Diplomatic Pressures on the Turkish Government Due to the Closure of Some Foreign Schools with the Unification of Education Law

Yıl 2025, Sayı: 17, 163 - 205, 31.07.2025

Şaban Ortak

Öz

Foreign schools or missionary schools were opened within the framework of the capitulations granted by the Ottoman administration. The Ottoman Empire had the authority to control these schools. However, during the period when the political power of the state decreased, it is seen that the control over these schools could not be properly exercised.
The role of foreign schools in the minority revolts during the disintegration period of the Ottoman Empire is an undeniable fact. Since these harmful activities continued during the period of the War of Independence, it was necessary for the newly established Turkish State to take some measures.
The Ministry of Education of Turkey made some decisions in order to control minority and foreign schools (Turkish and History courses should be taught by Turkish teachers, banning religious propaganda, having the curriculum and textbooks approved by the Ministry of Education, students are not forced to participate in religious ceremonies, etc.).
Foreign schools that do not comply with the circulars published by the Ministry of Education have begun to be closed (April 7, 1924). British, French, Italian and American authorities have made efforts to prevent the closure of schools with the Turkish Government. In the face of the resolute stance of the Turkish Government, these states have backed down. Some of the closed schools were allowed to reopen after they undertook in writing to comply with the legal regulations brought by the Ministry of Education.
In this study; decisions and practices regarding the control of foreign schools before and after the Unification of Education Law will be discussed and the historical process will be evaluated by making use of the Presidential Republican Archives, periodicals, main sources, and research works.

Anahtar Kelimeler

The Law of Unification of Education , Foreign schools , Missionary schools , Treaty of Lausanne , Diplomatic Pressures.

Tevhid-i Tedrisat Kanunuyla Bazı Yabancı Okulların Kapatılması Nedeniyle Türk Hükûmetine Yapılan Diplomatik Baskılar

Öz

Yabancı okullar ya da misyoner okulları, Osmanlı yönetiminin verdiği kapitülasyonlar çerçevesinde açılmışlardır. Bu okullar ürerinde Osmanlı Devleti'nin denetleme yetkisi bulunmaktaydı. Ancak devletin siyasi gücünün zayıfladığı dönemde bu okullar üzerindeki denetimin layıkıyla yapılamadığı görülmektedir.
Yabancı okulların, Osmanlı Devleti'nin dağılma dönemindeki azınlık isyanlarındaki rolleri yadsınamaz bir gerçektir. Milli Mücadele döneminde de bu zararlı faaliyetler devam ettiği için yeni kurulmakta olan Türkiye Hükûmetinin bazı tedbirler almasını zorunlu kılmıştır.
Maarif Vekâleti, azınlık ve yabancı okulları kontrol altına alabilmek için bazı kararları (Türkçe, Tarih derslerinin Türk öğretmenler tarafından verilmesi, dini propagandanın yasaklanması, müfredat programı ve ders kitaplarının Maarif Vekâletine onaylatılması, öğrencilerin dini ayinlere katılıma zorlanmaması vs. ) yürürlüğe koymuştur.
Maarif Vekâletinin yayımlamış olduğu genelgelere uymayan yabancı okullar kapatılmaya başlanmıştır (7 Nisan 1924). İngiliz, Fransız, İtalyan ve Amerikan yetkililer Türk Hükûmeti nezdinde okulların kapatılmaması için girişimlerde bulunmuşlardır. Türk Hükûmetinin dirayetli duruşu karşısında bu devletler geri adım atmışlardır. Kapatılan okullardan bazıları, Maarif Vekâletinin getirdiği yasal düzenlemelere uymayı yazılı olarak taahhüt edince tekrar açılmasına müsaade edilmiştir.
Bu çalışmada; Tevhid-i Tedrisat Kanunu öncesi ve sonrasında yabancı okulların denetim alınmasına dair alın kararlar ve yapılan uygulamalar, Cumhurbaşkanlığı Cumhuriyet Arşivi, süreli yayınlar, ana kaynak ve araştırma eserlerden yararlanılarak ele alınacak ve tarihi süreç değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tevhid-i Tedrisat Kanunu , Yabancı okullar , misyoner okulları , Lozan Antlaşması , Diplomatik Baskı.

Etik Beyan

Hazırlamış olduğum "Tevhid-i Tedrisat Kanunuyla Bazı Yabancı Okulların Kapatılması Nedeniyle Türk Hükûmetine Yapılan Diplomatik Baskılar" başlıklı makale çalışması çalışmanın doğası gereği Etik Kurul İzni gerektirmemektedir. Bilimsel Yayın Etiği Kurallarına uygun olarak hazırlandığını beyan ve taahhüt ederim.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi.
• Düstur, Birinci Tertip cilt 4. Mahmud Bey Matbaası, 1299.
• Düstur, Birinci Tertip cilt 2. Matbaa-i Âmire, 1289.
• Maarif Vekilliği Tebliğler Dergisi,
• Resmi Gazete,
• Takvim-i Vekâyi',
• Türkiye Büyük Millet Meclisi Zabıt Ceridesi,
• Akşam, Ayın Tarihi, Cumhuriyet, Hâkimiyet-i Milliye, Tevhîd-i Efkâr, Vakit,
• Armaoğlu, Fahir. “Türkiye'de Amerikan Okulları Krizi 1927-1928", Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, c. XIII, Sayı: 37 (1997): 1-29.
• Gündüz Nadir, “Adana’daki Amerikan Mektebi”, Hayat, 3 Teşrinisani 1339 [Kasım 1923].
• Lozan Barış Konferansı Tutanaklar-Belgeler, cilt 7, (Çev: Seha L. Meray), Yapı Kredi Yayınları, 1993.
• Ortak, Şaban. “Tanassur Hadisesi ve Bursa Amerikan Kız Koleji’nin Kapatılması”, Mudanya Mütarekesi’nden Günümüze Bursa Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, (2015).
• Ortak, Şaban. “Türk Hükûmeti’nin Yabancı Okulları Kontrol Altına Alma Çabaları Ve Tevhid-i Tedrisat Kanunu”, Near East Historical Review 14, sayı 2 (Ekim 2024)151-183.
• Polat Haydaroğlu, İlknur. Osmanlı İmparatorluğu'nda Yabancı Okullar, Ocak Yayınları, 1993.
• Ufuk Erdem, “İngiltere’nin Yeni Başkent Ankara’yı Kabullen(emeye)işi ve İngiliz Büyükelçilik Binasının İnşası”, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 6, sayı 5 (2017): 2193-2227.
• http://tepebaganadolulisesi.meb.k12.tr/meb_iys_dosyalar/01/01/374215/icerikler/tarihçemiz _14533.html?CHK=09d31716999ccb1a06899a6c1d9bdcce (Erişim Tarihi: 30.04.2018).