Türkiye’nin İkinci Özel Hava Yolu Şirketi: Hürkuş Hava Yolları (1954-1960)

Yıl 2024, Sayı: 15, 155 - 190, 31.07.2024

Ercan Haytoğlu

Öz

Vecihi Hürkuş, çocukluğundan itibaren uçaklara ilgi duymuştur. Hayatı boyunca havacılık konusunda kendisini geliştirmiştir. Pilotluktan uçak imalatına, öğretmenlikten hava yolu şirketi kurmaya kadar birçok hedefini gerçekleştirmiştir. Türk havacılığında ilklere imza atan Vecihi Hürkuş, sivil havacılık alanında önemli bir adım atmıştır. Demokrat Parti döneminde özel havacılık faaliyetlerinin önü açılmıştır. Ağustos 1952’de Türkiye’nin ilk Türk özel hava yolu şirketi “Havacılık Turizm Şirketi (Gök-Tur)” kurulmuştur.
Hakkında çok az bilgi bulunan ve üç ay ömrü olan Gök-Tur şirketi arkasından 29 Kasım 1954’te Türkiye’nin ikinci Türk özel hava yolu şirketi kurulmuştur. Vecihi Hürkuş’un 1954’de kurduğu “Hürkuş Hava Yolları” 1960 yılına kadar faaliyet göstermiştir. Hürkuş, diğer faaliyetlerinde olduğu gibi özel havacılık alanında da girişimci ve öncü kişiliği ile dikkatleri üzerine çekmiştir. Ancak, diğer faaliyetlerinde olduğu gibi bu şirketi kurduktan sonra birçok zorluklarla mücadele etmek durumunda kalmıştır. Özel hava yolları konusunda atılan bu önemli adım bürokratik ve teknik birçok engellemeler ile karşı karşıya kalmıştır.
Devletin hala özel girişimlere güvensiz yaklaşımının fazlasıyla hissedildiği bir dönemde, Hürkuş Hava Yolları yolcu ve gazete taşımacılığı ile var olmaya çalışmıştır. Uçak kazaları, uçak kaçırılması ve sabotajlar gibi farklı nedenler ile şirket sürekli sıkıntılar ile karşılaşmıştır. Şirketten istenen ve beklenen gelişme geçen zaman içinde gerçekleşmemiştir.

Anahtar Kelimeler

Uçak, Vecihi Hürkuş, Hürkuş Hava Yolları, Özel Hava Yolu, Gök-Tur, Uçak Kazaları

TURKEY'S SECOND PRIVATE AIRLINE COMPANY: HÜRKUŞ AIRLINES (1954-1960)

Öz

Vecihi Hürkuş has been interested in airplanes since his childhood. He developed himself in aviation throughout his life. He realized many of his goals from piloting to aircraft manufacturing, from teaching to establishing an airline company. Vecihi Hürkuş, who broke new ground in Turkish aviation, took an important step in the field of civil aviation. During the Democrat Party period, private aviation activities were paved the way. In August 1952, Turkey's first Turkish private airline company, “Aviation Tourism Company (Gök-Tur)” was founded.
Turkey's second private airline company was established on November 29, 1954, following the Gök-Tur company, about which little information is known and which had a lifespan of three months. "Hürkuş Airlines", founded by Vecihi Hürkuş in 1954, operated until 1960. As in his other activities, Hürkuş attracted attention with his entrepreneurial and pioneering personality in the field of private aviation. However, as in his other activities, he had to struggle with many difficulties after establishing this company. This important step in the field of private airlines was faced with many bureaucratic and technical obstacles.
At a time when the state's distrust of private initiatives was still very much felt, Hürkuş Airlines tried to survive through passenger and newspaper transportation. The company faced constant difficulties due to various reasons such as plane crashes, hijackings and sabotage. The desired and expected development of the company did not materialize over time.

Anahtar Kelimeler

Airplane, Vecihi Hürkuş, Hürkuş Airlines, Private airline, Gök-Tur, Plane accidents

Kaynakça

• Hava Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Broşürü, Hava Kuvvetlerini Güçlendirme Vakfı Hv. Basın ve Neşriyat Müdürlüğü, Etimesgut, 1975.
• Türkiye’de Uçak Endüstrisinin Gelişimi, Türk Uçak Sanayi A.Ş., Semih Ofset ve Matbaacılık, Ankara (Tarihsiz).
• Kansu, Yavuz, Sermet Şensöz, Yılmaz Öztuna, Havacılık Tarihinde Türkler 1, Hava Kuvvet-leri Basım ve Neşriyat Müdürlüğü – Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1971.
• Sarıgöl, Gökhan, Hürtürk Kıvanç, Kline Stuart, Türkiye’de Ticari Havacılık Tarihi, 1909-1967, D Yayınevi, İstanbul 2009.
• Hürkuş. Vecihi, Bir Tayyarecinin Anıları, Yayına Haz. Gönül Hürkuş Şarman – Sevim Hürkuş Maxon, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2000.
• Demirkazık, Hızır, Vecihi Hürkuş Hayatı ve Havacılık Faaliyetleri, Lejand Yayınları, İstanbul 2022.
• İnan, Nurbanu, Vecihi Hürkuş, Kopernik Yayınları, İstanbul 2022.
• Kanatlarımdaki Cesaret, Havacılık Tarihinden Notlar, Küçükçekmece Belediyesi Kültür Ya-yınları, İstanbul 2021.
• Erdoğan, Nesrin, Vecihi Hürkuş, National Geographic Kids (Tarihe Yön Verenler Dizisi), İstanbul 2019.
• Adıgüzel, M. Bahattin, Türk Havacılığında İz Bırakanlar, Türk Hava Kurumu Kültür Yayın-ları, Ankara 2006.
• Gök, Kerem, Türk Sivil Havacılık Tarihine Damgasını Vuran Uçak Kazaları, Kanon Kitap, 6. Baskı, İstanbul 2020.
• Kline, Stuart, Türk Havacılık Kronolojisi, İstanbul 2002.
• Gerede, Ender, Orhan Gamze. “Türk Havayolu Taşımacılığındaki Ekonomik Düzenle-melerin Gelişim Süreci”, Havayolu Taşımacılığı ve Ekonomik Düzenlemeler Teori ve Türkiye Uygulaması, Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara 2015.
• Verel, Oktay, İstikbal Göklerin Gökler Bizimdir, Cilt:2, Türk Hava Kurumu Yayınları, İstan-bul 1986.
• Nergiz, Abdullah, Devlet Hava Yolları, Türkiye’de Sivil Havacılığın Doğuşu (1933-1956), Va-kıfbank Kültür Yayınları, İstanbul 2020.
• Çorum, Reyhan, Anılarda Yaşarken Gemlik, Cilt:5, Siyah Beyaz Yayınları, İstanbul 2022.
• Hürkuş, Vecihi, Havacılığımız, Doğuş Matbaacılık Ticaret ve Ltd. Şti. Matbaası Ankara 1967.
• Haytoğlu, Ercan, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Ticari Havayolu Taşımacılığında İmtiyazlı İlk şirket: Aero Espresso Italiana (1924-1935)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi, Yıl:14, Sayı:28, (Güz-2018), s. 75-109.
• Yalçın, Osman, “Havacılık, Hava Gücünün Doğuşu ve I. Dünya Savaşına Etkisi”, Atatürk Yolu Dergisi, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Sayı:59, Güz 2016, s. 181.
• Aydoğan, Abdullah, ‟Atatürk Dönemi Türk Havacılık Faaliyetleri ve Havacılık Faaliyetlerinin Gelişim Süreci”, Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, Sayı: 4(2), (Aralık-2020), s. 69.
• Türkmen, Zekeriya, “Türkiye’de Havacılık Teşkilatı’nın Kuruluşunda Harbiye Nazırı Mahmut Şevket Paşa ve Döneminde Gerçekleştirilen Faaliyetlere Bir Bakış”, Uluslararası Tarih Sempozyumu, (8-10 Şubat 2011) Genel Kurmay Başkanlığı, Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı, Mayıs 2013, s. 33-34.
• “Türkiye’de Uçak Endüstrisinin Gelişimi”, Uçantürk, Cilt:30, Sayı:297, Ocak 1985, s. 5,
• Doğanay, Rahmi. “Büyük Taarruz’da Türk Havacılığı”, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Der-gisi, Cilt:13, Sayı:1, Yıl:2003, s. 376.
• Şekerli, Eyüp Bayram, “Kuruluştan Günümüze Türk Hava Yolları’nın Dönüşümüne Yönelik Bir İnceleme”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Yıl:10, Sayı:1, 2021, s. 856-857.
• İnan, Süleyman. “İngiliz Belgelerinde Adnan Menderes’in Uçak Kazası”, Belgi, Sayı 19, Kış 2020/1, s.1884-1909.
• Binyücel, Erdoğan, “Feci Uçak Kazasının Enteresan Evveliyatı – “Haydi Hakkınızı Helal Edin!” Yeni Ant, 11 Mayıs 1955, Sayı:3472-2, s.2.
• Ataş, Musa, “Şehrimiz Hava Meydanından Kaçırılan Tayyarenin Haberini Nasıl Aldım”, Haki-miyet Milletindir, 14 Haziran 1955, Sayı:1876, s.3.
• Akdemir, Yılmaz. Atatürk Dönemi Türk Havacılığı, Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tari-hi Enstitüsü, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi) Ankara 2005.
• Demir, Osman. Türk Havacılığında Vecihi Hürkuş ve Önemi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi, İz-mir 2016.
• Demirkazık, Hızır Türkkan. Vecihi Hürkuş’un Hayatı ve Havacılık Faaliyetleri, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi Yıldırım Beyazıt Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, An-kara 2018
• Toklucu, Murat. “Hürkuş Havayolları’nın Başına Gelenler”, İST Dergi, Sayı:014 (19 Mayıs 2023) İstanbul Büyükşehir Belediyesi, https://www.istdergi.com/tarih-belge/hurkus-havayollarinin-basina-gelenler (Erişim Tarihi:19.09.2023)
• Kuter, Murat. Türkiye'nin İlk Hava Korsanlığı, https://www.bursa.com/ wiki/ Turkiyenin _Ilk_ Hava_ Korsanligi-2854.html (Erişim Tarihi:19 Eylül 2023)
• Kaplan, Kemal. Türkiye’nin İlk Hava Korsanı, 30 Aralık 2017 https://kemalkaplan.blogspot.com/2017/12/bir-cins-kafa-bir-iflah-olmaz-vaka.html (Erişim Tarihi: 19.09.2023)
• Kışlakçı, Talip. İlk Hava Korsanları ve Kronoloji, https://www.airnewstimes.com/talip-kislakci-ilk-hava-korsanlari-ve-kronoloji-538-yazisi.html (Erişim Tari-hi:19.09.2023)