Causes of the May 27 1960 Coup

Yıl 2024, Sayı: 15, 191 - 214, 31.07.2024

Mustafa Oral , Murat Kaya

Öz

Military coups are significant course of Ottoman/Turkish history like countries trying to modernize and develop, taking European civilization as an example. The coup plotters are disconnected with people, even have a mindset against people and act for people in defiance of people. This is a sign that modernization movement is working to engrave people and state in a Western-style pattern as a project. Revolt tradition of military class in Ottoman period became military coups after Tanzimat reform period. It is possible to assume Kuleli case during the reign of Abdülmecit as the beginning of this tradition. It is not a mistake labeling 27th of May 1960 as a milestone of military coup tradition. Democratic Party, which put an end to 27 year rule of CHP by elections held in 14th of May 1950, promised establishing democratic state order when in opposition but it was unfortunately unsuccessful. In fact, Democratic Party later broke this promise, besides its anti-democratic implementations got reactions first by intellectuals then by people. As a matter of fact, National Unity Committee seized control of the country by military coup held in 27th of May 1960. Menderes realized economic growth of Turkey and recovery seen clearly by people through works in economic field during early period of his rule. But this situation changed during later period of DP. The country came to an edge of a crisis because of the relations with US and the effects of Korean War, as well as first recession, then devolution and inflation were seen on reformed agricultural economy. There were common views that the reason of inflation during third period of DP rule was improper foreign policy of government. The people lost their confidence. DP tried to balance internal and foreign policies but displayed two-sided attitude. It was forced to ally with Soviet Union sometimes while trying to follow pro-US foreign policy due to the conditions of that time. It is possible to say that Menderes, annoyed with US policy in Middle East, took advantage of the moderation of two poles after 1958 and approached to Soviet Union since he did not get Western support. The opposition criticizing strongly unstable internal and foreign policy of DP, especially CHP incited people and caused an anti-government attitude among them. In this study, some important events before and after May 27, internal and foreign policy of government, decisions of parliament, relations between ruling party and opposition parties and some issues are studied.

Anahtar Kelimeler

Military Coup, 27 Mayıs 1960, Democratic Party, Adnan Menderes, National Unity Committee

27 Mayıs 1960 Darbesi'nin Nedenleri

Öz

Kendine Avrupa medeniyetini örnek alarak kalkınmaya veya modernleşmeye çalışan ülkelerde olduğu gibi Osmanlı/Türk tarihinde de darbeler tarihin kayda değer bir kulvarını oluşturur. Darbeci kadronun, halktan kopuk, hatta halka karşıt bir zihniyet yapısında olması ve halka rağmen halk için anlayışı içinde hareket etmesi, modernleşme hareketinin halkı ve devleti bir proje ile Batı tipinde bir kalıba sokma çabası içinde olduğunu gösterir. Osmanlı döneminde padişahın iktidarına karşı askerî sınıfın kazan kaldırma geleneği Tanzimat’tan sonraki dönemde askerî darbe biçimine dönüşmüştür. Abdülmecit dönemindeki Kuleli Vakası’nı bu geleneğin başlangıcı saymak mümkündür. 27 Mayıs 1960’ı ise askerî darbe geleneğinin dönüm noktası olarak nitelendirmek yanlış olmaz. 14 Mayıs 1950 seçimleri ile CHP’nin 27 yıllık iktidarına son veren Demokrat Parti’nin (DP) muhalefette iken halka vaat ettiği demokratik bir devlet düzeni kurma çabası maalesef başarılı olamamış, hatta bir vakit sonra bu vaadinden vazgeçmiş, üstelik kimi anti-demokratik uygulamaları önce aydınların sonra halkın tepkisine neden olmuştur. Nitekim 27 Mayıs 1960’ta yapılan askerî müdahale ile Milli Birlik Komitesi (MBK) ülkenin yönetimine el koymuştur. Menderes, iktidarının ilk devrinde ekonomi alanında yaptığı çalışmalarla Türkiye ekonomisinde hızlı büyüme ile halkın refahında gözle görünür bir iyileşme gerçekleştirmiş, ancak bu durum DP iktidarının ikinci devrinde değişmiştir. ABD ile ilişkilerin ve Kore Savaşı’nın etkileri ile özellikle tarım alanında iyileşen ekonomik hayatta önce durgunluk, sonra gerileme ve enflasyon olmuş, sonunda krizin eşiğine gelinmiştir. DP iktidarının üçüncü devrinde enflasyonun nedeni olarak hükümetin yanlış bir politika izlediği görüşleri yayılmaya başlamış ve halkın güveni sarsılmıştır. DP dış ve iç politikada bir denge oluşturmak istemiş, fakat iki yanlı bir tutum sergilemiştir. Dönemin şartları gereği ABD yanlısı bir dış politika izlemeye çalışsa da kimi zaman SSCB’nin yanında yer almak zorunda kalmıştır. ABD’nin Ortadoğu’da izlediği siyasetten rahatsız olan Menderes’in 1958 yılından sonra iki kutup arasında yaşanan yumuşamadan yararlanarak -Batı’dan istediği desteği alamaması nedeniyle- SSCB’ye yaklaştığı söylenebilir. DP’nin değişken dış ve iç politikalarını ağır bir dille eleştiren muhalefet, özellikle CHP halkı kışkırtmış, halkın hükümete karşıt bir tutum takınmasına neden olmuştur. Bu makalede 27 Mayıs darbesi öncesinde ve sonrasında etkili olan dönemin bazı olayları ile hükümetin iç ve dış politikası, meclis kararları ve iktidar (DP) ile muhalefet partileri arasındaki ilişkiler ve bazı sorunlar irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Askerî Darbe, 27 Mayıs 1960, Demokrat Parti, Adnan Menderes, Milli Birlik Komitesi

Kaynakça

• BCA., 30-1-0-0/1-10-2.
• BCA., 30-1-0-0/40-236-18.
• TBMM Zabıt Ceridesi
• Ahmad, Feroz, “Cumhuriyet Türkiye’sinde Siyaset ve Siyasi Partiler”, Türkiye Tarihi (1839-2010): Modern Dünyada Türkiye, ed. Reşat Kasaba, çev. Zuhal Bilgin, C.IV, Kitap Yayınevi, İstanbul, 2011.
• Akgün, Seçil Karal, “Ellinci Yılına Yaklaşırken 27 Mayıs ve Getirdiği Anayasaya Kısa Bir Bakış”, Atatürk Yolu Dergisi, C.XI, Nu.43 (Bahar 2009).
• Akşin, Sina, Kısa Türkiye Tarihi, ed. Ali Berktay, İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, 2007.
• Aydemir, Şevket Süreyya, İhtilalin Mantığı ve 27 Mayıs İhtilali, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Aydemir, Şevket Süreyya,, İkinci Adam, C. III, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1988.
• Aydemir, Şevket Süreyya,, Menderes’in Dramı, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2000.
• Baban, Cihad, Politika Galerisi (Büstler ve Portreler), Remzi Kitabevi, İstanbul, 1970.
• Başgil, Ali Fuad, 27 Mayıs İhtilali ve Sebepleri, Yağmur Yayınları, İstanbul, 2006.
• Batur, Muhsin, Anılar ve Görüşler “Üç Dönemin Perde Arkası”, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1985.
• Bayar, Celal, Bir Darbenin Anatomisi 27 Mayıs, Emre Yayınları, İstanbul, 1991.
• Çelikoğlu, Adnan, Bir Darbeci Subayın Anıları 27 Mayıs Öncesi ve Sonrası, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2010.
• Doğu, Osman, 27 Mayıs Rejimi, İmge Kitabevi, Ankara, 1998.
• Dursun, Özlem Telli; Oral, Mustafa, “1960 Askeri Darbesi ve 1971 Muhtırası Üzerine Bir İnceleme”, Aksaray Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, Cilt: I, Sayı: 1 (2023).
• Eraslan, Cezmi, “1938’den Günümüze Sosyal, Kültürel ve Sanatsal Değişme ve Gelişmeler”, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-II, ed. Cezmi Eraslan, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2013.
• Erim, Nihat, Günlükler 1925-1979, C. II, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2005,
• Erkanlı, Orhan, Anılar… Sorunlar… Sorumlular, Baha Matbaası, İstanbul, 1972.
• Ilıcak, Nazlı, 27 Mayıs Yargılanıyor, Merkez Kitaplar, İstanbul, 2007.
• İnönü, İsmet, Defterler 1919-1973, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2017.
• “Kader Bizi Una Değil Üne İtti” Çağlayangil’in Anıları, yay. haz. Tanju Cılızoğlu, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2007.
• Karal, Enver Ziya, 27 Mayıs İnkılabının Sebepleri ve Oluşu, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1960.
• Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, Politikada 45 Yıl, İletişim Yayınları, İstanbul, 2018.
• Karavelioğlu, Kâmil, Bir Devrim İki Darbe: 27 Mayıs, 12 Mart, 12 Eylül, Gürer Yayınları, İstanbul, 2007.
• Karpat, Kemal H., Türk Demokrasi Tarihi, Timaş Yayınları, İstanbul, 2016.
• Kayalı, Kurtuluş, Ordu ve Siyaset 27 Mayıs-12 Mart, İletişim Yayınları, İstanbul, 1994.
• Mazıcı, Nurşen, “27 Mayıs, Kemalizmin Restorasyonu mu?”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce: Kemalizm, C.II, 6. B., İletişim Yayınları, İstanbul, 2009.
• Sunay, Cengiz, “27 Mayıs Ne idi?”, Türkiye Günlüğü, Nu.101 (Bahar 2010).
• Şaşmaz, Musa, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), C. IX, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Şaşmaz, Musa, Türkiye’nin İdari Taksimatı (1920-2013), C. XI, Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2014.
• Tansel, Selâhattin, 27 Mayıs İnkılâbını Hazırlıyan Sebepler, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 1960.
• Toker, Metin, Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944-1960, C. I, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2020.
• Toker, Metin, Tek Partiden Çok Partiye, Milliyet Yayınları, İstanbul, 1970.
• Toker, Özden-Mehmet Ö. Alkan, Cumhuriyet’le Özdeş Bir Yaşam: Özden Toker İsmet İnönü’nün Kızı Anlatıyor, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2023.
• Tokgöz, Erdinç, “1938’den 2002’ye Ekonomik Gelişmeler”, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi-II, ed. Cezmi Eraslan, Anadolu Üniversitesi Yayınları, Eskişehir, 2013.
• Topuz, Hıfzı, II. Mahmut’tan Holdinglere Türk Basın Tarihi, Remzi Kitabevi, İstanbul, 2015.
• Torun, Esma, II. Dünya Savaşı Sonrası Türkiye’de Kültürel Değişimler -İç ve Dış Etkenler- (1945-1960), Yeniden Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Yayınları, Antalya, 2006.
• Tuncer, Hüner, Türk Dış Politikası, C. II, Kaynak Yayınları, İstanbul, 2017.
• Turgut, Hulûsi, Türkeş’in Anıları Şahinlerin Dansı, ABC Yayınları, İstanbul, 1995.
• Turan, Şerafettin, Türk Devrim Tarihi, C. IV/1, Bilgi Yayınevi, Ankara, 2019.
• Ulay, Sıtkı, Harbiye Silâh Başına, İstanbul, 1968.
• Uyar, Hakkı, Demokrat Parti İktidarında CHP, Doğan Kitap, İstanbul, 2017.
• Yalman, Ahmed Emin, Yakın Tarihte Gördüklerim ve Geçirdiklerim 1922-1971, C. II, Pera Turizm, İstanbul, 1997.
• Zürcher, Erik Jan, Modernleşen Türkiye’nin Tarihi, çev. Y.S. Gönen, İletişim Yayınları, İstanbul, 1995.