FRANKENSTEIN OF ABDULHAMIT II'S PERIOD: SOME EVALUATIONS ABOUT THE ECONOMIC ORIGINS OF THE IMAM YAHYA'S REBELLION

Yıl 2023, Sayı: 12, 123 - 142, 01.02.2023

Yahya Yeşilyurt

Öz

The Imam Yahya's Rebellion that marked the last period of the Ottoman State, was an important development for home affairs. Especially, this important case that running into the years of Abdulhamit II's, had greatly troubled the State. The investigations continued why this rebellion arose during the Hamidian era, on the other hand, various diplomatical negotiations were held to eliminate the riots of tebellion between State and Imam. But various rebellion movements that outbreak in Yemen during the Hamidian era, especially Imam Yahya's rebellions, couldn't stopped for some reason. However, the Turkish political life that has developed after the Abdulhamit II, ended this outbreaks by pursuing a different policy to Yemen. Among the movements, the Imam Yahya rebellion has important degree because it has found more mass bases than other rebellions. So, inside some domestic and foreign studies was also seen more space about Imam Yahya rebellion. The main reason for this is the role that Imam Yahya played in the political and historical life of Yemen. In addition, some researcher focused often its roots that it based to religios reasons. However, we are focusing another reasons of its and the purpose of this study has tree different purspose: firstly, it will try to explain why Abdulhamid II's period failed in the Yemen, secondly it will try to explain that the roots of rebellions weren't religious, and thirdly, it will try to explain that the roots was economical.

Anahtar Kelimeler

Imam Yahia, Rebellion, Party of Union and Progress, The Ottoman State, Yemen

II. Abdülhamit Dönemi Yemen'de İmam Yahya İsyanlarının Ekonomik Kökenlerine Dair Bazı Tespitler

Öz

İmam Yahya isyanı, Osmanlı Devleti'nin son dönemine damga vuran önemli dahili gelişmedir. Özellikle de II. Abdülhamit'in saltanat yıllarına denk gelen bu önemli gelişme, devleti bir hayli uğraştırmıştır. II. Abdülhamit döneminde bu isyanın neden ortaya çıktığına ilişkin tetkikler sürdürülürken diğer yandan da isyanları ortadan kaldıracak çeşitli müzakerelerde bulunulmuştur. Ancak her nasılsa II. Abdülhamit döneminde başta İmam Yahya olmak üzere Yemen'de çıkan çeşitli isyan hareketlerine bir son verilememiştir. Ancak II. Abdülhamit sonrası gelişen Türk siyasi hayatı, Yemen isyanlarına daha farklı bir politika izleyerek kısmen de olsa son vermesini bilmiştir. Bunlar arasında İmam Yahya isyanı ise diğerlerine oranla daha fazla kitlesel taban bulması nedeniyle ayrı incelenmeye değerdir. Zira bazı yerli ve yabancı araştırmalarda da İmam Yahya isyanına daha fazla yer verildiği görülmektedir. Bunun temel sebebi İmam Yahya'nın Yemen'de siyaseten tarihte oynadığı roldür. Ayrıca araştırmacıların birçoğu bu isyanları incelerken genellikle dini perspektiften meseleleri ele almaktadırlar. Ancak bu çalışmanın amacı üç farklı amacı bulunmaktadır: birincisi Yemen isyanlarında II. Abdülhamit döneminin neden başarısız olduğunu, ikincisi isyanların dini olmadığını, üçüncüsü isyanların kökeninde bazı ekonomik koşulların yattığını, açıklamaya çalışmaktır.

Anahtar Kelimeler

İmam Yahya, İsyan, İttihat ve Terakki, Osmanlı Devleti, Yemen

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri, Osmanlı Arşivi (BOA), Babıali Evrak Odası (BEO.), Dosya No. 3505/Gömlek No. 262819, 18 Şubat 1324.
• BOA, BEO., 3535/265121, 28 Mart 1325.
• BOA, BEO., 4238/317817, 10 Muharrem 1332.
• BOA, Dahiliye Nezareti, Mektubi Kalemi (DH.MKT.), 557/47, 23 Temmuz 1318.
• BOA, DH.MKT., 860/51, 26 Mayıs 1320.
• BOA, DH.MKT., 911/65, 13 Şubat 1321.
• BOA, DH.MKT., 2606/126, 14 Teşrinisani 1320.
• BOA, DH.MKT., 2700/ 71, 23 Kanunuevvel 1324.
• BOA, Dahiliye Nezareti, Şifre Kalemi (DH.ŞFR.), 212/67, 19 Temmuz 1311.
• BOA, DH.ŞFR., 368/67, 24 Temmuz 1322.
• BOA, DH.ŞFR., 369/103, 16 Ağustos 1322.
• BOA, İradeler, Hususi (İ.HUS.), 146/11, 10 Eylül 1322.
• BOA, Meclis-i Vükela Mazbataları (MV.), 114/4, 14 Ağustos 1322.
• BOA, Sadaret, Mühimme Kalemi Evrakı (A.MKT.MHM.), 674/6, 8 Mayıs 1309.
• BOA, A.MKT.MHM., 674/6, 3 Nisan 1309.
• BOA, Yıldız, Askeri, Hususi Maruzat (Y.A.HUS.), 506/94, 7 Eylül 1322.
• BOA, Yıldız, Askeri Resmi Maruzat (Y.A.RES.), 24/32, 24 Haziran 1300.
• BOA, Yıldız, Başkitabet Dairesi Maruzatı (Y.PRK.BŞK.), 25/94, 25 Mart 1308.
• BOA, Yıldız, Mütenevvi Maruzat (Y.MTV.), 72/32, 12 Haziran 1308. BOA, Y.MTV., 290/90, 1 Teşrinievvel 1322.
• BOA, Yıldız, Perakende Umumi (Y.PRK.UM.), 15/62, 14 Eylül 1305.
• BOA, Yıldız, Posta Telgraf Nezareti Maruzatı (Y.PRK.PT.), 24/96, 29 Zilhicce 1331.
• "Yemen Kıyamı", Kanun-i Esasi, No. 18, Yıl 2, R. 1 Haziran 1314 (13 Haziran 1898), 3.
• AKDİLEK, Mahmut Nedim, Arabistan'da Bir Ömür, Der. Ali Birinci, İsis Yayıncılık, İstanbul 2001.
• AKŞİN, Sina, 31 Mart Olayı, Sevinç Matbaası, Ankara 1970.
• Ali Cevat, İkinci Meşrutiyetin İlanı ve Otuzbir Mart Hadisesi, Haz. Faik Reşit Unat, TTK Basımevi, Ankara 1985.
• BİREN, Tevfik, II. Abdülhamid, Meşrutiyet ve Mütareke Hatıraları, C. 1, Haz. F. Rezan Hürmen, Pınar Yayınları, İstanbul 2006.
• DRESCH, Paul, Tribes, Government, and History in Yemen, Clarendon Press, Oxford 1989.
• ERTUR, Hüseyin Kâmil, Tamu Yelleri, TTK Basımevi, Ankara 1994.
• FARAH, Ceasar, The Sultan's Yemen: Nineteenth Century Challenges to Ottoman Rule, I.B. Tauris, London 2002.
• İNALCIK, Halil, Tanzimat ve Bulgar Meselesi, Eren Yayıncılık, İstanbul 1992.
• İRTEM, Süleyman Kani, Osmanlı Devleti'nin Mısır-Yemen-Hicaz Meselesi, Haz. S. Kocahanoğlu, Temel Yayınları, İstanbul 1999.
• KUEHN, Thomas, Empire, Islam, and Politics of Difference: Ottoman Rule in Yemen 1849-1919, Brill, Leiden 2011.
• PEKMEN, Mahir Said, 31 Mart Hatıraları: İsyan Günlerinde Bir Muhalif, Haz. H. Babacan-S. Avşar, TTK Basımevi, Ankara 2018. RUBİN, Avi, Ottoman Nizamiye Courts: Law and Modernity, Palgrave Macmillan, New York 2011.
• SIRMA, İhsan Süreyya, Osmanlı Devleti'nin Yıkılışında Yemen İsyanları, Beyan Yayınları, İstanbul 2008.
• TANRIKUT, Asaf, Yemen Notları, Güzel Sanatlar Matbaası, Ankara 1965.
• ZEİNA, Zeina N., The Emergence of Arab Nationalism: With a Background Study of Arab-Turkish Relations in the Near East, Caravan Books, Delmar 1973.
• Abdurrahman Şeref, “Viyana Sefir-i Sabıkı Hüseyin Hilmi Paşa”, Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası, C. 7-8, S. 49 (1326), 66. AFSARUDDİN, Asma, "Obedience to Political Authority: An Evolutionary Concept", Islamic Democratic Discourse: Theory, Debates, and Philosophical Perspectives, Edt. M. A. Muqtedar Khan, Lexington Books, Maryland, 2006, 37-60.
• BARLAK, Yasemin, " II. Abdülhamid Döneminde Yemen Zeydîlerinin Osmanlı Hilâfetine Bakışı", İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 8/3 (2019), 1504-1525.
• BOSTAN, İdris, "Muhammed Hilal Efendi'nin Yemen'e Dair İki Layihası", Osmanlı Araştırmaları, 3/3 (1982), 301-326.
• BOSTAN, İdris, "Yemen", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 43, 2013, 406-412.
• ÇAKALOĞLU, Cengiz, "Yemen'de İmam Yahya İsyanının Başlaması ve İlk Askerî Harekât", Journal of Social and Humanities Sciences Research, 6/39 (2019), 1715-1723.
• de LEONE, Enrico, "L'assedio e la di Sana del 1905 Attraverso il Carteggio Inedito di Guiseppe Caprotti", Oriente Moderno, 36/2 (1956), 61-81.
• DİNÇYÜREK, S. Hatip, "Reading a bureaucratic career backwards: how did Hüseyin Hilmi Pasha become the Inspector-General of Rumelia?", Middle Eastern Studies, 53/3 (2017), 386-405.
• GÜNGÖR, Berkan, "Sultan II. Abdülhamid'in Yönetim Anlayışı ve Osmanlı Bürokratik Yapısındaki Yeri", Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 60 (2021), 79-102.
• HANİOĞLU, Şükrü, "Contract or Treaty? The Daan Agreement of 1911 and the limits on Imam Yahya's authority", Journal of Arabian Studies, 8/1, 25-46.
• MATOİ, Ecaterina and PRİCOPE, Irina-Elena, "Yemen at the Beginning of 21st Century: A very poor and still an 'attractive' country for the interests of relevant powers in the region", Research and Science Today, 2/18 (2019), 176-190.
• ÖZ, Mustafa, "Mutevekkil-Alellah, Yahya Hamidüddin", Türk Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 32, 2012, 215-216. ROUAUD, Alain, “Imam Yahya b. Muhammad”, The Encyclopaedia of Islam, Vol. XI, 2002, 247-248.
• TURŞAK, Musa, "Kuran'da İtaat Kavramı ve Ülü'l-Emre İtaatın Mahiyeti", İhya Uluslararası İslam Araştırmaları Dergisi, 8/1 (2022), 325-247.
• TÜRCAN, Talip, "Ülü'l-Emr", Türkiye Diyannet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 42, 2019, 295-297.
• YEŞİLYURT, Yahya, "Hüseyin Hilmi Paşa'nın Yemen Valiliği ve Ona Yapılan Suikast", OTAM, 34 (2013), 257-285.