24 Nisan 1326 (7 Mayıs 1910) Tarihli Rapora Göre XX. Asrın Başlarında Medine Kütüphaneleri

Yıl 2021, Cilt: 24 Sayı: 47, 175 - 195, 04.06.2021

İsmail E. Erünsal

Öz

İslam dünyasında mescidler içinde Kur’an ve Hadis metinleri muhtevalı yazıların muhafazası ile başlayarak medreseler yoluyla gelişen ve vakıflar aracılığıyla kurumsallaşan bir kütüphanecilik faaliyetinden söz etmek mümkündür. Osmanlı döneminde de kitaplara ve kütüphanelere büyük önem verildiği, kütüphanelerin oluşturulması, mevcut durumlarının takibi ve koleksiyonların muhafazası için bazı çalışmalar yapıldığı bilinmektedir. Buna rağmen mevcut tüm kitapların korunamadığı gözlemlenmiştir. XX. asrın başlarında Maarif-i Umumiye Nezareti tarafından Osmanlı İmparatorluğu sınırları içindeki vakıf kütüphanelerinin durumu ve koleksiyonların tespiti için bir takım çalışmalar yapılmıştır. Bu amaçla Medine'deki kütüphanelerin mevcut durumlarının tespiti için Yemen ve Hicaz Maarif Müfettişliğine bir yazı yazılmış ve Medine-i Münevvere'de bulunan kütüphaneler hakkında bir rapor talep edilmiştir. Bu çalışmada, İslam dünyasındaki kütüphanelerin başlangıcına değinilmiş ardından XX. asrın başlarında Medine’de bulunan 17 kütüphanenin mevcut durumu hakkında Maarif-i Umumiye Nezâreti Kütüphaneler Kalemi'nden Mustafa Âsım Efendi'nin bilgi verdiği rapor sunulmuştur. Ayrıca Mustafa Âsım Efendi'nin Medine-i Münevvere Muhafızlığı'na bu kütüphanelerin durumuyla ilgili tavsiyelerinin yer aldığı yazı da eklenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kütüphane,, Osmanlı, Medine, XX. Asır, Mustafa Asım Efendi

مكتبات المدينة المنورة في بدايات القرن العشرين وفق تقرير وزارة المعارف العثمانية المؤرخ في 07.05.1910 ميلادي، الموافق ل 24 رمضان 1326 هجري

Öz

يمكن القول أن مهنة المكتبات -التي نشأت بداية بمكتبات المساجد بهدف الحفاظ على المصاحف ومدونات الحديث من الضياع- قد تطورت شيئا فشيئا عبر المدارس والأوقاف، وقد شهد العصر العثماني في ظل هذا التطور عناية ملحوظة بالكتب والمكتبات، من حيث إنشاء المكتبات والقيام ببعض الأعمال للحفاظ على محتوياتها ومجاميعها ومراقبتها وتعزيزيها، ولكن يلاحظ أنها لم تنجح في تحقيق غايتها على النحو الأتم، وفي بدايات القرن العشرين قامت وزارة المعارف العمومية بدراسات وأعمال ميدانية في ولايات الدولة العثمانية لتحديد حالة المكتبات الوقفية ومحتوياتها، ولهذا الغرض أُرسِل خطابٌ رسمي إلى مفتشي وزارة المعارف في اليمن والحجاز لدراسة وضع المكتبات الوقفية في المدينة المنورة، وكتابة تقرير تفصيلي حولها، ونسلط الضوء في هذه الدراسة على حالة المكتبات بداية بالمكتبات في العالم الإسلامي عامة ثم ندلف إلى التقرير الذي قدمه مصطفى عاصم أفندي الموظف في ديوان وزارة المعارف العمومية والذي يعرض فيه لحالة 17 مكتبة وقفية في المدينة المنورة، إضافة لما أرفقه مصطفى عاصم أفندي من توصيات قدمها لمحافظ المدينة المنورة بهدف العناية بالمكتبات وحفظها من الضياع.

Anahtar Kelimeler

المكتبة, الدولة العثمانية, المدينة, القرن العشرين, مصطفى عاصم أفندي

Madinah Libraries in the Beginning of the 20th Century According to the Report dated 24 April 1326 (7 May 1910)

Öz

In the Islamic world, it is possible to talk about a library activity that started with the preservation of the writings containing the Qur’an and Hadith texts within the mosques, developed through madrasahs and became institutionalized through foundations. It is known that great importance was attached to books and libraries in the Ottoman period, and some studies were carried out to establish libraries, to monitor their current status and to preserve the collections. Despite this, it was observed that not all existing books could be preserved. At the beginning of the 20th century, a number of studies were carried out by the Ministry of Education in order to determine the status and collections of foundation libraries within the borders of the Ottoman Empire. For this purpose, a letter was written to the Yemen and Hijaz Education Inspectorate to determine the current status of the libraries in Madinah and a report was requested about the libraries there. In this study, the beginning of libraries in the Islamic world is mentioned followed by the report of Mustafa Âsım Efendi from the Ministry of Education about the current situation of 17 libraries in Medina. In addition, a letter containing the recommendations of Mustafa Âsım Efendi regarding the status of these libraries was added.

Anahtar Kelimeler

Library, Ottoman, Madinah, 20th century, Mustafa Asım Efendi

Kaynakça

• Hârisî Adnan Muhammed Fâyiz, İmâretü’l-Medrese fi Mısr ve’l-Hicâz: Fi’l-Karn 9h-15m, Dirâse ve Mukârene, Mekke 1418/1997