ANADOLU ERENLERİNDEN AHİ EVRAN-I VELİ

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 49, 197 - 208, 30.04.2022

Kadir Özköse

Öz

On ikinci ve on üçüncü yüzyıl Anadolu’da tasavvufî hayatın canlandığı bir dönemdi. Horasan, Azerbaycan, İran, Irak, Suriye ve Endülüs sûfîleri Anadolu’da buluştu. Farklı tasavvufî eğilimler Anadolu’da kendilerine ait bir ortam oluşturdu. Horasan tasavvufundaki melâmet ve fütüvvet çizgisinin yansıması olarak Anadolu’da Ahilik geleneği teşekkül etti. Ahilik bir tarikat değildi. Ancak tarikat yapılanmasının unsurlarını içerisinde barındıran bir teşkilat oldu. Fütüvvet ahlakının toplumsal bir boyut kazanmasını sağladı. Sosyal, politik, askeri, ticari, mesleki ve kültürel sahada Anadolu’nun çalışma ve sosyal hayatına kalıcı izler bıraktı. Ahiliğin kurucusu Ahi Evran-ı Veli Anadolu’yu mayalayan Anadolu erenlerinden biri oldu. Haçlı seferlerinin perişan kıldığı, göçmen kitlelerin yoğunlaştığı, göçebe hayatı yaşayan Türkmenlerin iskan sorununun yaşandığı ve Moğol istilasının nüksettiği dönemde Ahi Evran-ı Veli bir umut oldu. Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Muhyiddin İbnü’l-Arabî, Hacı Bektaş-ı Velî, Evhadüddin-i Kirmani, Sühreverdiyye takipçileri, Yeseviyye dervişleri, Kübreviyye müritleri, Rifaiyye müntesipleri ve Kazeruniyye bağlıları gibi Ahi Evran-ı Veli ve müntesipleri de Anadolu’nun maddeten ve manen imarına öncülük etmiş kitledir. Ahi Evran-ı Veli hem karizmatik şahsiyeti hem de kaleme aldığı eserleriyle asırlardır takip edilen öncü şahsiyet oldu. Dağılmış kitleleri birleştirdi, Türkmenlerin yerleşik hayata geçmelerine öncülük etti, başıbozuk kitlelerin meslek ve sanat erbabı konumuna gelmelerini sağladı. Yeni yetişen neslin, genç kitlelerin, nefislerinin peşinden gidecek kitlelerin İslâmî değerleri içselleştirmesi ve tasavvufî zevki tatmalarına öncülük etti. Özellikle Beylikler döneminde Anadolu beylerinin can damarı Ahilik olmuştur. Ahilik sayesinde Anadolu’da yaşanabilir bir hayatın imkanı tescillenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Ahilik, Ahi Evran-ı Veli, Anadolu, Ahlak

من إريس الأناضول أخي أوران

Öz

كان القرنان الثاني عشر والثالث عشر فترة لإحياء الحياة الصوفية في الأناضول.اجتمع الصوفيون من خراسان وأذربيجان وإيران والعراق وسوريا والأندلس في الأناضول. خلقت الاتجاهات الصوفية المختلفة بيئة خاصة بهم في الأناضول. تشكل تقليد الأخوة في الأناضول باعتباره انعكاسًا لخط الملامة والفتوة في التصوف في خراسان. لم تكن الأخوة طريقة. ومع ذلك ، فقد كان تنظيمًا يحتوي على عناصر هيكل الطريقة. قدم أخلاق الفتوة لاكتساب بُعد اجتماعي. ترك آثارًا دائمة على الحياة العملية والاجتماعية في الأناضول في المجالات الاجتماعية والسياسية والعسكرية والتجارية والمهنية والثقافية.
أصبح أخي أوران ، مؤسس الأخوة ، أحد قديسي الأناضول الذين يخمرون الأناضول. أصبح أخي أوران أملًا في الفترة التي دمرت فيها الحروب الصليبية ، واشتدت حدة المهاجرين ، واختبرت مشكلة الاستيطان للتركمان الذين يعيشون حياة بدوية وانعكس الغزو المغولي. مثل مولانا جلال الدين الرومي، محي الدين بن العربي، الحاج بكتاش ولي، أوحد الدين الكرماني، أتباع سهروردية، دراويش يسوية، أتباع كبروية، أتباع الرفاعية وأتباع الكازارونية، أخي أوران وأتباعه هم من رواد إعادة البناء المادي والروحي للأناضول.
أصبح أخي أوران شخصية بارزة تمت متابعته لعدة قرون بشخصيته الكاريزمية وأعماله. لقد وحد الجماهير المشتتة ، وقاد التركمان إلى الاستقرار في حياة مستقرة ، ومكّن الجماهير غير النظامية من أن تصبح محترفين وحرفيين. لقد كان رائدا للجيل الجديد، الشباب، الجماهير التي ستتبع شهواتهم، لاستيعاب القيم الإسلامية وتذوق المتعة الصوفية.خاصة في فترة الإمارات ، كان شريان الحياة لرؤساء الأناضول هو الأخوة. بفضل مجتمع الأخوة ، تم تسجيل إمكانية الحياة الصالحة للعيش في الأناضول.

Anahtar Kelimeler

الصوفية, الأخوة, أخي أوران, الأناضول

FROM ANATOLIAN ERES AHI AVRAN VALI

Öz

The twelfth and thirteenth centuries were a period of revival of sufism in Anatolia. Sufis of Khorasan, Azerbaijan, Iran, Iraq, Syria and Andalusia met in Anatolia. Different sufi tendencies created an environment of their own in Anatolia. Ahi-order tradition was formed in Anatolia as a reflection of the line of melamet and futuwwa in Khorasan sufism.
The Ahi organization was not a tariqat. However, it was an organization that contained the elements of the tariqat structure. It provided the morality of futuwwa to gain a social dimension. It left permanent traces on the working and social life of Anatolia in the social, political, military, commercial, professional and cultural fields. Ahi Avran Vali, the founder of the Akhism, became one of the Anatolian saints who ferment Anatolia. Ahi Avran Vali became a hope in the period when the crusades destroyed, the immigrant masses intensified, the settlement problem of the Turkmen living a nomadic life was experienced and the Mongol invasion relapsed. Like Mawlana Jalaladdin al-Rumi, Muhiddin Ibn al-Arabi, al-Hac Baktaş Vali, Avhaduddin al-Qirmani, followers of Suhravardi, Yasavi dervishes, Kubraviya followers, Rifai followers and Kazaruni adherents, Ahi Avran Vali and his followers are the people who pioneered the material and spiritual reconstruction of Anatolia. Ahi Evran-ı Veli has become a leading figure that has been followed for centuries with his charismatic personality and his works. He united the dispersed masses, led the Turkmens to settle into a settled life and enabled the irregular masses to become professionals and craftsmen. He pioneered the new generation, the young masses, the masses who will follow their desires, to internalize Islamic values and to taste mystical pleasure. Especially in the period of principalities, the lifeblood of Anatolian chiefs was Akhism. Thanks to the Akhism, the possibility of a livable life in Anatolia has been registered.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Anatolia, Ahi Avran Vali, Akhism

Kaynakça

• Bayram, Mikail, Ahî Evren Tasavvufî Düşüncenin Esasları, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ankara 1995.
• -------, --------, Şeyh Evhadü’d-Din Hâmid el-Kirmânî ve Evhadiyye Tarikatı, Konya 1993.
• Erken, Veysi, Bir Sivil Örgütlenme Modeli Ahilik, Berikan Yayınları, Ankara 2002.
• Kara, Seyfullah, Selçuklular’ın Dini Serüveni Türkiye’nin Dini Yapısının Tarihsel Arka Plânı, Şema Yayınevi, İstanbul 2006.
• Kazıcı, Ziya, İslam Kültür ve Medeniyeti, Timaş Yayınları, İstanbul 1996.
• Özköse, Kadir, “Tasavvufî Öğretiler Bağlamında Ahilikte Şahsiyet Eğitimi”, Uluslar arası Ahilik Sempozyumu “Kalite Merkezli Yaşam” Bildiri Kitabı, haz. Ali Çavuşoğlu, 20-22 Eylül 2011, Kayseri 2011, s. 193-199.
• -------, --------, “Tasavvuf Kültüründe Kadının Yeri”, II. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiri Kitabı –Ahilikte Kadının Yeri-, 19-20 Eylül 2012, Kayseri 2012, s. 100-117.
• -------, --------, “Ahilikteki İş Ahlâkı ve Mesleki Formasyonun Teşekkülünde Tasavvufun Rolü”, Uluslararası Ahilikte İş ve Ticaret Ahlakı Sempozyumu, ed. Mehmet Tıraşçı & Mustafa Said Akdoğan, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Yayınları, Sivas 2018, s. 17-28.
• -------, --------, “"Osmanlı Devletinin Yükseliş Dönemi ve Sonrasında Ahi Teşkilatının Dönüşüm Seyri”, V. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiri Özetleri Kitabı, ed. Prof. Dr. Ahmet GÖKBEL & Prof. Dr. Ahmet GÜNDÜZ & Doç. Dr. Ahmet DOĞAN & Öğr. Gör. Fatih ÇİL, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Yayınları, Kırşehir 2019, s. 329-341.
• -------, --------, “Ahilik Bağlamında Tasavvufî Düşüncenin Günümüz Çalışma Hayatına Yansımaları”, VI. Uluslararası Ahilik Sempozyumu Bildiriler Kitabı, ed. Prof. Dr. Ahmet GÖKBEL & Prof. Dr. Ahmet GÜNDÜZ & Doç. Dr. Ahmet DOĞAN & Öğr. Gör. İsmail Kasap & Öğr. Gör. Fatih ÇİL, Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi Yayınları, Kırşehir 2020, s. 311-318.