Bitlis Folk Culture in Travelogue of Evliya Celebi

Yıl 2018, Cilt: 3 Sayı: 2, 11 - 26, 30.12.2018

Okan Alay

https://doi.org/10.30622/tarr.453087

Öz

Travelogues are important sources for folklore as they carry data relating to many disciplines such as geography, history, sociology, religion, and literature, besides containing several cultural values belonging to folk culture. In the travelogues being one of those sources, many values of folklore can be uncovered and examined in them. In our study the significance of Evliya Celebi Travelogue for Bitlis and region; and for folklore as a discipline is evaluated. As part of his travels he had carried out in the 17th century, Evliya Celebi indited his impressions about Bitlis and region which is one of the important ancient areas. He puts on record the historical, cultural, social and natural values of Bitlis, besides traditions, several values and maket hem reach today. In this study which we carried out in the sections related to Bitlis in the 3rd and 4th volumes of the Travelogue, many folkloric elements, information are determined in the context of time and place. Those findings can be examined under many titles such as “language-expression”, “folk narratives”, “anonymous poet”, “birth-marriage-death beliefs”, “folk medicine”, “folk cuisine”, “folk architecture”, “folk calendar”, “festives-celebrations”, “dreeses-clothing”. As a result, it is concluded that Travelogue contains noteworthy knowledge about 17th century Bitlis folklore and folk culture, and this information is an important valuable source for social sciences and field studies. 

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Evliya Celebi Travelogue, Folklore, Folk Culture, Tradition.

Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Bitlis Halk Kültürü

Öz

Seyahatnameler coğrafya, tarih,
sosyoloji, din, edebiyata dair veriler taşırken, halk kültürüyle ilgili birçok kültürel
unsuru barındırması yönüyle halkbilimi açısından önemli bir kaynaktır. Seyahatnamelerde folklora dair birçok değer vardır.
Bu çalışmamızda Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nin Bitlis ve yöre kültürü;
disiplin olarak ise halkbilimi için taşıdığı anlam değerlendirilmektedir.

Evliya
Çelebi’nin 17. yüzyılda yaptığı seyahatlerin bir parçası olarak kadim beldelerden
olan Bitlis ve yöresine dair izlenimlerini anlatır. Bitlis’in tarihî, kültürel,
sosyal ve doğal değerleri, geleneklerini, birçok özelliği kaydederek günümüze
ulaştırır. Seyahatname’nin
3. ve 4. cildinde Bitlis’e dair bölümlerle ilgili olarak yaptığımız bu
çalışmada zaman ve mekân bağlamında birçok folklorik öge, bilgi tespit
edilmektedir.  Bulgular; “dil-anlatım”,
“halk anlatıları”, “anonim şiir”, “doğum-evlenme-ölüm inanışları”, “ halk
hekimliği”, “halk mutfağı, “ “halk mimarisi”, “halk takvimi,”
“bayramlar-törenler”, “giyim-kuşam” gibi başlıklar dâhilinde incelenmektedir. Sonuç
olarak, Seyahatname’nin dönemin Bitlis folkloruna, halk kültürüne dair önemli bilgiler
içerdiği ve bu bilgilerin sosyal bilim disiplinleriyle saha çalışmaları için
önemli bir kaynak olduğu görülmektedir. 

Anahtar Kelimeler

Bitlis, Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Folklor, Halk Kültürü

Kaynakça

• Alptekin, Ali Berat, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Yağmur Duasıyla İlgili Bir Tören Üzerine Mukayeseli Bir Araştırma”, Türk Dili, S.596, 2001, ss.165–173.
• Bitlis İli Çevre Durum Raporu, Bitlis Valiliği, Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü, Bitlis, 2012.
• Boratav, Pertev Naili. 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı (Halkbilimi I), İstanbul, 2003.
• Bruinessen, Martin ve Hendrik Boeschoten, (Evliya Çelebi Diyarbekir’de, (Çev.:Tansel Güney), İletişim Yayınları, İstanbul, 2003. Dankoff, Robert, Evliya Çelebi in Bitlis. Leiden, E. J. Brill, New York, 1990.
• Evliya Çelebi (1314 [1897]). Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 4, İstanbul, 1897.
• Evliya Çelebi (1986), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt: 3-4-5, Üçdal Neşriyat, İstanbul, 1986.
• Evliya Çelebi (2001), Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Cilt 4. (Haz. Yücel Dağlı-Seyit Ali Kahraman), Yapı Kredi Yayınları, İstanbul, 2001.
• Evliya Çelebi (2010), Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi: Bağdad-Basra-Bitlis-Diyarbakır-Isfahan-Malatya-Mardin-Musul-Tebriz-Van, 4. Cilt-1. Kitap, (Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı), Yapı Kredi Yayınları İstanbul, 2010.
• Kardaş, Sedat, “Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Muş ve Çevresi”, Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Cilt: 8, Sayı: 15, Bahar-2018, ss.377-397. Köhler, Wihelm, Evliya Çelebi Seyahatnamesinde Bitlis ve Halkı, (çev. Haydar Işık), Alan Yayınları, İstanbul, 1989.
• Köprülü, Mehmed Fuad, “Kadın Edebiyatı”, İnci, S.9, (1Teşrîn-i evvel 1919), ss. 17.
• Okumuş, Ejder, “Evliya Çelebi’nin Seyahatnâme’sinde Tatvan ve Çevresi”, Evliya Çelebi’nin Gözüyle - Gezdi, Gördü, Yazdı, Lotus Yayınevi, Ankara, 2012. Özay, Yeliz, “Evliya Çelebi Seyahatnamesi’nde Garâ’ib Bir Anlatı: Hz. Ali Kayası Efsaneleri”, Milli Folklor, 2011, S.92, ss.58-63.
• Öztelli, Cahit, “XVII. Yüzyılda Büyük Bir Folklorcu: Evliyâ Çelebi”, Türk Folklor Araştırmaları, S.107 (Haziran 1958), ss.1713–1715.
• Sakaoğlu, Saim, “Evliyâ Çelebi’nin Naklettiği Efsanelerin Türk Efsaneleri İçindeki Yeri”, Türklük Araştırmaları Dergisi, (1989). S.4. ss.283–291.
• Sykes, Mark, The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire, Joumal of the Royal Anthropological Institute, Bd. 38., London, 1908.
• Tan, Nail, Evliyâ Çelebi Seyahatnamesi Folklorik Dizin Denemesi, Ankara, 1974.
• Tan, Nail, Folklor (Halkbilimi). İstanbul. 2000.
• Touati, Houari, Ortaçağda İslam ve Seyahat: Bir Âlim Uğraşının Tarihi ve Antropolojisi, (Çev. Ali Berktay), İstanbul, 2004.*