İmâm-ı Rabbânî’nin Mektûbât'ında Nakşî Mürîdlerin Âdâbı

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 47, 219 - 243, 04.06.2021

Mevlüt Özçelik

Öz

Bu makale, İmam-ı Rabbânî’nin (ö. 1034/1624) el-Mektûbât isimli eseri çerçevesinde Nakşibendiyye yoluna mensup olan bir mürîdin riayet etmesi gereken âdâbı ortaya koymayı hedeflemektedir. Çalışmada genel olarak tarama modeli benimsenmiş olup literatür taraması ve doküman incelemesi yöntemleri kullanılmıştır. Bu çerçevede İmam-ı Rabbânî'nin mektuplarından derlenen üç ciltlik el-Mektûbât isimli eser taranmış, özellikle tarîkat mensuplarına yazılan mektuplar tespit edilmiş ve bu mektuplarda dile getirilen müritlik âdâbı ortaya konmaya çalışılmıştır. İmâm-ı Rabbânî'ye göre mürîdin manen mesafe almasındaki en önemli faktör şeyhtir. Bu yüzden mürîd, öncelikle intisâb ettiği şeyhin, irşâda ehil hakîkî bir şeyh olmasına dikkat etmelidir. Doğru şeyhe intisâb ettikten sonra mürîde düşen, nasuh bir tövbe ile tövbe edip şeyhine tam manada teslim olmaktır. Bu teslimiyet, “fenâ fi’ş-şeyh” diye tabir edilen tarzda olmalı; yani mürîd, kendi irâdesini şeyhinin irâdesinde yok etmeli ve yaptığı her şeyi onun talimatıyla yapmalıdır. Mürîd, mümkün mertebe şeyhinin sohbetinde bulunmaya çalışmalı, onunla sürekli irtibat hâlinde bulunmalı; ona hürmet etmeli ve mensubu bulunduğu tarîkatın prensiplerine bağlı kalıp başka tarikatların uygulamalarına iltifat etmemelidir. Ayrıca mürîd, kerâmet meraklısı olmamalı, daima istikâmet üzere bulunmaya çalışmalı, takvâ ve verâ sahibi olmalı, elde ettiği her türlü kemâlâtı şeyhinden bilmelidir. Mürîdin mânevî terakkisi, onun bu şartlara riayet etmesine bağlıdır. Aksi takdirde maksada vâsıl olmak imkan dâhilinde değildir.

Anahtar Kelimeler

Nakşibendiyye, İmâm-ı Rabbânî, el-Mektûbât, Mürîd, Âdâb

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed el-Cerrâhî. Keşfü’l-hafâ ve müzîlü’l-ilbâs amme’ştehara mine’l-ahâdîsi alâ elsineti’n-nâs. 2 Cilt. Dımaşk: Mektebetü İlmi’l-Hadîs, 1422/2001.
• Arpaguş, Sâfi – Baydar, Kübra Betül, “Tasavvuf’ta Âdâb ve Erkân Risâleleri”, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 15/30 (2017), 285-315.
• Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil. Sahîhu’l-Buhârî. 1 Cilt. Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1423/2002.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Ağaç Yayınları, 5. Basım, 2009.
• Cebecioğlu, Ethem. "İmâm-ı Rabbani ve Mektubâtı". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 35/1 (1996), 193-241.
• Cürcânî, Seyyid Şerîf. et-Ta’rifât. Nşr. Abdurrahman Umeyra. Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1987.
• Ebû Dâvûd, Süleymân b. Eş‘as el-Ezdî es-Sicistânî. Sünenü Ebî Dâvûd. Thk. Şu‘ayb el-Arnaût Muhammed Karabolelî. 7 Cilt. Dımaşk: Dâru’r-Risâletu’l-‘Alemiyye, 1430/2009.
• Cîlânî, Abdülkadir b. Mûsâ b. Abdillâh. el-Ğunye li-tâlibî tarîki’l-Hak. Thk. Muhammed Hâlid Ömer. Beyrut:Dâru’t-Türâsi’l-Arabî, 1416/1996.
• Ebû Nuaym, Ahmed b. Abdillah. Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ. 10 Cilt. Mısır: es-Saâde, 1394/1974.
• Göztepe, Yüksel - Demir, Hamit. “İmam Rabbânî’nin Sûfîlere Yönelttiği Bazı Tenkitler”. Tokat Gaziosmanpaşa Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/2 (2018), 297-322.
• Hânî, Abdülmecîd b. Muhammed. el-Kevâkibü’d-dürriyye ale’l-hadâikı’lverdiyye fî ecillâi’s-sâdâti’n-Nakşibendiyye. tsh. Muhammed Halid el-Harse. Dımaşk: Dâru’l-Beyrûtî, 1996.
• Hasenî, Şerîf Abdülhay b. Fahruddîn. Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’lmesâmi‘ve’n-nevâzır. 8 Cilt. Beyrut: Dâru İbn-i Hazm, 1420/1999.
• Heyet. Silsiletü’z-zeheb Silsile-i Sâdât-ı Nakşibendiyye. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2. Basım, 2014.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Ali b. Osman. Keşfü’l-mahcûb. Thk. İs’âd Abdülhâdî Kandîl. 2 Cilt. Kahire: el-Meclisü’l-A‘lâ li’s-Sekâfe, 2007.
• İbn Mâce, Ebû Abdillah Muhammed b. Yezîd el-Kazvînî. Sünen. Thk. Muhammed Fuad Abdülbaki. 2 Cilt. b.y.: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabiyye, ts.
• İmâm-ı Rabbânî, Ahmed Fâruk es-Serhendî. el-Mektûbât. 3 Cilt. İstanbul: Fazilet Neşriyat, 2017.
• İmâm-ı Rabbânî, Ahmed Fâruk es-Serhendî, Mebde’ ve Meâd. Nşr. Mustafa Özgen. İstanbul: Yasin Yayınevi, 2012.
• Kara, Mustafa. “Fenâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 12/333-335. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Karadaş, Cağfer. “İmam Rabbânî ve İtikâdî Görüşleri”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9/9 (2000), 339-350.
• Kâşânî, Abdürrezzâk. Letâifü’l-A‘lâm-Tasavvuf Sözlüğü. Çev. Ekrem Demirli. İstanbul: İz Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Kelâbâzî, Ebû Bekir Muhammed b. İshâk el-Buhârî. et-Ta‘arruf li-mezhebi ehli’t tasavvuf. Thk. Arthur John Arberry. Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1415/1994.
• Kıylık, M. Harun “Dindarlığın Bir Tezahürü Olarak Şüpheli Şeyleri Terk ve Azimetle Amel Etme”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi 20/2 (2020), 389-414.
• Kişmî, Muhammed Hâşim. İmâm-ı Rabbânî ve Yolundakiler. Çev. A. Fâruk Meyân. İstanbul: Berekât Yayınevi, 3. Basım, 1394/1974.
• Kudâ‘î, Ebû Abdillah Muhammed b. Selâme. Müsnedü’ş-Şihâb. Thk. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî. 2 Cilt. Beyrut: Müesseset’ür-Risâle, 1405/1985.
• Kuşeyrî, Ebü’l-Kâsım Abdülkerîm. er-Risâletü’l-Kuşeyrîyye fî İlmi’t-Tasavvuf. Thk. Hânî el-Hâc. Kahire: el-Mektebetü’t-Tevfîkıyye, ts.
• Kürdî, Muhammed Emin. el-Mevâhibu’s-Sermediyye fi Menâkıbi’n-Nakşibendiyye. Mısır: Matbaatü’s-saâde, 1329.
• Mekkî, Ebû Tâlib Muhammed b. Ali. Kûtü’l-kulûb fî mu‘âmeleti’l-mahbûb. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, ts.
• Münâvî, Muhammed Abdurraûf. Feydu’l- kadîr şerhu’l-câmii’s-sağîr min ahâdîsi’l-beşîri’n-nezîr, tsh. Ahmed Abdüsselâm. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1422/2001.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu Müslim, Thk. Muhammed Fuâd Abdülbâkî, 5 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1991.
• Nedvî, Ebü’l-Hasan. İslam Önderleri Tarihi. Çev. Yusuf Karaca. 8 Cilt. İstanbul: Kayıhan Yayınları, 1992.
• Özçelik, Mevlüt. “İmâm-ı Rabbânî’nin el-Mektûbât İsimli Eseri Bağlamında Nakşibendiyye Şeyhlerinde Bulunması Gereken Vasıflar”. Amasya İlahiyat Fakültesi Dergisi 15 (Aralık 2020), 363-393.
• Özgen, Mustafa. İmâm-ı Rabbânî Uluhiyyet ve Nübüvvet Anlayışı. Konya: 2007.
• Özgen, Mustafa. İmâm-ı Rabbânî’nin Kelâmî Görüşleri. (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü. Konya, 2001.
• Schimmel, Annemarie. İslam’ın Mistik Boyutları. Çev. Ergun Kocabıyık. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2004.
• Suyûtî, Celâlüddîn Abdurrahman. Câmiu’l-ahâdîs. Thk. Abbas Ahmed Sakar - Ahmed Abdülcevvâd. 21 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1414/1994.
• Suyûtî, Celâlüddîn b. Ebî Bekr. el-Câmiu’s sağîr min ahâdîsi’l-beşîri’n-nezîr, nşr. Muhammed Ali Beydavî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1425/2004.
• Sülemî, Ebû Abdirrahmân Muhammed b. el-Hüseyn. Tabakâtu’s-sûfiyye. Thk. Mustafa Abdülkâdir Atâ. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 3. Basım, 2010.
• Sühreverdî, Abdülkâhir b. Abdullah. Âdâbü’l-mürîdîn. Thk. Âsım İbrahim el-Keyyâlî. Beyrut: Dâru'l-Kütübi'l-İlmiyye, 2. Basım, 2013.
• Sühreverdî, Şehâbüddîn Ebû Hafs Ömer b. Muhammed. Avârifü’l-maârif. Beyrut: Dâru’l-Kütübü’l-İlmiyye, 1999.
• Şa‘rânî, Abdülvehhâb. el-Envâru’l-kudsiyye fî ma‘fireti kavâidi’s-sûfiyye. Thk. Taha Abdülbâkî Sürûr - es-Seyyid Muhammed ‘Iyd eş-Şâfiî. Beyrut: Mektebetü’l-Maârif, 1408/1988.
• Şarkpûrî, Muhammed Halim. Müceddid-i Elf-i Sânî İmâm Rabbânî. çev. Ali Genceli. Konya: İslâmi Neşriyat Yayınevi, 1978.
• Taberânî, Ebü’l-Kâsım Süleyman b. Ahmed. el-Mu‘cemü’l-kebîr, Thk. Hamdi Abdülmecîd es-Selefî. 25 Cilt. Kahire: Mektebetü İbni Teymiye, ts.
• Tirmizî, Ebû ‘Îsâ Muhammed b. ‘Îsâ. el-Câmiu’l-kebîr. Thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1996.
• Tosun, Necdet. İmâm-ı Rabbânî Ahmed Sirhindî Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: İnsan Yayınları, 3. Basım, 2016.
• Tûsî, Ebû Nasr Serrâc. el-Lüma‘. Thk. Abdülhalîm Mahmûd-Tâhâ Abdülbâkî Sürûr. Bağdâd: Dâru’l-Kütübi’l-Hadîse, 1380/1960.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2. Basım, 2005.
• Uludağ, Süleyman. “Mürîd”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 32/47-49. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Uludağ, Süleyman. “Âdâbü’l-Mürîd”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 1/336-337. İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• Uludağ, Süleyman. “Cem’iyyet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/331. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Yazıcı, Tahsin. “İbn Hafîf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/535-536. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Yesevî, Hoca Ahmed. Divan-ı Hikmet. Ed. Mustafa Tatcı. Çev. Hayati Bice. Ankara: Hoca Ahmet Yesevî Uluslararası Türk-Kazak Üniversitesi, 2016. Yılmaz, Hasan Kâmil. Anahatlarıyla Tasavvuf ve Tarikatlar. İstanbul: Ensar Neşriyat, 10. Basım, 2004.