottoman Constitutional Period, J. Baltimore, 1963, Hopkin Press.
• GÖLEN, Zafer , Tanzîmât Döneminde Bosna Hersek, Ankara, 2010, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• KILIÇ, Musa, “Tanzimat Döneminde Osmanlı Hariciye Nezareti’nin Ermeni Memurları”,
• Tarih Araştırmaları Dergisi, C. 31, S. 51, Ankara, 2012, s. 93-124.
• KORAY, Enver, “Yeni Osmanlılar”, Belleten, Cilt: XLVII, Sa: 186, Nisan 1983, Ankara,1984, s. 563-582. McCARTHY, Justin, ÖLÜM VE SÜRGÜN OSMANLI MÜSLÜMANLARININ ETNİK KIYIMI (1821-1922), Çeviren: Fatma Sarıkaya, Ankara, 2012, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi I., (Yayına hazırlayan: Hakkı Tarık US), İstanbul,1939, Vakit Matbaası.
• Meclisi Mebusan Zabıt Ceridesi II., (Yayına hazırlayan: Hakkı Tarık US), İstanbul, 1954. Vakit Matbaası.
• OĞUZ, Ahmet, “Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Seçimler”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi (CTAD), Yıl 3, Sayı 5 (Bahar 2007), s. 5-18.
• OĞUZ, Ahmet, Birinci Meşrutiyet Kanun-ı Esasi ve Meclis-i Mebusan, Ankara, 2010, Grafiker Yayınları.
• OĞUZ, Ahmet, “Osmanlı Anayasalarında Türkçe Tartışmaları”, Geçmişten Geleceğe Türkçe, Elginkan Vakfı, I. Turk Dili ve Edebiyatı Kurultayı Bildirileri 17-19 Nisan, 2013,İstanbul, s. 147-152.
• OĞUZ, Ahmet, 1876 Selanik Vak’ası Osmanlı’nın Balkan Siyaseti, Ankara: Grafiker Yayınları.
• ORTAYLI, İlber, Türkiye Teşkilat ve İdare Tarihi, Ankara, 2012, Cedit Neşriyat.
• SEYİTDANLIOĞLU, Mehmet , “Tanzimat Dönemi İmâr Meclisleri”, Ankara Üniversitesi,
• Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı: 3, Ocak 1992’den ayrı basım, Ankara, s. 323-332.
• ŞAŞMAZ, Musa, British Policy and the Aplication of Reforms fort the Armenians in Eastern Anatolia 1878-1897, Ankara, 2000, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• TORUNOĞLU, Berke, Murder in Salonika: A Tale of Apostasy and İnternational Crisis, İstanbul, 2012, Libra Yayınları.
• ÖKE, M. Kemal, Ermeni meselesi 1914-1923, İstanbul, 1986, Aydınlar Ocağı Yayınları.