Fransız Diplomatik Belgeleri Işığında Yunanistan Prensi Georges'un Girit'e Vali Olarak Tayini Meselesi

Yıl 2025, Sayı: 17, 3 - 41, 31.07.2025

Cantürk Genç

Öz

Bu çalışma, Yunanistan Prensi Georges’un Ada’ya Yüksek Komiser olarak tayini meselesini, Fransız diplomatik belgelerinin ışığında detaylı bir şekilde analiz etmektedir. 19. yüzyılın sonlarına doğru, Ada Rumlarının Yunanistan’a ilhak olma arzusu, bölgede siyasi ve toplumsal bir gerilim yaratmış, bu durum 1897 Türk-Yunan Savaşı’na zemin hazırlamıştır. Savaş, Girit Adası'nın siyasi ve idari yapısını köklü bir şekilde değiştirmiş ve Girit, Osmanlı Devleti’nin sembolik kontrolü altında özerk bir statüye kavuşmuştur. Büyük devletlerin savaş sonrası müdahaleleri, Osmanlı'nın adadaki varlığını sembolik bir düzeye indirmiş, fiili hâkimiyetin yerini diplomatik ve uluslararası düzeyde bir güç mücadelesine bırakmasına neden olmuştur. Türk askerlerinin Ada’dan çekilmesi ve Prens Georges’un Yüksek Komiser olarak atanması, Girit’in Osmanlı Devleti’nden uzaklaşma sürecinin dönüm noktalarından biridir. Ancak Girit meselesi, yalnızca Osmanlı İmparatorluğu ile Yunanistan arasındaki bölgesel bir sorun olmanın ötesindedir. Ada, Avrupa’nın büyük devletleri olan İngiltere, Fransa, Rusya ve İtalya için diplomatik ve askeri bir rekabet alanı hâline gelmiş; bu güçler hem kendi çıkarlarını hem de bölgesel nüfuzlarını artırma amacıyla Girit denklemine müdahil olmuştur. Fransız diplomatik belgeleri, bu dönemin uluslararası ilişkiler bağlamında daha geniş bir perspektifle anlaşılmasına olanak tanımaktadır. Belgeler, Osmanlı Devleti, Yunanistan ve büyük devletler arasındaki yoğun diplomasi trafiğini, karar süreçlerini ve güç dengelerindeki değişimleri ayrıntılı bir şekilde ortaya koymaktadır. Bu belgeler, aynı zamanda Türk ve Yunan taraflarının bölgedeki çıkarlarını savunma stratejilerini, büyük devletlerin arabuluculuk ve manipülasyon politikalarını da gözler önüne sermektedir. Makale, özellikle Türk-Yunan gerilimlerinin büyük güçler tarafından nasıl yönlendirildiğini ve Fransız bakış açısıyla bu sürecin ne şekilde değerlendirildiğini kapsamlı bir biçimde ele almayı amaçlamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Girit , Prens Georges , Fransa , Diplomasi , Fransız Diplomatik Belgeleri.

The Process of Appointing Prince Georges of Greece as Governor of Crete in the Light of French Diplomatıc Documents

Öz

This study analyzes in detail the appointment of Prince Georges of Greece as High Commissioner to the island in the light of French diplomatic documents. Towards the end of the 19th century, the desire of the island's Greeks to annex the island to Greece created political and social tension in the region, which paved the way for the Greek-Turkish War of 1897. The war radically changed the political and administrative structure of the island of Crete, and Crete gained an autonomous status under the symbolic control of the Ottoman Empire. The post-war interventions of the great powers reduced the Ottoman presence on the island to a symbolic level, and the de facto sovereignty was replaced by a diplomatic and international power struggle. The withdrawal of Turkish troops from the island and the appointment of Prince Georges as High Commissioner was one of the turning points in the process of Crete's estrangement from the Ottoman Empire. However, the Cretan issue was more than just a territorial dispute between the Ottoman Empire and Greece. The island became an area of diplomatic and military rivalry for the great European powers of Britain, France, Russia and Italy; these powers intervened in the Cretan equation in order to advance their own interests and regional influence. French diplomatic documents allow for a broader understanding of this period in the context of international relations. They reveal in detail the intense diplomatic traffic, decision-making processes and shifts in the balance of power between the Ottoman Empire, Greece and the major powers. They also reveal the strategies of the Turkish and Greek sides to defend their interests in the region, as well as the mediation and manipulation policies of the great powers. In particular, the article aims to comprehensively examine how the great powers manipulated the Turkish-Greek tensions and how this process was evaluated from the French perspective.

Anahtar Kelimeler

Crete , Prince George , France , Diplomacy , French Diplomatic Documents.

Kaynakça

• Documents Diplomatiques Français (DDF kısaltma şeklinde dipnotlarda yer almıştır.) (1871-1914), 1ère Série (1871-1900), Tome XIV (4 Janvier-30 Décembre 1898). Paris Imprimerie Nationale, 1957.
• Ministère des Affaires Étrangères (MAE) Documents Diplomatiques, Affaires d’Orient, Autonomie Crétoise, Janvier-Octobre 1898. Paris Imprimerie Nationale, 1898.
• Ministère des Affaires Étrangères. (MAE) Documents Diplomatiques, Affaires d’Orient, Évacuation de la Crète par les Troupes Ottomanes, Installation d’un Haut Commissaire, Octobre-Novembre 1898. Paris Imprimerie Nationale, 1898.
• “Le Prince Georges de Grèce Et La Crète”, Le Figaro, 27 Ocak 1898.
• “Les Troubles de Crète”, Le Figaro, 11 Eylül 1898.
• “Duo contre quatuor”, Le Figaro, 20 Ekim 1898.
• “Au Pays Bleu”, Le Gaulois, 30 Ocak 1898.
• “Incertitudes”, Le Journal, 31 Aralık 1897.
• “Orientale”, Le Journal, 24 Ekim 1898.
• “Les Affaires de Crète”, Le Journal des Débats, 17 Temmuz 1898.
• “La Crète”, Le Journal des Débats, 10 Eylül 1898.
• “Les Affaires de Crète”, Le Journal des Débats, 15 Eylül 1898.
• “Le Note Collective au Sultan”, Le Journal des Débats, 4 Ekim 1898.
• “Évacuation de la Crète”, Le Journal des Débats, 22 Ekim 1898.
• “La Crète”, Le Journal des Débats, 28 Kasım 1898.
• “La Vie Sous Les Armes”, Le Monde Illustré, 8 Ekim 1898.
• “Le Prince Georges de Grèce”, Le Monde Illustré, 26 Kasım 1898.
• “Le Prince Georges de Grèce”, L’Illustration, 17 Aralık 1898.
• “En Crète”, L’Illustration, 31 Aralık 1898.
• “Arrivée Du Prince Georges En Crète", L’Illustration, 7 Ocak 1899.
• “La Crète Et Les Puissances”, Le Temps, 31 Aralık 1897.
• “Lettres du Montenegro”, Le Temps, 13 Ocak 1898.
• “La Candidature du Prince Georges”, Le Temps, 31 Ocak 1898.
• “Affaires d’Orient”, Le Temps, 26 Şubat 1898.
• “Affaires d’Orient”, Le Temps, 7 Mart 1898.
• “Affaires d’Orient”, Le Temps, 19 Mart 1898.
• “Affaires d’Orient”, Le Temps, 27 Mart 1898.
• “Affaires d’Orient”, Le Temps, 2 Nisan 1898.
• “Affaires de Crète”, Le Temps, 14 Eylül 1898.
• “La Crète Libre”, Le Temps, 21 Kasım 1898.
• Adıyeke, Ayşe Nükhet. Osmanlı İmparatorluğu ve Girit Bunalımı (1896-1908). Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2000.
• Adıyeke, Nükhet. “Osmanlı Kaynaklarına Göre Türk-Yunan İlişkilerinde Girit Sorunu (1896).”, Çağdaş Türkiye Araştırmalar Dergisi 1, sayı 3 (1993): 335-346.
• Adıyeke, Ayşe Nükhet ve Adıyeke, Nuri. Osmanlı Dönemi Kısa Girit Tarihi. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2021.
• Serdar Bay. “Osmanlı Devleti ile Büyük Devletler Arasında Diplomatik Kriz: Girit Vali Seçimi Meselesi (1897-1898)”, Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi 20, sayı 41 (2024): 629-665.
• Bayur, Yusuf Hikmet. Türk İnkılabı Tarihi, cilt 1, kısım 1. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1991.
• Çetin, Nurten. Son Sadrazam Ahmet Tevfik Paşa. Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara 2015.
• Akalın, Durmuş ve Cemil Çelik. " XIX. Yüzyılda Doğu Akdeniz’de İngiliz-Fransız Rekabeti ve Osmanlı Devleti”, Journal of Turkish Studies (2012): 21-45.
• Édouard, Driault ve L’héritier, Michel, Histoire diplomatique de la Grèce de 1821 à Nos Jours, Suite du règne de Georges 1er jusqu'à la Révolution Turque (1878-1908) Hellénisme et Germanisme, cilt 4. Les Presses Universitaires de France, 1926.
• Gümüş, Musa. “Girit’te İsyan ve Büyük Güçler 1866-1869: Namık Kemâl’den Tespit Ve Tenkitler”, Kesit Akademi Dergisi 1, sayı 2 (2015): 43-58.
• Gürel, Şükrü Sina. Tarihsel Boyutları İçinde Türk-Yunan İlişkileri 1821-1993. İmge Kitabevi, Ankara 2018.
• Karal, Enver Ziya. Osmanlı Tarihi, cilt 8. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2007.
• Louvier, Patrick. “Une opération de sortie de crise dans l’Empire hamidien : les premiers temps de l’occupation internationale de la Crète (1897–1898).” Actes des congrès nationaux des sociétés historiques et scientifiques, sayı 136-5 (2013): 19–30.
• Pınar, Hayrettin. “Diplomasi ile Siyasetin Birlikteliği: Girit İsyanı ve Âli Paşa”, SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, sayı 18 (2008): 1-22.
• Taylor, A. J. P. The Struggle For Mastery in Europe 1848-1918, Oxford University Press, 1957.
• Tokay, Gül. Makedonya Sorunu Jön Türk İhtilalinin Kökenleri (1903-1908). Afa Yayınları, 1996.
• Sander, Oral. Siyasi Tarih İlkçağlardan 1918’e. İmge Kitabevi, 1989.
• Schöllgen, Gregor. Emperyalizm ve Denge Almanya, İngiltere ve Şark Meselesi 1871-1971, çeviren M. Sami Türk. Kronik Kitap, 2021.
• Şenışık, Pınar. Girit: Siyaset ve İsyan 1895-1898. Kitap Yayınevi, 2014.
• Uçarol, Rıfat. Siyasi Tarih 1789-1914. DER Yayınları, 2010.
• Tukin, Cemal. “Girit” İslam Ansiklopedisi. 12 Ocak 2025 tarihinde erişildi, https://islamansiklopedisi.org.tr/girit.