Yûnus Emre Dîvân’ında Çiçek Sembolizmi

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 49, 29 - 54, 30.04.2022

Selami Şimşek

Öz

Dünden bugüne hayatımızın hemen her alanında önemli bir yeri bulunan unsurlardan birisi de çiçeklerdir. Bu sebepledir ki gerek kültür ve sanat, gerek edebiyat ve gerekse tasavvuf dünyamızda çiçeklerin özel bir yeri olmuştur. Mimarlarımız eserlerini onlarla süslemiş, ressamlarımız tablolarını onlarla güzelleştirmiş, insanlarımız çocuklarına, hayvanlarına, yaşadığı yerlere onların isimlerini vermiş, şâir ve yazarlarımız onlarla ilgili müstakil eserler kalem aldığı gibi eserleri içerisinde onlardan bahsetmiş, hatta onlara farklı anlamlar yükleyerek duygu ve düşünce dünyamızı zenginleştirmiştir. İşte hayatlarında, geleneklerinde, eserlerinde çiçeklere yer veren, onlara farklı anlamlar yükleyen topluluklardan birisi de sûfîler, özellikle sûfî şâirlerdir. Bu sûfi şâirler içerisinde en dikkat çeken ise Anadolu tasavvuf şiirinin/dilinin kurucusu olarak da nitelendirebileceğimiz Yûnus Emre olmuştur. Bu makalede çiçeklerin kültür, sanat, edebiyat ve tasavvuf dünyamızdaki yeri ve önemi, çiçek ve sembolizm, Yûnus Emre’de sembolizm konuları üzerinde ana hatlarıyla durularak Yûnus’un Dîvân’ında yer alan çiçekler, gül ve reyhan çiçeklerine ilişkin yaklaşımları, onlara yüklediği anlamlar beyitlerinden örneklerle ele alınmıştır.

Anahtar Kelimeler

Çiçekler, Sembolizm, Yûnus Emre, Dîvân.

Kaynakça

• Açıl, Berat, “Klasik Türk Şiirinde Estetik Bir Unsur Olarak Çiçekler”, FSM İlmî Araştırmalar İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi 5 (Bahar 2015), 1-25.
• Albayrak, Nurettin. Gönül Çalab’ın Tahtı Açıklamalı Yunus Emre Sözlüğü. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2014. Aydil, Erol. Şarkılarla Şiirlerle Türkülerle ve Tarihi Örneklerle Adlarımız. Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, 2. Basım, 1992.
• Ayverdi, İlhan. Misalli Büyük Türkçe Sözlük, İstanbul: Kubbealtı Neşriyat, 2010.
• Azamat, Nihat. “Sarı Abdullah Efendi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 36/147. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• Bayram, Yavuz. Çiçekler ve Diğer Bitkilerin Dîvân Şiirine Yansımaları İle Anlam Çerçeveleri. Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2001.
• Bilgegil, Kaya. Edebiyat Bilgi ve Teorileri (Belâgat). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1980.
• Çağbayır, Yaşar. Ötüken Türkçe Sözlük. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2007.
• Çap, Sabri. “Tasavvufta Gül Sembolü ve Gül ile İlgili Telakkinin Oluşmasında Uydurma Hadislerin Rolü”. Bilimname Düşünce Platformu 36/2, (2018), 455-498.
• Çukurlu, Talip. “Dîvân Şâirinin Gülistân/Gülzâr/Gülşen Mefhumu”. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature 3/2 (Spring 2017), 69-85.
• Çukurlu, Talip. “Klasik Osmanlı Şiirinde Gülün Bülbül ve Diğer Hayvanlarla İlişkisi”. ESTAD Eski Türk Edebiyatı Araştırmaları Dergisi 2/1 (Şubat 2019), 357.
• Çukurlu, Talip. “Yunus Emre Divanı’nda Gül Etrafında Oluşturulan Teşbihler”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 1 (2013), 32.
• Doğan, D. Mehmet. Büyük Türkçe Sözlük. Ankara: Vadi Yayınları, 2001.
• Goody, Jack. Çiçeklerin Kültürü. İstanbul: Ayrıntı Yayınları, 2010.
• Gülensoy, Tuncer. Türkçe Yer Adları Klavuzu. Ankara: TDK Yayınları, 1995.
• İbrâhim Enis vd. Mu‘cemu’l-vasît. 2 cilt. Kahire: y.y., 2. Basım. 1392/1982.
• İncidağı, Aliye Serap. Mevlâna’nın Mesnevî’sinde Yer Alan Bitki ve Meyvelerin Tasavvuf Dünyasındaki Sembolik Anlamları. Konya: Selçuk Üniversitesi, Mevlâna Araştırmaları Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Kanar, Mehmet. Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları, 3. Basım, 2013.
• Kara, Mustafa. “Gülşeniyye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/256. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Komisyon. Meydan Larousse Büyük Lügat ve Ansiklopedi. 24 cilt. İstanbul: Sabah Yayınları, t.y.
• Komisyon. Türk Atasözleri ve Deyimleri. Ankara: MEB Yayınları, 1992.
• Kurnaz, Cemal. “Bülbül”. Tuürkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 6/485. İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Kurnaz, Cemal. “Gül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 14/222. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Özçelik, Mustafa. “Yûnus Emre’nin Sarı Çiçeği”. Yeni Dünya Dergisi 294 (Nisan 2018), 44.
• Özçelik, Mustafa. Yunus Emre. İstanbul: Ordu Büyükşehir Belediyesi Yayınları, 2015.
• Pala, İskender. Ansiklopedik Divân Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kapı Yayınları, 17. Basım, 2008.
• Şayhan, Fatih. “Kuşatılan Ben’in Biliş Düzeyi Yorumu: Yüce Birey bağlamında Yunus”. Motif Akademi Halkbilimi Dergisi 11/21 (2018), 77.
• Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Şimşek, Yaşar. “Hayat Güzeldir Eseri Bağlamında Mustafa Kutlu Hikâyesinde Kuş ve Çiçek İmgesi”. Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi 13/1 (Yaz 2018), 127.
• Tanman, M. Baha. “Osmanlı Sûfîliğinde Çiçek Sembolizminin Sanata Yansıması: Sünbül ve Sünbüliyye Örneği” (Nurhan Atasoy’a Armağan). ed. M. Baha Tanman, 318-331. İstanbul: Lale Yayıncılık, 2014.
• Tansuğ, Sabiha. “Anadolu Baş Süslemelerinde Çiçeklerin Dili”. Türk Kültürü Dergisi 19/221 (Temmuz-Ağustos 1981), 396. Tatcı, Mustafa. Âşık Yûnus. İstanbul: MEB Yayınları, 2005.
• Tatcı, Mustafa. Yûnus Emre Divânı Tenkitli Metin. İstanbul: MEB Yayınları, 2005.
• Tosun, Necdet. Derviş Keşkülü. İstanbul: Erkam Yayınları, 2014.
• Uluç, Tahir. İbn Arabî'de Sembolizm. İstanbul: İnsan Yayınları, 2007.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Marifet Yayınları, 1995.
• Ünver, A. Süheyl. “Türk Sanatında Çiçekler ve Buketler”. Çiçeklernâme, ed. İsmail Kara, 10-11. İstanbul: İBB Yayınları, 2006.
• Yakıt, İsmail. Yunus Emre’de Sembolizm Çıktım Erik Dalına. Ankara: KB Yayınları, 2002.
• Yıldırım, Ali. “Mevlânâ'nın Eserlerinde Kuş Sembolizmi”. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi 6 (Mayıs 2015), 236.
• Zavotçu, Gencay. Klasik Türk Edebiyatı Sözlüğü. İstanbul: Kesit Yayınları, 2013.