Eskişehir Devlet Demir Yolları Yerleşkesi Lojman Konutları Plan Tipolojileri Üzerine Bir Çalışma

Yıl 2011, Cilt: 7 Sayı: 11 - Cilt: 7 Sayı: 11, 40 - 66, 14.07.2016

Berna Üstün

https://doi.org/10.23835/tasarimkuram.240890

Öz

Sanayi yapıları yalnızca makineleri barındıran binalar değil, yeni bir yaşam tarzının ve kültürünün topluma tanıtılmasının ve yayılmasının araçlarıdırlar. Bu kapsamda, İngiltere, Almanya ve ABD’de endüstri devrimi ile birlikte artan üretim mekânları ile yaygınlık kazanan, sanayi yapıları kurucuları, çalışanlardan daha etkin bir biçimde yararlanmak ve daha verimli şartlar sunma kaygısı ile Şirket Kenti’ları (Şirket Kentlerini) oluşturmuşlardır. Sanayileşme, Batıda olduğu gibi Modern Türkiye’nin kurucu öğelerinden olmuş, bir yandan toplumu dönüştürüp farklılaştırırken, diğer yandan toplumu örgütlemenin ve onun iç dinamiklerine müdahale etmenin bir aracı olarak kullanılmıştır. Eskişehir Devlet Demir Yolları (Tülomsaş) Yerleşkesi; günümüz endüstriyel mirasının fonksiyonel ve mekânsal bağlamda öncü örneklerindendir. Bir prototip olma özelliği taşıyan yerleşke; çalışanlarının çalışma dışında, barınma, sosyal, kültürel ve eğitime yönelik gereksinimlerini karşılayan mikro ölçekli bir kent modeli ortaya koyan ilk yapılanmalardan biri olma özelliği taşımaktadır. Makale kapsamında; Batıda 1800’lü yıllarda ortaya çıkan Türkiye’de ise Cumhuriyetin ilanı ile örneklerini veren fiirket Kentlerinin gelişimi özetlenerek Eskişehir’de bir şirket kenti örneği olan Devlet Demir Yolları (Tülomsaş) Yerleşkesinin konut plan tipolojileri incelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Şirket Kenti, Sanayi Yapıları, Toplu Konut, Konut Tipolojisi

A Study on Housing Plan Typologies in Eskişehir State Railways Campus

Öz

Industrial facilities are not buildings containing only machines, but are the means of the presentation and dissemination of a new life style and its culture to the society. The industrial facilities can be taken as the common space of the societal transformations from the class structure generated by the modern industry to the relations in the working place. In this context, the founders of the industrial facilities that became widespread with the expansion of the places of production after the Industrial Revolution, created the Company Towns in order to present the workers more efficient conditions. Industrialization as one of the founding factors of Modern Turkey, was used as a means of “organizing the society and intervening its inner dynamics” while transforming the society and making a difference and the industrial institutions with their residential design became an important source for comprehending the residential culture of the city. The Eskisehir State Railways (Tülomsaş) Campus, in this frame, is one of the pioneer cases of the industrial heritage of our time in terms of its functional and spatial features. The campus, playing the role of a prototype for the city Eskisehir, is one of the first settlements satisfying the social, cultural, educational and residential needs of the workers as a multifunctional campus offering a micro scale city model. Particularly for the period of its construction in Eskisehir it became an important economic and social dynamic for the city, whose importance continued during the following periods. In the frame of the present article, the development of the Company Towns that emerged in the West during the 1800’s and became widespread in Turkey with the proclamation of the republic will be summarized and as a case of Company Town, the residential plan typologies of the Eskisehir State Railways (Tülomsaş) Campus will be analyzed.

Anahtar Kelimeler

Company Town, Industrial Buildings, Mass Housing, Housing Typology

Kaynakça

• Akcan, E. 2009. Çeviride Modern Olan fiehir ve Konutta Türk-Alman İliflkileri. Yapı Kredi Yayınları, Cogito.
• Alanen, A.,R. 2007.Morgan Park, Duluth, U.S.Steel and Forging of a Company Town. London, University of Minnesota Press.
• Beeson, E.W. 1911. Portsunlight The Model Village Of England. New York City:The Architectural Book Publising Company.
• Bozdoğan, S. 2002.Modernizm ve Ulusun İnflası, Erken Cumhuriyet Türkiyesi’nde Mimari Kültür. Metis Yayıncılık.
• Cengizkan A. 2009. İstanbul Silahtarağa Elektrik Santrali Yerleflme ve Konut Yaflam Çevreleri, Fabrikada Barınmak, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de İflçi Konutları.Yaflam, Mekan ve Kent. der. Cengizkan, A., 8-15, Ankara: Arkadafl Yayınevi.
• Crawford, M. 1995. Building The Workingman’s Paradise: The Design of American Company Towns. London: Bath Pres.
• Doğan, Ç. 2009. Nazilli Basma Fabrikası Yerleflimi: Tarihçe ve Yaflantı, Fabrikada Barınmak, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de İflçi Konutları.Yaflam, Mekân ve Kent, der. Cengizkan, A., 77, Ankara: Arkadafl Yayınevi.
• Ertin G. 1994. Eskiflehir Kentinde Yerleflmenin Evrimi. Eskiflehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları No:773.
• Eskiflehir Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu Arflivi.
• Eskiflehir Devlet Demiryolları Arflivi.
• Gür, fi. 2000.Doğu Karadeniz Örneğinde Konut Kültürü. YEM Yayınları.
• Kalender E. 1996. Konut Tipleri Üzerine Bir İnceleme. Yayımlanmamıfl Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Kelefl, G. 1988. Konut Plan fiemalarındaki Değiflimin Grafik Tekniklerle İncelenmesi. Yayımlanmamıfl Yüksek Lisans Tezi, Karadeniz Teknik Üniversitesi.
• Kılıç, L. 1997.Anılarda Eskiflehir. Eskiflehir Anadolu Rotary Kulübü.
• Sarıöz, P. 1997. Bir Zamanlar Eskiflehir. İstanbul: Esbank Yayınları.
• Soygenifl S. 1995. Konut Yerleflmelerinde Konut Tipolojileri ve Yerleflim Örüntülerinin Değerlendirilmesine Yönelik Analitik Bir Çalıflma, Yayınlanmamıfl Master Tezi, İstanbul Teknik Üniversitesi.
• fienol S.B. 1994. Türkiye Demiryollarında 100.Yıl 1894- 1994, Eskiflehir: Etam A.fi.
• Tapan M. 1996.Toplu Konut ve Türkiye’deki Geliflimi, Tarihten Günümüze Anadolu’da Konut ve Yerleflme. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Üstün, B. 2010. Eskiflehir’de Modernizm ve Kentsel Geliflme Sürecinde Gerçeklefltirilen Toplu Konut Alanlarında Konut Tipolojileri ve Yerleflim Örüntülerindeki Değiflimlerin Değerlendirilmesine Yönelik Bir Çalıflma, Anadolu Üniversitesi Bilimsel Arafltırma Projeleri, Proje No: 80211.
• Zeybekoğlu, S. 2009. Erken Cumhuriyet Döneminde Sanayi Komplekslerinin Mekânsal Analizi: Nazilli, Kayseri, Bursa Eskiflehir, Fabrikada Barınmak, Erken Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de İflçi Konutları.Yaflam, Mekân ve Kent, der. Cengizkan, A., 178-215, Arkadafl Yayınevi, Ankara. İNTERNET KAYNAKÇASİ
• URL-1, http://ashp.cuny.edu/wp-content/images/daughters- viewerguide908.pdf
• URL-2, http://www.library.csi.cuny.edu/dept/americanstud
• ies/lavender/lowegal1.html
• URL-3, www.bbc.co.uk/.../bradford/gallery_1.shtml
• URL-4, http://www.arxitecture.org.uk/diss/II%20WORK
• ING%20CLASS%20HOUSING%20-%20COMMUNI- TIES.htm
• URL-5, http://en.wikipedia.org/wiki/File:Saltaire_
• Almshouses.jpg (02.12.2009)
• URL-6, www.library.cornell.edu/Reps/DOCS/pullman.htm (10.11.2009)
• URL-7, http://utopiascommunitystory.blogspot.com/
• _06_01_archive.html URL-8,
• http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=12303& start=50
• URL-9, http://wowturkey.com/forum/viewtopic.php?t=12303 &start=70
• URL-10, www.earth.google.com