Sûfî Tabakâtında Bir İsmin İzini Sürmek: Hamdûn el-Kassâr Örneği

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 47, 311 - 338, 04.06.2021

Muhammed İkbal Ekinci

Öz

Sûfî tabakât eserleri, biyografik bilgilerin yanında sûfîlerin söz ve düşüncelerine yer verdikleri için oldukça önemli bir konuma sahiptir. Bundan dolayı bir sûfîyi tanımanın yanı sıra tasavvufî bir kavram, düşünce veya meseleyi öğrenmek için de çoğu zaman bu tür eserlere başvurmak elzem olmaktadır. Bu çalışma birbiriyle bağlantılı iki amaca matuftur: Birincisi, örnek bir isim üzerinden tasavvufî tabakât eserlerinin ne tür içeriklere sahip olduklarını görmeye çalışmak, ikincisi de bu eserleri takip ederek örnek bir sûfî biyografisi oluşturmak. Bu amaçla çalışmaya konu olarak Melâmîliğin önde gelen temsilcilerinden olan ve Nîşâbur Melâmîlerinin pîri kabul edilen Hamdûn el-Kassâr seçilmiştir. Çalışmada öncelikle öne çıkan sûfî tabakâtında Hamdûn’un nasıl ve ne ölçüde ele alındığı incelenmiş, ardından bu eserlerde rivayet edilen söz ve eylemlerinden hareketle onun melâmet anlayışı ve tasavvuf düşüncesi ortaya konmaya çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Sûfî Tabakâtı, Hamdûn el-Kassâr, Melâmet

Teşekkür

Teşekkür ederim.

Kaynakça

• Afîfî, Ebü’l-Alâ, İslâm Düşüncesi Üzerine Makaleler, çev. Ekrem Demirli, İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2011.
• Aşkar, Mustafa, Tasavvuf Tarihi Literatürü, İstanbul: İz Yayıncılık, 2. Basım, 2015.
• Attâr, Ferîdüddîn, Tezkiterü’l-evliyâ, çev. Süleyman Uludağ, Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Bardakçı, Mehmet Necmettin, İslam Tasavvuf Düşüncesinin Teşekkülü, İstanbul: Rağbet Yayınları, 2020.
• Bolat, Ali, Bir Tasavvuf Okulu Olarak Melâmetîlik, İstanbul: İnsan Yayınları, 2011.
• Câmî, Nureddîn Abdurrahmân, Evliya Menkıbeleri: Nefahâtü’l-Üns, çev-şerh. Lamiî Çelebi, haz. Süleyman Uludağ, Mustafa Kara, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.
• Câmî, Nureddîn Abdurrahmân, Nefehâtü’l-üns min hadarati’l-kuds, thk. Mahmud Âbidî, Tahran: İntişârât-ı İttilaât, 1382/1962.
• Eraslan, Soner, Tabakât Literatürünün Ortaya Çıkışı: Sülemî’nin Tabakâtu’s-Sûfiyye’si, İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2020.
• Eraydın, Selçuk, Tasavvuf ve Tarikatlar, İstanbul: M. Ü. İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2004.
• Gölpınarlı, Abdülbaki, Melâmîlik ve Melâmîler, İstanbul: Evkaf Matbaası, 1931.
• Hartmann, Richard, “Sülemî’nin Risâletü’l-Melâmetiyyesi”, çev. K.öprülüzâde Ahmed Cemâl, Darü’l-Fünûn Edebiyat Fakültesi Mecmûası. İstanbul: Matbaa-i Âmire, (Nisan-Mayıs 1340/1924), 277-322.
• Herevî, Hâce Abdullah el-Ensârî, Tabakâtu’s-Sûfiyye, thk. Abdülhay Habîbî, Hüseyn Âhî, İntişârât-i Furûğî, 1342/1923.
• Hücvîrî, Ali b. Osman, Hakikat Bilgisi: Keşfü’l-mahcûb, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 6. Basım, 2018.
• İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân, Sıfatü’s-safve, thk. Mahmûd Fâhûrî, 4 Cilt, Beyrut: Darü’l-Ma’rife, 3. Basım, 1985.
• İbnü’l-Mülakkın, Sirâcüddîn Ebû Hafs Ömer b. Ali b. Ahmed el-Mısrî, Tabakâtü’l-evliyâ, thk. Nureddîn Şerîbe, Kahire: Mektebetü’l-Hancî, 2. Basım, 1994.
• İsfahânî, Ebû Nuaym, Hilyetü’l-evliyâ ve tabakâtü’l-asfiyâ, 10 Cilt, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1996.
• Kara, Mustafa, “Hamdûn el-Kassâr”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, 15/455-456. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Kara, Mustafa, “Melametiyye”, İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Mecmuası, 43, (1987), 561-598.
• Kılıç, Hamza, Melâmetin Temel İlkeleri ve Günümüzde Melâmet, İstanbul: İnsan Yayınları, 2008.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm, Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi, çev. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 10. Basım, 2019.
• Münâvî, Abdürraûf, el-Kevâkibü’d-dürriyye fî terâcimi’s-sâdeti’s-sûfiyye, thk. Abdülhamîd Sâlih Himdân, 4 Cilt, Kahire: el-Mektebetü’l-Ezheriyye li’t-Türâs, t.y.
• Öztürk, Ergün, Bir Öze Dönüş Hareketi: Tasavvuf Tarihinde Sülemî ve Melâmetîlik, Konya: Çimke Yayınları, 2016.
• Safedî, Salâhuddîn Halîl b. İzzidîn, el-Vâfî bi’l-vefeyât, thk. Ahmed el-Arnaût, Türkî Mustafa 29 Cilt, Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1420/2000.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân, er-Risâletü’l-melâmiyye (el-Melâmetiyye ve’s-sûfiyye ve ehlü’l-fütüvve içinde), nşr. Ebü’l-Alâ Afîfî, Kahire: Dâru İhyâi’l-Kütübi’l-Arabî, 1364/1945.
• Sülemî, Ebû Abdurrahmân, Tabakâtü’s-sûfiyye, thk. Nureddîn Şerîbe, Kahire: Mektebetü’l-Hâncî, 1986.
• Sviri, Sara, “İlk Dönem Tasavvuf Kültüründe Melâmetiyye Hareketi ve Hakîm Tirmîzî”, çev. Salih Çift, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 4/11 (2003), 445-468.
• Şa‘rânî, Abdülvehhâb b. Ahmed b. Ali el-Ensârî, et-Tabakâtü’l-kübrâ el-müsemmâti bi levâkıhi’l-envâr fî tabakâti’l-ahyâr, thk. Halîl el-Mansûr, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammmed b. Îsâ b. Sevre el-Câmiʻu’s-sahîh, nşr. Ahmed Muhammed Şâkir, 5 Cilt, Kahire: Matbaatü Mustafa el-Bâbî el-Halebî, 1975.
• Türer, Osman, “Melâmîliğe Dair”, Türk Dünyası Araştırmaları, İstanbul, (Aralık 1985), 25-51.
• Uludağ, Süleyman, “Giriş”, Tezkiretü’l-evliyâ, Bursa: İlim ve Kültür Yayınları, 1984.
• Uludağ, Süleyman, Kara, Mustafa, “Takdim”, Evliya Menkıbeleri: Nefahâtü’l-Üns, çev-şerh. Lâmiî Çelebi, İstanbul: Pinhan Yayıncılık, 2011.
• Ulupınar, Hamide, “İlk Dönem Melâmetî Şeyhlerinden Hamdûn Kassâr’ın Tasavvuf Anlayışı”, Marife Dini Araştırmalar Dergisi 17/1 (2017), 67-80.
• Vassâf, Osmânzâde Hüseyin, Sefîne-i Evliyâ, haz. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz, 5 Cilt, İstanbul: Kitabevi, 3. Basım, 2015.
• Zehebî, Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osman, Târîhu’l-İslâm ve vefeyâtü’l-meşâhiri ve’l-a’lâm, thk. Ömer Abdüsselâm Tedmürî, 53 Cilt, Beyrut: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, 1992.