Ârif-i Ümmî İki Nakşibendî Şair: Erzincanlı Leblebici Baba (Şems-i Hayâl) ile Tüfekçizâde Salih Baba’nın Şiirlerinde Tasavvufî Düşünce

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 43, 14 - 35, 05.01.2021

Halil Baltacı

Öz

XIX. Yüzyılda Erzincan’da faaliyet gösteren tarikatlardan birisi olan Nakşibendiliğe mensup Leblebici ve Salih Baba, divanı olan iki ümmî şairdir. Formel bir eğitim sürecinden geçmedikleri için okuma yazma bilmedikleri nakledilen bu iki şair, şifahî olarak dile getirdikleri şiirlerle dikkat çekmiştir. Sonradan yazıya geçirilen ve divan olarak neşredilen şiirlerde ana unsur tasavvuf düşüncesidir. Her iki şair varlık, âlem, insan ve bunların Tanrı ile ilişkisini işleyen şiirler söylemiş, bunun yanında tarikat uygulamaları ve şeyh-mürit ilişkisine dair bir takım diğer tasavvufî ıstılahlara da işaret etmişlerdir. Biz bu çalışmamızda tasavvuf, şiir ve ümmîlik üzerine bir takım değerlendirmeler yaptıktan sonra özellikle her iki divanda ortak olan varlık, âlem ve insan konusundaki şiirlerin ardındaki tasavvufî düşünceyi tespit etmeye gayret ettik. Bunu yaparken divanlardan seçtiğimiz beyitlerle hem düşüncelerimizi desteklemeye hem de bu iki divanda bulunan şiirlerin nitelik ve muhtevasının görülmesini sağlamaya çalıştık.

Anahtar Kelimeler

Şiir, Nakşibendilik, Leblebici Baba, Salih Baba, Ümmî, Tasavvuf, Şair, Erzincan

شاعران نقشبنديان أميان عارفان: الفكر الصوفي في أشعار شمس الخيال لبلبجي بابا الأرزنجاني وصالح بابا توفكجي زاده

Öz

إن للبلبجي وصالح بابا المنتسبين لأحد الطرق الصوفية النشطة في أرزنجان في القرن التاسع عشر ميلادي ديوانين شعريين على الرغم من كونهما أُمِّيَّين، فهما لا يجيدان الكتابة والقراءة لكونهما لم يتلقيا التعليم الرسمي، وهو ما جعلهما يلفتان الانتباه من خلال إلقائهما الشعر شفهيا، وقد كان الفكر الصوفي هو العنصر الرئيسي لشعرهما الذي تم نشره فيما بعد كديوان شعري، وقد تناول شعرهما الوجود والعالم والإنسان وعلاقة هذه الأمور بالإله، كما أشارا في شعرهما إلى شعائر الطريقة وبعض المصطلحات التي تتحدد علاقة الشيخ بمريده، وقد قمت في هذه المقالة بدراسة عدة أمور، منها التصوف والشعر والأمية عند لبلبجي وصالح بابا، والشعر المشترك في ديوانهما فيما يتعلق بالوجود والعالم والإنسان، والفكر الصوفي عندهما، مختتما ذلك بإيراد الأبيات الشعرية التي تؤيد ما توصلنا إليه من نتائج محاولا في ذلك إطلاع القارئ على محتوى وجودة شعر لبلجي وصالح بابا.

Anahtar Kelimeler

شعر, النقشبندية, لبلبجي بابا, صالح بابا, أمي, تصوف, شاعر, أرزنجان

Two Naqshbandi Illiterate-Wise Poets: The Sufi Thought in the Poems of Leblebici Baba (Şems-i Hayal) and Tüfekçizade Salih Baba from Erzincan

Öz

One of the most important Sufi order in Erzincan in the 19th century, of the Naqshbandi stream, in which Leblebici and Salih Baba are two poet followers. Although they have not seen the formal educational process, they have expressed good poems and they were accepted two very important poets around this town. The main theme of these poems which were written and published in later times,
is Sufism. Along with having a number of issues in poetry such as being, the world, the relationship between humans and their Lord, there also in these poems are sufistic practices, relationships between the followers and their sheikhs and other Sufi concepts to be discussed. In this paper we made assessments about Sufism, poetry and the given illiterate poets, then, we try to set out the common points in these tow divans such as being, the world and human being as the discussed issues in terms of their Sufism. Doing this, we also try to support our views on this issue with samples extracted from their poems. As well as we try to make the poems obviously revealed in their contents and quality.

Anahtar Kelimeler

Poem, Naqshbandi Order, Leblebici Baba, Salih Baba, Illiterate, Sufism, Poet, Erzincan

Kaynakça

• Aslan Ömer, Erzincan’da Tasavvuf Kültürü ve Nakşbendîlik, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, EBYÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Erzincan, 2018.
• Aşçı Dede İbrahim, Aşçı Dede’nin Hatıraları, çok yönlü bir sûfînin gözüyle son dönem Osmanlı hayatı I-IV, haz. Mustafa Koç- Eyüp Tanrıverdi, Kitabevi: İstanbul, 2006.
• Bilgin A. Azmi, Osmanlı şiir geleneğinde Türk tasavvuf şiirinin yeri, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, c. XXXI, İstanbul, 2004.
• Doğan Ahmet, “Sâlih Baba”, DİA, Ankara, 2009.
• Halil Baltacı, Aşçı İbrahim Dede Hâtıratı Çerçevesinde XIX. Yüzyıl Erzincan’ında Dinî ve Tasavvufî Hayat, Erzincan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 2015.
• İlbak Üzeyir, Leblebici Baba, Dîvân-ı Şems-i Hayâlî, Tuhfetü’l-Uşşâk, metin ve inceleme, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Eski Türk Edebiyatı Bilim Dalı, İstanbul, 2010.
• Kemikli Bilal, http://www.ayvakti.net/ayvakti-gezi/item/kalb-i-selimi-bulan-er-erolu-nuri-ve-iirleri (Erişim tarihi: 21.06.2016)
• Kılıç Mahmut Erol, Sûfî ve Şiir, İstanbul: İnsan Yayınları, 2005.
• Köprülü Fuat, Türk Saz Şâirleri, c.I, Ankara, 1962.
• Kurnaz Cemal, Türküden Gazele, Ankara, 1997.
• Leblebici Baba, Tuhfetü’l-uşşak, haz. Orhan Aktepe, Erzincan, 1997.
• Üstüner Kaplan, Tasavvuf ve Klasik Şiirimiz, Ankara: Akçağ Yay., 2014.
• Sâlih Baba, Dîvân Râbıta-i Nakş-i Hayâlî, haz. Berk Ayvaz, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2015.
• Sâlih Baba, Sâlih Baba Dîvânı Rabıta-i Nakş-i Hayalî, haz. Fehmi Kuyumcu, Ankara, 1979.
• Tuygun Ünal, Erzincan’ın Manevi Mimarları, İstanbul, 2004.