ATTEMPTS TO REVİVE THE UNİON AND PROGRESS AND DİSCUSSİONS ON UNİONİSM (İTTİHATCİLİK) FROM MUDROS ARMİSTİCE TO THE SECOND TURKİSH GRAND NATİONAL ASSEMBLY ELECTİONS

Yıl 2023, Sayı: 12, 203 - 267, 01.02.2023

Esma Torun Çelik

Öz

Osmanlı son dönemine damga vuran İttihat ve Terakki Cemiyeti Mondros Ateşkes Antlaşması’ndan sonra kendini feshederek, Teceddüt Fırkasına dönüşmüştür. Ancak liderlerinin ülkeden kaçması ve pek çoğunun tutuklanıp Malta’ya sürülmesi ile birlikte İttihatçılar, bu yeni kurulan cemiyete sahip çıkmamış hatta adından bile hiç söz etmemişlerdir. Bununla birlikte İttihatçılardan bir kısmı da Kara Kemal ve Kara Vasıf tarafından kurulan Karakol teşkilatı içinde yer alarak, milli mücadelenin başlarında İstanbul’dan Anadolu’ya silah, cephane ve insan kaçırılmasını sağlamışlardır. Bu dönemde yurt dışında bulunan Talat Paşa, Enver Paşa ve Cavid Bey İttihat ve Terakki adına bazı faaliyetlerde bulunmuştur. Talat Paşa’nın ölümünden sonra Cavid Bey öncülüğünde İttihat ve Terakki’nin geleceği konusunda toplantılar yapmaya başlamışlardır. Sakarya Savaşı’nın kazanılmasıyla Malta’dan ülkeye dönen İttihatçılar, TBMM’de de güç kazanmaya başlamışlardır. İttihatçılar Mustafa Kemal’in liderliğinden pek memnun değillerdir ve devam etmesini de istememektedirler. Özellikle Kara Kemal ve Cavid Bey İttihat ve Terakki’yi yeniden canlandırma konusundaki faaliyetlerin öncülüğünü üstlenmişlerdir. İlk tartışmalar saltanatın kaldırılmasından hemen sonra başlamıştır. İttihat ve Terakki’nin ne olduğu, geleceği, milli mücadeledeki rolü ve TBMM içindeki gücü bu tartışmaların odağındaki konulardır. Zaferden sonra İstanbul’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin İstanbul’da örgütlenme sürecinde sorunlar yaşanması üzerine Gazi Mustafa Kemal, İzmit’e Kara Kemal’i de çağırarak, İttihat ve Terakki hakkında konuşmuştur. Ancak seçimleri yenileme kararı alınana kadar İttihatçılar sessiz kalmıştır. TBMM’nin seçimleri yenileme kararı İstanbul’daki İttihatçıları harekete geçirmiş ve Cavid Bey’in evinde bir dizi toplantı gerçekleştirmişlerdir. İttihat ve Terakki Cemiyeti hakkında Nisan 1923 ortalarına doğru basında tartışmalar başlamıştır. İttihatçıların sözcülüğünü Tanin Gazetesi başyazarı Hüseyin Cahit üstlenmiştir. Ankara Hükümeti ve hükümet yanlısı basın, İttihat ve Terakki Cemiyeti feshedilmiş olduğu için onun adına kimsenin konuşamayacağını savunmuşlardır. İttihatçılar bu toplantıları Mustafa Kemal’in isteğiyle yapıldığını iddia ederek, toplantının gizli olmadığını savunmuşlardır. Toplantıda bir program hazırlayan İttihatçıları, II. Grup kendi yanına çekmeye çalışmıştır. İttihatçılar, Mustafa Kemal’in tepkisi üzerine seçimlere katılmama kararı almışlardır. İttihatçıların kaderi açısından önemli olan bu toplantılar ve tartışmalar Türk siyasi hayatında önemli izler bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler

Union and Progress, Teceddüt Party, Kara Kemal, Cavid Bey, TBMM, election, Istanbul, Union and Progress, Teceddüt Party, Kara Kemal, Cavid Bey, TBMM, election, Istanbul

Mondros Mütarekesi’nden II. TBMM Seçimlerine İttihat ve Terakki Fırkası’nı Canlandırma Teşebbüsleri ve İttihatçılık Tartışmaları

Öz

Antlaşması’ndan sonra kendini feshederek, Teceddüt Fırkasına dönüşmüştür. Ancak liderlerinin ülkeden kaçması ve pek çoğunun tutuklanıp Malta’ya sürülmesi ile birlikte İttihatçılar, bu yeni kurulan cemiyete sahip çıkmamış hatta adından bile hiç söz etmemişlerdir. Bununla birlikte İttihatçılardan bir kısmı da Kara Kemal ve Kara Vasıf tarafından kurulan Karakol teşkilatı içinde yer alarak, milli mücadelenin başlarında İstanbul’dan Anadolu’ya silah, cephane ve insan kaçırılmasını sağlamışlardır. Bu dönemde yurt dışında bulunan Talat Paşa, Enver Paşa ve Cavid Bey İttihat ve Terakki adına bazı faaliyetlerde bulunmuştur. Talat Paşa’nın ölümünden sonra Cavid Bey öncülüğünde İttihat ve Terakki’nin geleceği konusunda toplantılar yapmaya başlamışlardır. Sakarya Savaşı’nın kazanılmasıyla Malta’dan ülkeye dönen İttihatçılar, TBMM’de de güç kazanmaya başlamışlardır. İttihatçılar Mustafa Kemal’in liderliğinden pek memnun değillerdir ve devam etmesini de istememektedirler. Özellikle Kara Kemal ve Cavid Bey İttihat ve Terakki’yi yeniden canlandırma konusundaki faaliyetlerin öncülüğünü üstlenmişlerdir. İlk tartışmalar saltanatın kaldırılmasından hemen sonra başlamıştır. İttihat ve Terakki’nin ne olduğu, geleceği, milli mücadeledeki rolü ve TBMM içindeki gücü bu tartışmaların odağındaki konulardır. Zaferden sonra İstanbul’da Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti’nin İstanbul’da örgütlenme sürecinde sorunlar yaşanması üzerine Gazi Mustafa Kemal, İzmit’e Kara Kemal’i de çağırarak, İttihat ve Terakki hakkında konuşmuştur. Ancak seçimleri yenileme kararı alınana kadar İttihatçılar sessiz kalmıştır. TBMM’nin seçimleri yenileme kararı İstanbul’daki İttihatçıları harekete geçirmiş ve Cavid Bey’in evinde bir dizi toplantı gerçekleştirmişlerdir. İttihat ve Terakki Cemiyeti hakkında Nisan 1923 ortalarına doğru basında tartışmalar başlamıştır. İttihatçıların sözcülüğünü Tanin Gazetesi başyazarı Hüseyin Cahit üstlenmiştir. Ankara Hükümeti ve hükümet yanlısı basın, İttihat ve Terakki Cemiyeti feshedilmiş olduğu için onun adına kimsenin konuşamayacağını savunmuşlardır. İttihatçılar bu toplantıları Mustafa Kemal’in isteğiyle yapıldığını iddia ederek, toplantının gizli olmadığını savunmuşlardır. Toplantıda bir program hazırlayan İttihatçıları, II. Grup kendi yanına çekmeye çalışmıştır. İttihatçılar, Mustafa Kemal’in tepkisi üzerine seçimlere katılmama kararı almışlardır. İttihatçıların kaderi açısından önemli olan bu toplantılar ve tartışmalar Türk siyasi hayatında önemli izler bırakmıştır.

Anahtar Kelimeler

İttihat ve Terakki, Teceddüt Fırkası, Kara Kemal, Cavid Bey, TBMM, seçim, İstanbul

Kaynakça

• Referans 1 Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE Arşiv), Kutu 67, Belge 142, 11.04.1339, s.1.Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Arşivi (TİTE Arşiv), Kutu 67, Belge 142, 11.04.1339, s.1. TİTE Arşivi, Kutu 67, Belge 141, 21 Nisan 1339, s.1-2; TİTE Arşivi, Kutu 63, Belge 118, 21.04.1339, s.1-2. TİTE Arşivi, Kutu 42, Belge 10, 26.04.1339, s.1-6. TİTE Arşivi, Kutu 42, Belge 10, 10.05.1339, s.1-2. TİTE Arşivi, Kutu 67, Belge 96 08.07.1338.
• Referans 2 süreli yayınlar: Tanin, Akşam, İkdam, Tevhid-i Efkar, Vatan, Vakit, Hakimiyeti Milliye
• Referans 3 Kitaplar :Atatürk’ün Bütün Eserleri C.14, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2004.
• Bayar, Celal, Ben de Yazdım, C.1, Sabah Kitapları, İstanbul, 1997.
• Birgen, Muhittin, İttihat ve Terakki’de On Sene, 6.B., Yay. haz. Zeki Arıkan, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2017.
• Cavid Bey, Meşrutiyet Ruznamesi C.III, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2015.
• Cebesoy, Ali Fuat, Siyasi Hatıralar I-II, 2.B., Temel Yayınları, İstanbul, 2007.
• Demirel, Ahmet, Birinci Meclis’te Muhalefet, 2.B., İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.
• Duru, Kazım Nami, İttihat ve Terakki Hatıralarım, Sucuoğlu Matbaası, İstanbul, 1957.
• Karabekir, Kazım, İstiklâl Harbinde Enver Paşa ve İttihat ve Terakki Erkânı, Tekin Yayınevi, Ankara, 1990.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, 2.B., İletişim Yayınları, İstanbul, 1984.
• Kılıç, Ali, İstiklal Mahkemeleri Hatıraları, Sel Yayınları, İstanbul, 1955.
• Maliye Nazırı Cavid Bey, Felâket Günleri, C.I-II, Temel Yayınları, İstanbul, 2000.
• Mustafa Kemal, Eskişehir-İzmit Konuşmaları, İstanbul, Kaynak Yayınları, 1999.
• Şimşir, Bilâl N., Malta Sürgünleri,2.B., Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1985.
• Tansu, Samih Nafiz, İki Devrin Perde Arkası Teşkilat-ı Mahsusa, Olimpia Yayınları, İzmit, basım yılı yok.
• Tevetoğlu, Fethi, Millî Mücâdele Yıllarındaki Kuruluşlar, TTK, Ankara, 1991.
• Tunaya, Tarık Zafer, Türkiye’de Siyasi Partiler, Tıpkı basım, Arba Yayınları, İstanbul, 1995.
• Türk İstiklal Harbi ve Batı Cephesi, C.2. Kısım 2, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 1974.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, Siyasal Anılar, 2.B., Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 2000.
• Zürcher, Eric Jan, Milli Mücadele’de İttihatçılık, çev. Nüzhet Salihoğlu, 2.B., Bağlam Yayınları, İstanbul, 1995.
• Zürcher, Eric Jan, Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, çev. Gül Çağalı Güven, Bağlam Yayınları, İstanbul, 1992.