HACI BEKTÂŞ-I VELÎ’NİN DÜŞÜNCE SİSTEMİNDE TASAVVUFÎ ÖĞELER

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 49, 1 - 28, 30.04.2022

Nuran Çetin

Öz

Hacı Bektâş-ı Velî, Moğol İstilâları ve sonrasında gelişen siyâsî, iktisâdî, ictimâî, dinî, kültürel hareketliliğin en yoğun olduğu buhranlı bir dönemde yaşamıştır. Moğol İstilâları sebebiyle ilim ve irfân ehli şahsiyetler, güvenli bölge olarak kabul ettikleri, fikirlerini ve faaliyetlerini rahatlıkla yayabileceklerini düşündükleri Anadolu’ya göç etmişlerdir. Yerli ahâliyle yakın irtibat kurmak suretiyle yerleştikleri şehir ve kasabaların rûhuna yeni bir hayat katmışlar, gerçekleştirdikleri gönül fetihleriyle Anadolu ve Balkanların Türk İslâm yurduna dönüşmesinde önemli görev üstlenmişlerdir.
13. yüzyıl başlarında Horasan’dan Anadolu’ya göç eden hayatı, eserleri, fikirleri, menkıbeleriyle hakkında çokça konuşulan, fakat esrârını da muhâfaza eden Hacı Bektâş-ı Velî, Türk İslâm kültür ve medeniyet tarihinde önemli yere sahip bir şahsiyettir. Malûm olduğu üzere onun düşünce dünyasının temelini tasavvufî öğeler oluşturmaktadır. Dünya ve âhiret huzûruna yönelik söylemlerinde referans kaynağı, diğer sûfîlerde olduğu gibi Kur’ân-ı Kerim ve hadîs-i şeriflerdir. Nitekim Besmele Tefsiri, Fâtiha Tefsiri, Hadîs-i Erbaîn Şerhi gibi ona atfedilen eserler bunun kanıtıdır. Söz konusu eserler incelendiğinde Hacı Bektâş-ı Velî’nin iyi bir âlim ve ârif yönünün olduğu görülmektedir. Hacı Bektâş-ı Velî dinî, ahlâkî söylemlerinde genel olarak îmân, amel, ahlâk bütünlüğünde Allah’ın rızasına talip olmak, dünya ve âhiret huzûruna nâil olmak yönünde temel prensipler sunmaktadır. Bunu âyet-i kerîme, hadîs-i şerif ve kelâm-ı kibâr eşliğinde, muhtelif örnekler üzerinde dört kapı kırk makâm ilkeleri etrafında izah etmektedir. Hacı Bektâş-ı Velî’ye atfedilen eserlerden ve diğer yazılı kaynaklardan yararlanarak, dinî, ahlâkî tasavvufî görüşlerini tespit etmek gayesiyle ele alınan bu makale iki bölümden oluşacaktır. Birinci bölümünde Hacı Bektâş-ı Velî’nin hayatı ve eserlerine, ikinci bölümde ise tasavvufî görüşlerine yer verilecek, sonuç kısmında ise konuya dâir genel bir değerlendirme yapılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Hacı Bektâş-ı Velî, Bektâşîlik, Makālât, Velâyetnâme.

Kaynakça

• Âşıkpaşazâde. Âşıkpaşazâde Târihi. Tevârîh-i Âl-i Osmâni. İstanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.
• Câmî, Abdurrahman. Nefahâtü’l-üns. trc ve şerh. Lâmiî Çelebi. haz. Süleyman Uludağ & Mustafa Kara. İstanbul Pinhan Yayınları 2011.
• Coşan, Esad. Hacı Bektâş-ı Velî ve Bektâşîlik. ed. Necdet Yılmaz. İstanbul: Server İletişim, 2013.
• Erkan, Mustafa. “Hatiboğlu”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/461-462. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Yûnus Emre. İstanbul: İkbal Kitabevi, 1936.
• Gündoğdu, Cengiz. Hacı Bektâş-ı Velî ve Kâmil İnsan-Fâzıl Toplum Paradigması. İstanbul: Sufî Kitap, 2020.
• Güzel, Abdurrahman. Hacı Bektâş-ı Velî, El Kitabı. Ankara: Akçağ Yayınları, 2011.
• Hacı Bektâş-ı Velî. Makālât. haz. Esad Coşan. İstanbul: Seha Neşriyat, ts.
• Hacı Bektâş-ı Velî. Makālât. haz. Esad Coşan, sad. Necdet Yılmaz. İstanbul: Server Yayınları, 2019.
• Hacı Bektâş-ı Velî. Besmele Tefsiri. haz. Rüştü Şardağ. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları 1969.
• Hacı Bektâş-ı Velî. Hünkâr’ın Fâtiha Tefsîri. haz. Hüseyin Özcan. İstanbul: Ufuk Yayınları, 2012.
• Hacı Bektâş-ı Velî. Makālât-ı gaybiyye ve kelimât-ı ayniyye. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Merkezi, 2004.
• Hacı Bektâş-ı Velî. Menâkıb-ı Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî: Vilâyetnâme. haz. Abdülbâki Gölpınarlı. İstanbul: İnkilâp Kitabevi, 2020.
• Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî. Besmele Tefsiri (Şerh-i Besmele). haz. Hamiye Duran. Ankara: TDV Yayınları, 2014.
• Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî. Makālât. haz. Ali Yılmaz vd. Ankara: TDV Yayınları, 2007.
• Hünkâr Hacı Bektâş-ı Velî’nin Vasiyetnâmesi (Kitâbü’l-fevâid). İstanbul: Dizerkonca Matbaası, 1959.
• Kara, Mustafa. Anadolu Erenlerinden Hacı Bektâş-ı Velî ve Bektâşîlik. İstanbul: Dergâh Yayınları, 2021.
• Kozan, Ali. “Hacı Bektâş-ı Velî’ye İzâfe Edilen Bir Eser: Emânet-i Hazret-i Pîr”. Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Dergisi, 67 (2013), 15-36.
• Maden, Fahri. Bektâşîlerin Serencâmı. İstanbul: Kapı Yayınları, 2012.
• Ocak. Ahmet Yaşar. “Hacı Bektâş-ı Velî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâmAnsiklopedisi. 14/455-458. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Onat, Hasan. “Hacı Bektâş-ı Velî Çizgisinde 'Velâyetnâme'nin Anlam ve Önemi Hakkında”. Alevîlik Bektâşîlik Araştırmaları Dergisi, 3 (2010), 46-54.
• Öz, Baki. Bektâşîlik Nedir? Baktâşîlik Tarihi. İstanbul: Der Yayınları 1997.
• Özcan, Nurgül. “Hacı Bektâş-ı Velî’nin Hadîs-i Erbaîn Adlı Eseri”. Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Dergisi. 64 (2012), 77-96.
• Özköse, Kadir. “Ahmed Yesevî’nin Hikmetlerinde Dört Kapı ve Kırk Makâm Anlayışı, Akademiar Dergisi, 2 (2017 Haziran), 99-133.
• Öztürk, Yaşar Nuri. “Hacı Bektâş’ın Düşünce Dünyası”. Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Merkezi Dergisi 1(1994), 22-28.
• Rıfkı, Ahmed. Bektâşî Sırrı. haz. H. Dursun Gümüşoğlu. İstanbul: Post Yayın Dağıtım, 2017.
• Şeyh Baba Mehmed Süreyyâ (Münci Baba). Tarîkât-ı Aliyye-i Bektâşîyye, sad. Ahmet Gürtaş. Ankara: TDV Yayınları 1995.
• Taşköprîzâde Ahmed Efendi. eş-Şakâ‘iku’n-nu’mâniyye fî ulemâi’d-Devleti’l-Osmâniyye. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Arabî, 1975
• Tosun, Necdet. “Yûnus Emre Rifâî, Hacı BektâşVefâî”. Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırtma Dergisi 31 (Haziran 2013), 109-115.
• Yıldız, Harun. Geleneksel Algıdan Gerçekliğe Hacı Bektâş-ı Velî Tarihsel Yaklaşım. Konya: Çizgi Kitabevi, 2016.
• Yozgatlı Nihânî. Velâyet-nâme-i Hacı Bektâş-ı Velî. haz. Orhan Kurtoğlu. Ankara: Gazi Üniversitesi Türk Kültürü ve Hacı Bektâş-ı Velî Araştırma Merkezi, 2015.