IN TÜRKİYE THE CALIPHATE AND THE BACKGROUND OF THE CALIPHATE

Yıl 2023, Sayı: 13, 243 - 263, 01.08.2023

Adnan Güven

Öz

ABSTRACT
“Caliph” is an Arabic word. Literally, it is the title of the greatest leader of the Islamic world, namely the imam, who is the successor of the prophet and succeeds him after him. Successors of Muhammad are called "caliphs". “Caliphate” literally means to be a successor to someone, to come after him and take his place. The Turkish equivalent of the word is "journeyman". After the Turkish Grand National Assembly abolished the sultanate on November 1, 1922, the authority of the caliphate became controversial. As a matter of fact, the caliphate was abolished on March 3, 1924. However, the developments until the abolition of the caliphate created a different political and social atmosphere at that time. Rauf Orbay, Refet Bele, Kazım Karabekir and Ali Fuat Cebesoy, the leading figures of the national struggle, criticized the caliphate. The idea that Mustafa Kemal Atatürk would be the sole sovereign in the country became a point of support for those who defended the caliphate. Although the country had different views on the caliphate at that time, the caliphate was abolished because of Mustafa Kemal's successful policy and Turkey took an important step towards becoming a secular state. Within the scope of this study, the process of the caliphate institution in Turkey has been tried to be considered. The events that took place until the abolition of the caliphate institution showed that it was necessary to abolish the caliphate. Therefore, the scope and purpose of the study has been shaped in this direction.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Modern Turkey, Caliphate, Caliph, Republic

Türkiye’de Hilafet ve Tarihi Arka Planı

Öz

ÖZ
“Halife” Arapça bir kelimedir. Kelime anlamı olarak peygamberin halefi ve kendisinden sonra yerine kaim olmak üzere İslam dünyasının en büyük reisinin yani imamın unvanıdır. Hz. Muhammed’in haleflerine “halife” denilmektedir. “Hilafet” lügatte bir kimseye halef olmak, ardından gelip yerine geçmek anlamına gelmektedir. Kelimenin Türkçe karşılığı ise “kalfa”dır. Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin 1 Kasım 1922’de saltanatı kaldırmasından sonra hilafet makamı tartışmalı olmuştur. Nitekim 3 Mart 1924’te hilafet kaldırılmıştır. Ancak hilafetin kaldırılmasına kadar yaşan gelişmeler o dönemde farklı bir siyasi ve toplumsal atmosfer ortaya çıkarmıştır. Milli mücadelenin önde gelen isimleri olan Rauf Orbay, Refet Bele, Kazım Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy hilafet noktasında eleştiriler yapmışlardır. Mustafa Kemal Atatürk’ün ülkede tek egemen olacağı düşüncesi, hilafeti savunanlar için bir destek noktası olmuştur. Ülke o dönemde hilafet noktasında farklı görüşlere sahip olsa da, Mustafa Kemal başarılı siyaseti neticesinde halifelik kaldırılmış ve Türkiye laik bir devlet olma yolunda önemli bir adımı atmıştır. Bu çalışma kapsamında Türkiye’de halifelik kurumunun yaşadığı süreç göz önüne alınmaya çalışılmıştır. Halifelik kurumunun ortadan kaldırılmasına kadar geçen sürede yaşananlar, halifelik kurumunun kaldırılmasının gerekli olduğunu da göstermiştir. Dolayısıyla çalışmanın kapsamı ve amacı bu yönde şekillenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Hilafet, Halife, Cumhuriyet, Osmanlı İmparatorluğu, Modern Türkiye

Kaynakça

• AKGÜN, Seçil, Hilafetin Kaldırılması ve Laiklik 1924-1928, Turhan Kitabevi, Anka-ra, 1986.
• AKGÜN Seçil, “Halifeliğin Kaldırılması Olayının Çeşitli Tepkileri”, VIII Tarih Kongre-si, III, TTK yay., Ankara, 1983
• AKSOY, Volkan, (2018). Halifeliğin Kaldırılması ve Abdülmecid Efendinin Sürgün Edilmesinin İstikbal Gazetesine Yansıması. History Studies, 10(8), 1-18.
• ARAR, İsmail. Atatürk’ün Halkçılık Programı, Baha Matbaası, İstanbul, 1963.
• ARDAKOÇ, M. Kamran, Hilafet Meselesi, Petek Yayınları, Ankara, 1955.
• AVCI, Cemal. (2022). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 2000.
• AYDEMİR, Şevket Süreyya, Tek Adam, Cilt 3, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1999.
• BOZARSLAN, Mehmet Emin, Hilafet ve Ümmetçilik Sorunu, Ant Yayınları, İstanbul, 1969.
• CEBESOY, Ali Fuat. Siyasi Hatıralar, İstanbul, 1960.
• DUMAN, Ali. Halifelik. İnönü Üniversitesi Kongre Kültür Merkezi-Konferans, 2006.
• ERGİN, Osman. Türkiye Maarif Tarihi, İstanbul, 1930.
• ERÜRETEN, Bahir Mahzar, Türkiye Cumhuriyeti Devrim Yasaları. Yeni Gün Basın Yayınları, İstanbul, 1999.
• GÖZÜBÜYÜK, Şeref - KİLİ, Suna, Türk Anayasa Metinleri, Ankara, 1985.
• KARPAT, H. Kemal. Türk Demokrasi Tarihi, Alfa Yayınları, İstanbul, 1996.
• KİNROSS, Lord, Atatürk ve Bir Milletin Yeniden Doğuşu. (Türkçesi: Necdet San-der), Altın Kitaplar, İstanbul, 1994.
• KOÇAK, Cemil, Siyasi Tarih 1923-1950. Türkiye Tarihi, Dördüncü Kitap, Cem Yayın-ları, İstanbul, 1997.
• KOLOĞLU, Orhan, Bir Çağdaşlaşma Örneği Olarak Cumhuriyetin İlk Onbeş Yılı (1923-1938), Boyut Mat., İstanbul, 1999.
• KONAN, Belkıs, 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu Layihası. Ankara Üniversitesi Hu-kuk Fakültesi Dergisi, 71(1), 437- 476, 2022.
• KUTLUAY, Yaşar, Hilafet, Türk Ansiklopedisi, Cilt: XIX., Milli Eğitim Basımevi, Ankara, 1998.
• KÜRKÇÜOĞLU, Ömer, Türk- İngiliz İlişkileri (1919-1926), Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayınları, Ankara, 1978.
• LEVENT, Azra, 19. Yüzyılda Osmanlı Hilafet Kurumuna Karşı Muhalif Düşünceler (Abdurrahman B. Ahmed Kevâkibî Örneği), İstanbul Üniversitesi Sosyal Bi-limler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2019.
• MUMCU, Uğur, Kazım Karabekir Anlatıyor, İstanbul, 1990.
• NİGAR, S. Keramet, Halife II. Abdülmecit, İstanbul, 1964.
• NOMER, Kemaleddin, Şeriat Hilafet Cumhuriyet Laiklik, Boğaziçi Yayınları, İstan-bul, 1996.
• ÖZEK, Çetin, Devlet ve Din, Ada Yayınları, İstanbul, 1982.
• ÖZEK, Çetin, Türkiye’de Gerici Akımlar, İstanbul, 1968.
• SHAW, Stanford J, Osmanlı ve Modern Türkiye’nin Doğuşu, E Yayınları, İstanbul, 1983.
• ŞİMŞİR, Bilal, Dış Basında Laik Cumhuriyetin Doğuşu, (Türkçesi: Cüneyt Akalın), Bilgi Yay., Ankara, 1999.
• TANÖR, Bülent, Osmanlı - Türk Anayasal Gelişmeleri (1789 – 1980), Alfa Yayınları, İstanbul, 1996.
• TOYNBEE, Arnold J, Halife. İslam Ansiklopedisi, Cilt: V., Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1950.
• TUNAYA, Tarık Zafer, Devrim Hareketleri İçinde Atatürk ve Atatürkçülük, Anka-ra, 1981.
• TUNÇAY, Mete, Türkiye Cumhuriyetinde Tek Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931), Cem Yayınları, İstanbul, 1992.
• TURAN, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, Üçüncü Kitap, Bilgi Yayınları, Ankara, 1995.
• YALKIN, Razi, ” Son Halife Abdülmecit ve Hanedan-ı Al-i Osman İstanbul’dan Nasıl Çıkarıldılar?, Tarih Dünyası, 1-8, (15 Nisan 1950, 1 Ağustos 1950.)