İstanbul’da Orta Bizans Dönemi’ne Ait Üç Anıt İle Çevrelerinin Bütünleşik Olarak Korunması İçin Öneriler

Yıl 2013, Cilt 9, Sayı 15, 35 - 55, 14.07.2016

Mine ESMER Zeynep AHUNBAY

https://doi.org/10.23835/tasarimkuram.240903

Öz

Çalışmada 843-1204 yılları arasında, başkent olarak tüm ekonomik, sosyal, mimari gelişmelerin merkezi durumundaki Konstantinopolis’te inşa edilerek, günümüze ulaşabilen kiliselerden: Vefa Kilise, Atik Mustafa Paşa, Fethiye (Pammakaristos Manastırı Kilisesi) camileri koruma disiplini açısından incelenmiştir. Bu yapılar ve çevrelerinin özgün niteliklerinin korunması, kentsel belleğin sürekliliği ve içinde bulundukları dokuyla bütünleşik değer oluşturmaları açılarından önemlidir. Ortaçağ İstanbul’un- dan günümüze, mimari üslupları, mekan tasarımları, opus sectile, mozaik, fresk ve keramoplastik bezeme öğeleriyle, eşsiz birer tarihi belge niteliği taşıyan bu üç anıt, dönemlerinin yapım tekniklerinin, estetik değerlerinin, mimari ve sosyal ortamlarının anlaşılmasına olanak sağlamaktadır. Vefa, Çarşamba, Ayvansaray semtlerinde bulunan bu önemli anıtlar, uzun süren bakımsızlık ve koruma yönünde tutarlı bir program olmaması sonucu tahribe açıktır. Ele alınan üç anıt ve çevreleriyle ilgili ayrıntılı tarih- sel araştırma, hassas ölçümler, fotoğraf ve çizimle belgeleme yapılmış ve koruma sorunları irdelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İstanbul, Orta Bizans Dönemi, Kilise, Vefa Kilise Camii, Atik Mustafa Paşa Camii, Fethiye Camii ve Müzesi, Pammakaristos Manastırı Kilisesi, Dünya Mirası, Koruma

Öz

The three Middle Byzantine-era monuments (Vefa Kilise Camii, Atik Mustafa Pafla Camii and Fethiye Camii-Pammakaristos Monastery Church), which have been handled in this study, highlight the urban fabric and are unique historical assets which convey valuable information about the architectural styles, building techniques, decorative arts and social life of the Middle Ages. It is as important for their neighborhoods as the monuments themselves to preserve the authentic features, for the sustainability of the urban memory and integrated value of a monument with its physical and social environment. In the course of the study, data from library and archival research were collected, photographic surveys, measured drawings on the sites, descriptions and chronological analyses were prepared and evaluated in the scope of architectural conservation discipline. Bearing in mind the earthquake risk, proposals for maintenance, repair, management and utilization of the architectural and archeological values were put forward.

Anahtar Kelimeler

Istanbul, Middle Byzantine Period, Church, Kilise Camii, Atik Mustafa Pafla Camii, Fethiye Camii/Pammakaristos Church/Museum, World Heritage, Peservation, Conservation

Kaynakça

• Ahunbay, Z. 1998. Cultural Heritage of Istanbul. Turkish National Commission for UNESCO, Ankara.
• Altan, K. 1938. Fethiye Camii. Arkitekt 10-11 (8), s.296-99. Ayvansarayi, H. 2001.Hadikatü’l Cevami. İstanbul: İflaret Yayınları.
• Barkan, Ö. L. ve Ayverdi, E. H. 1970.İstanbul Vakıflar Tahrir Defteri 915. İstanbul : İstanbul Fetih Cemiyeti.
• Dirimtekin, F. 1956. Fetihten Önce Haliç Surları. İstanbul : İstanbul Enstitüsü.
• Erdoğan, A. 1941. fieyh Vefa:Hayatı ve Eserleri. İstanbul : Ahmet İhsan Basımevi.
• Erdoğan, E. G. 1996. İstanbul’daki Osmanlı Yapılarında Kullanılan Devflirme Malzemenin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamıfl Yüksek Lisans Tezi, İÜ, SBE.
• Esmer, M. 2012. İstanbul’daki Orta Bizans Dönemi Kiliseleri ve Çevrelerinin Korunması için Öneriler. Yayınlanmamıfl Doktora Tezi, İTÜ, FBE.
• Eyice, S. 1958. Atik Mustafa Pafla Camii. İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul : Tan Matbaası, s.1288- 1297.
• Eyice, S. 1980. Son Devir Bizans Mimarisi. İstanbul : TTOK Yayınları.
• Eyice, S. 1995. Vefa Kilise Camii. Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul : Tarih Vakfı ve Kültür Bakanlığı ortak yayını, s.406.
• Hallensleben, H. 1963-64. Untersuchungen zur Baugeschichte der ehemaligen Pammakaristoskirche, der heutigen Fethiye camii in Istanbul.Istanbuler Mitteilungen 13- 14, s.128-93.
• İ.T.Y.Y.P. 2011.İstanbul Tarihi Yarımada Yönetim Planı. İstanbul : İBB Yayınları.
• Janin, R. 1939. La Topographie de Constantinople Byzantine. Echos d’Orient 38, s. 118-150.
• Janin, R.1953. La géographie ecclésiastique. Paris: Institut Français d'Études Byzantines.
• Kara, F. 2003. Sahabe, Ensar ve Eyüp’te Yatan Sahabeler. VI. Eyüp Sultan Sempozyumu Bildiriler Kitabı. İstanbul : Eyüp Belediyesi Yayınları, s.28-43.
• Koçu, R. E. 1958. Atik Mustafa Pafla Camii. İstanbul Ansiklopedisi. İstanbul : Tan Matbaası, s.1293.
• Kuban, D. 2001. Türkiye’de Kentsel Koruma. İstanbul : Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Magdalino, P. 1990. Church, Baths and Diakonia in Medieval Constantinople. Church and People in Byzantium. Birmingham : ed. R. Morris, s.165- 88.
• Magdalino. P. 2002. The Economic History of Byzantium, From the Seventh through the Fifteenth Century, Medieval Constantinople: Built Environment and Urban Development. Washington, D.C : Dumbarton Oaks Publication 39, s. 529-537.
• Mamboury, E. 1938. Les Fouilles Byzantines a Istanbul, Byzantion 13, s. 302-310.
• Mango, C. 1958. Nomidis, İ., Rapport préliminaire des travaux éxécutés dans une eglise Byzantine. Mesaivnika kai Nea 'Ellhnika 3, s.421-429.
• Mango, C. 1965. Constantinopolitana B : Kilise Camii. The Jahrbuch (JdI) of the German Archaeological Institute 80, s. 323-330.
• Mango, C. ve Hawkins, J. W. 1962-63. Report on Field Work in Istanbul and Cyprus.Dumbarton Oaks Papers 18, s.319
• Mathews, T. ve Hawkins, E. 1985. Notes on the Atik Mustafa Pafla Camii in Istanbul and its Frescoes. Dumbarton Oaks Papers 39, s.125- 134.
• Mazlum, D. 2004. Fethiye Camii’nin 18. yy. Onarımları. Sanat Tarihi Defterleri 8, s.168-175.
• Mehmet Ziya Bey, 1928, İstanbul ve Boğaziçi. İstanbul : Devlet Matbaası.
• Millingen, A.V. 1899. Byzantine Constantinople, The Walls of the City and Adjoining Historical Sites. Cambridge : Cambridge University Press.
• Müller-Wiener, W. 1998.Bizans’tan Osmanlı’ya İstanbul Limanı. İstanbul : Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
• Müller-Wiener, W. 2007. İstanbul'un Tarihsel Topografyası. İstanbul : YKY.
• Nomidis, M. I. 1958. Rapport Preliminaire des Travaux Executes dans une Eglise Byzantine (Kilise Camii). Notre Dame d’Ephese 2-8, 11-12, s. 14- 19, 36-40.
• Ortaylı, İ. 2009.İstanbul’dan Sayfalar. İstanbul : Turkuvaz Kitap.
• Ousterhout, R. 1987. The Architecture of the Kariye Camii in Istanbul. Washington : Dumbarton Oaks Studies 25.
• Ousterhout, R. 2001. Master Builders of Byzantium. Princeton, New Jersey: Princeton University Press.
• Pulgher, D. 1878. Les Anciennes Eglises Byzantines de Constantinople. Vienna : Lehmann & Wentzel.
• Sabuncu, A. 2010. Vefa Kilise Camisi Naosu Güney Dıfl Yüzünün Kademeli Kemeri Yukarısındaki Üçgen Alınlığa Sabitlenmifl Üç Keramik Kabın Değerlendirilmesi. Colloquium Anatolicum IX, s.353-366.
• Schneider, A. M. ve Meyer-Plath, B. 1943.Die Landmauer Von Konstantinopel. Berlin: W. de Gruyter & Co.
• Schneider, A. M. 1951. Die Blachernen. Oriens 4, s.82-120.
• Schlumberger, G. 1996.Prens Adaları, Blakerna Sarayı, Kilisesi, Bizans’ın Büyük Suru. İstanbul : İletiflim Yayınları.
• Strzygowski, J. 1893. Die Byzantinischen Wasserbehaelter von Konstantinopel. Wien: Verlag der Mechitharisten-Congregation.
• Tamer, C. 2003.İstanbul Bizans Anıtları ve Onarımları. İstanbul : TTOK Yayınları.
• Theis, L. 2001. Atik Mustafa Pafla, Catalogue of Tiles: Vıa. In : A Lost Art Rediscovered, The Architectural Ceramics of Byzantium. Pennsylvania: State University Press, s. 196.
• Theis, L. 2005. Die Flankenraeume in Mittelbyzantinischer Kirchenbau. Wiesbaden : Reichert Verlag.
• Ünver, S. 1953. İstanbul’da Sahabe Kabirleri. Ankara : İstanbul Fethi Derneği Yayınları.
• Wulzinger, K. 1913. Byzantinische Substruktionbauten Konstantinopels. The Jahrbuch (JdI) of the German Archaeological Institute 28, Berlin.
• Yavuz, Y. 1981. Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi Ve Mimar Kemalettin Bey. Ankara : ODTÜ Mimarlık Fakültesi Basım İflliği, s. 40-45, 222-225.