Ahmet Yesevî’nin İrşad Metotları Üzerine Bazı Tesbit ve Değerlendirmeler

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 49, 93 - 120, 30.04.2022

Mehmet Şirin Ayiş

Öz

İslam dininin Türkler arasında yayılıp gelişmesinde sûfî şahsiyetlerin büyük çaba ve gayretlerinin olmuştur. Bu zatlardan bir tanesi de Ahmed Yesevî’dir. Tahsil hayatına Yesi’de Arslan Baba’nın terbiyesinde başlayan Yesevî, kısa zamanda ilimde ve maneviyatta önemli mesafeler katetmiştir. Arslan Baba’nın vefatından sonra zamanın önemli İslâm merkezlerinden biri olan Buhara’ya giderek Yûsuf Hemedânî’ye intisap etmiş ve onun terbiyesi altına girmiştir. Yûsuf Hemedânî’nin yanında manevi eğitimini tamamladıktan sonra, memleketi Yesi’ye dönmüş ve orada kendi tarikatını kurarak ilim irşad faaliyetlerine başlamıştır. Yesevî’nin, Türkistan coğrafyasında yapmış olduğu ilim ve irşad faaliyetlerinin başarılı olmasında takip ettiği irşad metotlarının önemli bir rolü vardır. Yesevî’nin irşad faaliyetinin merkezinde, Tevhid inancı, Hz. Peygamberin sünnetine ittiba, şeriatın kurallarına bağlılık, tebliğ ve irşad dilinde halkın anlayacağı Türkçeyi kullanma, Allah’ın varlığı ve birliği ile İslam dininin özüne ters düşmeyen eski Türk milli geleneklerini dışlamama, İslam dininin inanç, ibadet ve ahlak ile ilgili esaslarını coğrafya insanının kullandığı dilde ve hikmet tarzında yazma ve halka anlatma, insanlara tasavvufun, şer‘î ve ahlakî bir takım meselelerini nasihat şeklinde tebliğ ederek yardımcı olma, irşad konusunda kadınlara yönelik faaliyetlere de yer verme ve irşad hizmeti yaparken dünyevi beklentilere girmeme gibi önemli hususlar vardır. Bu çalışmamızda, Ahmet Yesevî’nin, irşad metotları, hakkında yapılan çalışmaların vardığı ortak sonuçlardan hareketle ortaya konmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Ahmed Yesevî, Yesevilik, Türkistan, İrşad, Metot

Kaynakça

• Azamat, Nihat, Cevâhirü’l-ebrâr, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 1993.
• Bardakçı, Necmettin, Doğuştan Günümüze Tasavvuf ve Tarikatlar, Rağbet Yayınları, İstanbul 2015.
• Barthold, Wilhelm, İslam Medeniyeti Tarihi, Çeviren: Fuat Köprülü, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 1984.
• Baş, Eyüp, “Ahmed Yesevî’nin Bektaşîlik Alevîlik Üzerindeki Etkileri ve Osmanlı Dini Hayatındaki İzleri”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 52/2 Yıl: 2011, ss. 21-53.
• Bice, Hayati, Pîr-i Türkistan Hoca Ahmed Yesevî, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara 2016.
• Çelik, Ali, “Hoca Ahmet Yesevî’nin Hikmetlerinde Tebliğ ve İrşad Metoduna Âit Bazı Tespitler”, I. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevi Sempozyumu, Editör: Ahmet Kartal, Ahmet Yesevi Üniversitesi Yayınları, Ankara 2017, ss. 129-143.
• Çelik, Mehmet, “Ahmed Yesevî’nin Tebliğ Metodu”, Milletlerarası Hoca Ahmet Yesevi Sempozyumu Bildirileri 26-29 Mayıs 1993, Yayına Hazırlayan: Abdülkadir Yuvalı, Mustafa Argunşah, Ali Aktan, Kayseri 1993, ss. 81-84.
• Divan-ı Hikmet Hoca Ahmed Yesevî, Editör: Mustafa Tatçı, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara 2016. Ekinci, Yusuf, Hoca Ahmed Yesevi, Ocak Yayınları, Ankara 1995.
• Eraslan, Kemal, “Ahmet Yesevî” DİA, TDV Yayınları, İstanbul 1989, Cilt: II, ss. 159-161.
• _____ Ahmed Yesevî’nin Divan-ı Hikmetinden Seçmeler, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1993.
• Günay, Ünver- Güngör, Harun, Başlangıçtan Günümüze Türklerin Dinî Tarihi, Rağbet Yayınları, Ankara 2007.
• Güzel, Abdurrahman, Ahmet Yesevî’nin Fakrnâmesi Üzerine Bir İnceleme, Öncü Kitap, Ankara 2008.
• Hasan, Nadirhan, “Mevlâna Sufi Muhammed Danismend ve Mir’âtü’l-Kulûb Eseri”, A.Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 45, Erzurum 2011, ss. 9-16.
• _____ “Orta Asya’da İslam’ın Gelişmesi ve Hoca Ahmed-i Yesevî’nin Bu Gelişmedeki Tarihi Hizmetleri”, Uluslararası Türk Dünyasının İslamiyet’e Katkıları Sempozyumu, 31 Mayıs-1 Haziran 2007, S.D.Ü. İlahiyat Fakültesi Yayınları, Isparta 2007, ss. 64-70.
• _____ “Yeseviliğe Dair Bazı Kaynak Eserler Hakkında”, Turkish Studies, Volume 4/2 Winter 2009, ss. 618-633.
• Hayit, Baymirza, “Türkistan Kadınlarının Yesevilik Ananesi”, Milletlerarası Ahmet Yesevî Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1992.
• Kara, Mustafa, Tasavvuf Kültürünün Türkistan Macerasına Genel Bakış, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 10, Sayı: 1, Yıl: 2001, ss. 9-32.
• Kenjetay, Dosay, “Hoca Ahmed Yesevi: Yaşadığı Devir, Şahsiyeti, Tarikatı ve Tesiri”, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara 1999, ss. 105-129.
• Kitapçı, Zekeriya, “Türklerin Müslüman Oluşu”, Türkler, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara, Cilt: 4, ss. 263-268.
• Köprülü, Fuat, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 1976.
• Kutlu, Sönmez, Türklerde İslam Tasavvuru, İsam Yayınları, İstanbul 2017.
• Küçükkaya, Askeri, “Yeseviyye Tarikatı’nın Temel İlkeleri”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 23, Sayı: 40, Temmuz- Aralık 2018, ss. 144-162.
• _____ Hoca Ahmed Yesevî’nin Tarihi ve Tasavvufi Şahsiyeti, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara 2017.
• Özköse, Kadir, “Ahmet Yesevî ve Divan-ı Hikmet” Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Yıl: 7 (2006), Sayı: 16, ss. 293-312.
• Tosun, Necdet, “Orta Asya’da Tasavvuf”, Orta Asya’da İslam, Editör: Muhammed Savaş Kafkasyalı, Ahmed Yesevî Üniversitesi Yayınları, Ankara 2012.
• _____ “Yesevîliğin İlk Dönemine Ait Bir Risale: Mir’âtu’l-Kulub”, İlam Araştırma Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, Temmuz-Aralık 1997.
• _____ “Yeseviyye”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2013, Cilt: XXXXIII, ss. 487-490
• _____ “Yûsuf El-Hemedânî”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 2013, Cilt: XXXXIV, ss. 12-13 . Turan, Osman, “Türkler ve İslamiyet”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı: 4, Yıl: 1946.
• Türer, Osman, “Hoca Ahmed Yesevî’nin Türk İslam Dünyasındaki Yeri ve Tasavvufî Şahsiyeti”, Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1995, Sayı: 12, ss. 11-27.
• Yakıt, İsmail, Hoca Ahmed Yesevî ve Türk Düşünce Tarihindeki Yeri, Süleyman Demirel Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 1994, Sayı: 1, ss. 1-15.
• Cemal Kurnaz- Mustafa İsen-Mustafa Tatçı, “Yesevî, Ahmed Hakkında Bir Bibliyografya Denemesi” Yesevilik Bilgisi, Ahmed Yesevi Vakfı Yayınları, Ankara 1998, ss. 481-508.
• Yıldırım, Ahmet, “Harakânî ve Yesevî’nin İlim ve İrşad Yönteminde Ortak Noktalar”, Kafkas Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl: 2017, Cilt: IV, Ek Sayı: 1, ss. 156-176.
• Yılmaz, Hasan Kâmil, http://hasankamilyilmaz.com/tasavvufi-irsad-once-salah-sonra-islah.html. Erişim Tarihi: 10.03.2019.