Ubeydullah Ahrâr’ın Fıkarât İsimli Eseri Çerçevesinde Tevhide Dâir Kabulleri

Yıl 2019, Cilt: 22 Sayı: 43, 85 - 103, 05.01.2021

Abdurrahman Acer

Öz

Sûfîlerin tevhid anlayışında vahdet-i vucûd ve vahdet-i şuhûd şeklinde iki fikrin olduğu ve Nakşibendiyye Tarîkati’ndeki tevhîde dâir hâkim kanaatin ise son birkaç asırdır vahdet-i şuhûd olduğu mâlumdur. Ancak kuruluşundan îtibâren Nakşibendî şeyhlerinin tamâmının bu kanaati benimsediğini söylemek mümkün gözükmemektedir. Bilakis İmâm-ı Rabbânî öncesindeki Nakşibendîlerin büyük bir kısmının vahdet-i vücuda yakın olduğu söylenegelmektedir. Nakşibendî Tarîkati’nin 9/15. asırdaki etkili şeyhlerinden biri olan Hâce Ubeydullah Ahrâr’ın da bunlardan biri olduğu söylenmektedir. Bu makāle, Ahrâr’ın tevhid hakkındaki kabullerini ortaya koymak hedefindedir. Çalışmanın bu husustaki temel kaynağı ise Ahrâr’ın tevhîde dâir kanaatlerini ihtivâ etmekle bilinen Fıkarât isimli eseridir.

Anahtar Kelimeler

Ubeydullah Ahrâr, Nakşibendiyye, Vahdet-i Vücûd, Vahdet-i Şuhûd, Fıkarât

فكرة التوحيد عند عبيد اللّه أحرار في إطار كتابه المسمّی بالفقرات

Öz

مِن الْمعلوم أنّ تفكِير التوحيد عند الصّوفِيّة ينقسم إلی قسمين: وحدة الوجود و وحدة الشّهود. ومِن الْمعْلوم أيضًا أنّ التفْكِيرَ الغالبَ في محِيط الطرِيقَةِ النّقْشبنْدِيَّةِ في التّوْحِيد مُنْذ قرونٍ عدّة أخِيرةٍ هو تفكير وحدة الشّهود. ومِن المستحيل أن نقول في الوقت نفسه أنّ شيوخ الطريقة النقشبنديّة كانوا قائلين جمِيعًا بهذه الفكرة؛ بل يُقال أنّ مُعْظَمَ النقشبنديّين قبل عهد الإمام الرّباني كانوا في مكانة بالقرب مِن تفكير وحدة الوجود. ومِنَ المُفْتَرَضِ أنّ عبيد اللّه أحرار كان مِن هولاء القائلين في القرن التاسع الهجري بمقابل القرن الخامسَ عشرَ المِلادِي للطريقة النقشبنديّة. تهدف هذه المقالة تبيين آراء وتقريرات لأحرار في التوحيد. والمصدر الأساسي لهذه المقالة في هذا الموضوع هو كتاب الفقرات لأحرار الذي يحتوي آراء أحرار و تقريراته حول التوحيد.

Anahtar Kelimeler

عبيد اللّه أحرار, النقشبنديّة, وحدة الوجود, وحدة الشّهود, الفقرات

Ubaydallah Ahrar’s Conception of Tawheed in The Context of His Fiqarat

Öz

It is known that Sufis had two ideas in the understanding of tawheed, namely wahdat al-wujud and wahdat al-shuhud and the widespread opinion about tawhid for the last few centuries in the ‎Naqshbandi Order is wahdat al-shuhud. However, it does not seem possible to say that all of the Naqshbandi sheikhs since its foundation embraced this opinion. On the contrary, it is said that most of the Naqshbandis before Imam Rabbani are close to the wahdat al-wujud. Khwaja Ubaydallah Ahrar, one of the influential sheikhs of the Naqshbandi Order in the 9/15th century, is also said to be one of them. This article aims to reveal Ahrar's acceptances about tawheed. The main source of the study in this topic is Ahrar's work titled Fiqarat, which is known for containing his ideas about tawheed.

Anahtar Kelimeler

Khwaja Ubaydallah Ahrar, Naqshbandiyya, Wahdat al-Wujud, Wahdat al-Shuhud, Fiqarat

Kaynakça

• Aclûnî, Keşfu’l-hafâ, thk. Yûsuf b. Mahmûd, Mektebetu İlmi’l-Hadîs, yy, ts, c. II
• Afîfî, Ebu’l-Alâ, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’de Tasavvuf Felsefesi, trc. Mehmet Dağ, İstanbul: Kırkambar, 1999.
• Ahrâr, Ubeydullah, Fıkarât, Süleymâniye Kütüphânesi, Ayasofya 2143.
• ___________, Resâil-i Hâce Ahrâr, haz. Ârif Nevşâhî, Herat: İntişârât-ı Ahrârî, 1394.
• ___________, Tevhîd ve Seyr u Sülûke Dâir Fıkarât, trc. Abdulrahman Acer, İstanbul: Litera, 2016.
• Attâr, Ferîdüdin, Mantıku’t-tayr, tsh. Kâzım Dozfuliyan, Tahran: İntişârât-ı Talâye, 1388
• Baklî, Rûzbihân, Abheru’l-âşıkîn, thk. Muhammed Muîn - Henri Corbin, Tahran: İntişârât-ı Menûçehrî, 1366/1987.
• Câmî, Abdurrahman, Nefehâtü’l-üns min hadarâti’l-kuds, tsh. Mahmud Âbidî, Tahran: İntişârât-ı Sohen, 1390.
• ___________, Şerh-i Rubâiyyât, trc. Tâhiru’l-Mevlevî - Abdulrahman Acer, İstanbul: Litera 2014.
• Cürcânî, Seyyid Şerif, Ta‘rîfât: Tasavvuf Istılahları, trc. Abdülaziz Mecdî Tolun - Abdulrahman Acer, İstanbul: Litera, 2014.
• Demirli, Ekrem, İslâm Metafiziğinde Tanrı ve İnsan, İstanbul: Kabalcı 2009.
• Dindar, Elif, Ubeydullah Ahrâr Hayâtı-Eserleri-Fikirleri, Bursa: UÜSBE (Basılmamış YL Tezi), 1998.
• Ensârî, Hâce Abdullah, Menâzilü’s-sâirîn, trc. Abdürrezzak Tek, Bursa: Emin, 2008.
• Gross, Jo-Ann - Urunbaev, Asom, tarafından The Letters of Khwaja Ubeydullah Ahrâr And His Associates, Leiden: Brill 2002.
• Herevî, Emir Hüseynî-yi, Mesnevîhâ-yı İrfânî-yi Emir Hüsenî-yi Herevî: Kenzü’r-rumûz, thk. Seyyid Muhammed Turâbî, Tahran: İntişârât-ı Dânişgâh-ı Tahran, 1371.
• el-Hakîm, Suâd, İbnü’l-Arabî Sözlüğü, trc. Ekrem Demirli, İstanbul: Kabalcı, 2005.
• Hucvirî, Ali b. Osman, Keşfu’l-mahcûb: Hakīkat Bilgisi, trc. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh, 1982.
• İbnü’l-Arabî, Muhyiddin, Fusûsu'l-hikem, thk. Ebu’l-Alâ Afîfî, Beyrut: Dâru’t-Turâsi’l-Arabî, 2002.
• Kartal, Abdullah, “İmâm-ı Rabbânî’nin Vahdet-i Vücûd Eleştirisi ve Tarihsel Arkaplanı, Uludağ Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi, Bursa 2005, c. XIV, sy. 2.
• Kâşifî, Fahruddîn Ali b. Hüseyin, Reşahât-ı Aynü’l-hayât, tsh. Ali Asgar Muîniyân, Tahran: 2536 (Takvîm-i Şehinşâhî), c. II.
• Kelâbâzî, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk, et-Taarruf li mezhebi ehli’t-tasavvuf, tlk. Anmed Şemseddin, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2001.
• Kılıç, Mahmud Erol, Şeyh-i Ekber: İbn Arabî Düşüncesine Giriş, İstanbul: Sûfî, 2010.
• Kuşeyrî, Abdülkerim, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, haz. Halil b. Mansur, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2009.
• Nevâî, Ali Şir, Nesâyimu’l-mahabbe min şemâyimi’l-fütüvve, haz. Kemal Eraslan, Ankara: TDK, 1996.
• Nevşâhî, Ârif, Ahvâl ve Sohenân-ı Hâce Ubeydullah Ahrâr, Tahran: Merkez-i Neşr-i Dânişgâhî, 1380.
• Rûmî, Mevlânâ Celâleddîn, Külliyât-ı Şems-i Tebrîzî, Tahran: İntişârât-ı Emîr Kebîr, 1376.
• Sunar, Câvit, Vahdet-i Şuhûd - Vahdet-i Vücûd Meselesi, İstanbul: Anadolu Aydınlanma Vakfı, 2006.
• Tosun, Necdet, “Ubeydullah Ahrâr”, Türkiye Diyânet Vakfı İslâm Ansiklopedisi (DİA), Türkiye Diyânet Vakfı Yayınevi: Ankara, 2012, c. 42.
• ___________, İmâm-ı Rabbânî Ahmed Sirhindî: Hayâtı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri, İstanbul: İnsan, 2009.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc, el-Lüma‘, thk. Abdülhalim Mahmud - Tâhâ Abdülbâkī Sürûr, Kâhire: Dâru’l-Kütübü’l-Hadîsiyye, 1960.