DOMATES KURUTMADA ÜRETİM BASAMAKLARININ VE MEKANİZASYON TALEPLERİNİN İNCELENMESİ

Yıl 2020, Cilt: 16 Sayı: 1, 23 - 31, 27.04.2020

İsmail Boyar , Can Ertekin , Kamil Ekinci

Öz

Kurutulmuş domates ihracatı, Türkiye’nin kurutulmuş sebze ihracat kalemleri arasında hem miktar hem de satış değeri açısından uzun yıllardır ilk sırada yer almaktadır. Salçalık domates olarak üretilen bu domatesler, dikine boyuna tam ortadan ikiye dilimlenerek yere serilmekte ve çeşitli koruyucu uygulamalarından sonra güneşte kurutulmaktadır. Çoğunlukla Ege Bölgesi’nde yapılan kurutmalık domates üretiminde büyük oranda insan iş gücü kullanılması, kalite ve üretim miktarı açısından çeşitli problemlere yol açmaktadır. Bu doğrultuda sektörün kaliteyi ve verimi artırmak için mekanizasyona dair beklentileri yüksektir. Bu çalışmada Ege Bölgesi’nde bulunan, 47 işletmeye ait 93 adet kurutma alanı ziyaret edilmiştir. Ziyaretler esnasında işletmelere ait, genel işletme, üretim, koruyucu uygulama, kurutma alan, işletme – gider, işçilik bilgileri ve sektörde karşılaşılan sorunları kapsayan birtakım sorular oluşturulmuş ve cevaplar kayıt altına alınarak değerlendirilmiştir. Yerinde gözlem ve incelemeler yapılarak sektöre ait kritik kalite parametreleri ve kurutmalık domates çeşidine ait bazı fiziksel özellikler belirlenmiştir. Sonuç olarak, tarladan hasat edilen domateslerin, kurutulup, paketlenip raflarda yerini alana kadar geçirdiği aşamalar belirlenmiştir. Domates kurutma sektöründe kaliteli bir kurutma işleminin yapılabilmesi için üç etmene dikkat edilmesi gerektiği ortaya çıkmıştır. Sektörün mekanizasyona dair en büyük beklentisinin, bu üç etmeni başarı ile gerçekleştirecek bir makina sistemi olduğu anlaşılmıştır. Yapılan çalışma sonucunda belirlenen kriterlerin, gelecekte üretilecek makine sistemlerine ışık tutacağı düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kuru Domates, Kurutma, Ürün İşleme, Tarımsal Mekanizasyon

Destekleyen Kurum

Süleyman Demirel Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

4180 - Si - 14

Teşekkür

Bu çalışma, Doç. Dr. Serkan BOYAR tarafından sunulan SDÜ-BAP 4180-Sİ-14 numaralı Süleyman Demirel Üniversitesi, Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi, Sanayi İş Birliği projesi kapsamında desteklenmiştir, katkılarından dolayı teşekkürlerimizi sunarız.

Kaynakça

• Anonim (2003). Türkiye Kurutulmuş Meyve ve Sebze İhracatı Verileri. Devlet İstatistik Enstitüsü Bilgi İşlem Merkezi (DİE BİM) Kayıtları.
• Ayan, H., (2010), Güneşte ve Yapay Kurutucuda Kurutulmuş Domates (Lycopersitcum esculentum) Üretimi ve Proses Sırasındaki Değişimlerin Belirlenmesi, Ankara Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ankara, 109. sayfa.
• Bağdatlıoğlu, N., Demirbüker, B., 2001. Kurutulmuş Domateslerin Raf Ömrü Üzerine Depolanma Koşullarının Etkisinin Araştırılması. TÜBİTAK, TOGTAG-2572.
• Boyar, S., Dikmen, E., Boyar, İ., Akdenız, R. C., 2014. Dried Tomato Production And Mechanization In Turkey 18th World Congress of CIGR, Poster No: 148, 16-19 September 2014 Beijing –China.
• Cemeroğlu B. 2004. Meyve Sebze İşleme Teknolojisi, 2. cilt. ISBN 975-98578- 2-0.
• Codex Alimentarius- International Food Standards, 2008. Codex Standard For Tomatoes (CODEX STAN 293-2008) www.codexalimentarius.org/download/standards/11013/CXS_293e.pdf, Erişim Tarihi: 17.01.2020.
• Codex Alimentarius-International Food Standards, 2013. 2013. Codex Standard For Preserved Tomatoes (CODEX STAN 13-1981). Formerly CAC/RS 13-1969 Rev.1. Revision 2007. Amendment 2013. Codex Committee on Processed Fruits and Vegetables www.codexalimentarius.org/download/standards/225/CXS_013e.pdf, Erişim Tarihi: 17.01.2020.
• Demiralay E., and Tulek, Y., 2012. Thin-layer drying of tomato (Lycopersicum esculentum Mill. cv. Rio Grande) slices in a convective hot air dryer , Heat Mass Transfer (2012) 48:841–847.
• Demiray, E., 2009. Kurutma Işleminde Domatesin Likopen, Β-Karoten, Askorbik Asit Ve Renk Değişim Kinetiğinin Belirlenmesi, Pamukkale Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, S. 113, Denizli.
• Demirbüker Akdeniz, B., Bağdatlıoğlu, N., 2007, Değişken Depolama Koşullarının Güneş-Kurusu Domateslerin Bazı Kalite Özellikleri Üzerine Etkisi, Gıda Teknolojileri Elektronik Dergisi 2007 (1) 1-6.
• Doymaz İ. 2003. Convective Air Drying Characteristics of Thin Layer Carrots. Journal of Food Engineering, 61: 359–364.
• Düzyaman, E., Duman, İ., 2003, Dried Tomato as a New Potential in Expert and Domestic Market Diversification in Turkey, Proceedings of the English International ISHS Symposium on the Processing Tomato, Acta .horticulturae, 613: 433-436.
• Erden, M., 2008. Kurutma Sürecindeki Bazı Tarımsal Ürünlerin Elektriksel İletkenlik, Nem ve Sıcaklık Değerleri Arasındaki İlişkilerin Belirlenmesi. Adnan Menderes Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı ZTM-YL-2008-0002. S, 88. Aydın.
• FAO, 2017. FAOSTAT Agricultural Database Web Page. http://faostat.fao.org/site/567/desktopdefault.aspx#ancor Erişim Tarihi: 15.12.2017.
• Günhan, T., (2005), Farklı Kurutma Havası Şartlarının Rio Grande Çeşidi Domatesin Kuruma Karakteristiklerine Etkilerinin Belirlenmesi. Ege Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü (Doktora Tezi) s:3-4-6-7-8.
• Gürlek, G., 2005. “Tünel Tipi Kurutucuda Domates Kurutma Koşullarının Araştırılması”. Ege Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Makine Mühendisliği Anabilim Dalı, yüksek Lisans Tezi, S.145. İzmir.
• Harman, G., 2013, TOBB İzmir İl Kadın Girişimciler Kurulu “2013 – Gonca HARMAN, Kurutulmuş domatesi matematikle formüle etti” www.izmirkadingirisimci.com/?l=tr&p=46 Erişim Tarihi: 03.03.2015.
• Hastürk, Şahin, F. 2010. Domates Kurutmada Farklı Yöntemlerin Karşılaştırılması, Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Tarım Makinaları Anabilim dalı, Doktora Tezi. S.154. Tekirdağ.
• İzgi, C., (2012), Farklı Kurutma Metotlarının Domatesteki Likopen Miktarına Etkisi, Namık Kemal Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, 48. Sayfa.
• Kocabıyık, H., Sümer, S. K., Tuncel N. B., Büyükcan, M. B., Yılmaz, N., 2012. İnfrared Kurutma Yönteminin Domates Kurutmada Kullanılması ve Kurutulmuş Domatesin Bazı Kalite Özellikleri ve Özgül Enerji Tüketimi Üzerine Etkilerinin Belirlenmesi TÜBİTAK Proje No: 109 O 578.
• Kutlu, N., 2013. Domates, Kabak ve Patlıcanın Kurutma Karakteristiklerinin Belirlenmesi ve Modellenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Gıda Mühendisliği Anabilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi. S. 148. Ankara.
• Mechlouch, R. F.; Elfalleh, Walid; Ziadi, Manel; Hannachi, Hédia; Chwikhi, Mabrouka; Ben Aoun, Amira; Elakesh, Ismail; and Cheour, Foued (2012) "Effect of Different Drying Methods on the Physico-Chemical Properties of Tomato Variety ‘Rio Grande’," International Journal of Food Engineering: Vol. 8: Iss. 2, Article 4.
• Mutlu, A., 2007. Tokat’ta Günes Enerjili Raflı Kurutucu ile Domates Kurutma Koşullarının Belirlenmesi. Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Makinaları Anabilim Dalı, S.66. Tokat.
• Olorunda, A. O., Aworh, O. C., Onuoha, C. N., 1990, Upgrading Quality of Dried Tomato: Effects of Drying Methods, Conditions and Pre-drying Treatments, Journal of the Science of Food and Agriculture, 52(4): 447-454
• Polatcı, H., 2013. Tokat İlinde Güneş Enerji Destekli Isı Pompalı Bir Kurutucu Sistem Geliştirilmesi ve Domates Kurutma Performansının Farklı Kurutma Sistemleri Ile Karşılaştırılması. Atatürk Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi. S.125., Erzurum.
• Shi, J., Le Maguer, M., 2000, Lycopene in Tomatoes: Chemical and Physical Properties Affected by Food Processing, Critical Reviews in Food Science and Nutrition, 40(1):1-42.
• Şeniz, V. B., Eser, Y., Daşgan, N., Akbudak, H., İlbi, Sürmeli, N., ve Başar, S., 2005. Sebze Üretiminde Gelişme ve Hedefler. Türkiye Ziraat Mühendisliği VI. Teknik Kongresi Bildiri Kitabı, Cilt 1, s: 557-563.
• Tezer, Or, D., 2010. İnfrared Enerji ve İnfrared Enerji – Sıcak Hava Kombinasyonu İle Domatesin Kurutulması. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, S.38. Çanakkale.
• TS, 2002, Türk Standard TS 794/Nisan 2002 Domates (Lycopersicon lycopersicum L.) ICS 67.080.20.
• Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 2019. Bitkisel Üretim İstatistikleri, Meyvesi İçin Yetiştirilen Sebzeler, www.tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=1001 Erişim Tarihi: 15.12.2019.
• Ural, A. 1996. Kurutulmuş domates yetiştiriciliği. Ege Üniversitesi Mühendislik Fakültesi Gıda Mühendisliği Bölümü Meyve Sebze İşleme Mühendisliği Bilim Dalı Güneşte Kurutulmuş Domates Üretimi Semineri, İzmir.