HAMİD KIRÎMÎ’NİN HAYATINA DAİR BİR DEĞERLENDİRME VE BİLİNMEYEN ŞİİRLERİ

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 49, 151 - 196, 30.04.2022

Müzekkir Kızılkaya

Öz

Kırım tarikatları ve sûfîleri üzerine müstakil bir çalışmaya rastlanılmadı. Konuyla ilgili bir kısım araştırmacılar tarafından makaleler kaleme alınmıştır. Ancak bu çalışmalar tasavvufî açıdan ele alınmamıştır. Bu boşluğun doldurulması küllî ve tafsilî bir tarama ve çalışma gerektirmektedir. Kütüphanelerde el yazması halinde bulunan Kırımlı sûfîler ve eserleri yeni çalışmaları ve araştırmacıları beklemektedir. Kırımlı sûfîlerden biri de Hamîd-i bî-Nevâ el-Kırîmî’dir. Çalışmada Kırîmî’nin hayatı ve eserleri kısaca tanıtılmaya çalışıldı. Kırîmî’nin eserleri hakkında bilgi verildi. Bu makalenin amacı sufî şair olan Kırîmî’nin Nutk-ı Şerifleri adlı altı varaklık yazma eserde tespit edilen ilahi ve şiirlerini tanıtmaktır. Kırîmî’nin divanı olduğu bilgisi kaynaklarda yer almasına rağmen divanı ve şiirleri henüz bulunamamıştır. Konya Koyunoğlu Müzesi Yazmalar Kütüphanesinde rastlanılan yirmi yedi şiirini ve bu şiirlerin tasavvufi işaretlerini tanıtmayı amaçlanmaktadır. Bu şiirler kayıp şiirlerindendir. Şiirlerinde ilahi aşk, peygamber sevgisi, vahdet-i vucûd, vahdet-i şuhûd gibi konular işlenmiştir. Halvetîliğin Cemaliyye ve Gülşeniyye kolundan icazetli Şeyh Kırîmî’nin Nutk-ı Şerifleri başlığı altında şiirlerini ihtiva eden yazma nüsha ve şiirleri ilim dünyasına tanıtılmaya çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Kırım, Halvetiyye, Şiir, Nutk-ı Şerif.

تقييم لحياة حميد كيرمي وقصائده المجهولة

Öz

لم لم يتم العثور على دراسة خاصة عنيت بطريقة قريميي الصوفية، سوى ما تناوله بعض الباحثين من دراسة للموضوع بشكل جزئي. وهذه الدراسات لم تفصل فيما يتعلق بالتصوف؛ ولسد هذا الفراغ بشكل كلي لابد من وجود دراسة جديدة في ذلك، للوقوف على آثار المتصوفة من أهل القرم التي لا تزال رهينة المكتبات. ومن هؤلاء المتصوفة العالم حميد القريمي. وهذه الدراسة تعرف بشكل جزئي بمصنفاته وبحياته، وتهدف الى التعريف بمخطوط (النطق الشريف) المتضمن للشعر والموسيقا الإلهية، المكون من ست ورقات للشاعر الصوفي القرمي.
وللقرمي ديوان وأشعار كما تنص على ذلك المصادر ولم يتم العثور عليها إلى الآن. والهدف من هذه الدراسة التعريف بما في (مكتبة مخطوطات متحف قونيا كوين أوغلو )، حيث ذكرت (27) مجموعة شعرية للقرمي، وما رمز إليه هذا الشعر من إشارات للتصوف.
وهذا الشعر من شعره المفقود، وقد تناول العشق الإلهي، ومحبة النبي صلى الله عليه وسلم، ووحدة الوجود، ووحدة الشهود.
فهذه الدراسة تعرف طلاب العلم بالشيخ القريمي الذي أجيز من الجمالية والكلشانية التي تعود إلى الخلوتي، وتعرف بمخطوطة النطق الشريف

AN EVALUATION ABOUT HAMID KRIMMI'S LIFE AND ITS UNKNOWN POEMS

Öz

We could not find an independent study on the Crimean sects and Sûfîs. Some articles have been written by researchers on the subject. However, these studies have not been dealt with from a mystical point of view. Filling this gap requires a comprehensive and detailed search and study. Crimean Sûfîs and their works, which are in manuscript form in libraries, await new studies and researchers. One of the Crimean Sûfîs is Hamîd-i Bî-Nevâ al-Kırîmî. In the study, the life and works of Kirîmî were briefly introduced. Information was given about the works of Kirîmî. The aim of this article is to introduce the hymns and poems of the Sûfî poet Kirîmî, which we identified in the six-leaf tractate called Nutk-ı Şerifleri. Although the information that Kırîmî has a divan is included in the sources, his divan and poems have not been found yet. We aim to introduce twenty-nine poems that we came across in the Konya Koyunoğlu Museum Manuscripts Library. These poems are among the lost poems. In his poems, subjects such as divine love, love of the prophet, unity of existence, unity of unity have been handled. It will be tried to introduce the manuscripts and poems containing the poems of Şeyh Kırîmî, who was authorized from the Cemaliyye and Gülşeniyye branches of the Halvetî Order, under the title of Nutk-ı Şerifleri, to the world of science.

Kaynakça

• Aclûnî, İsmail b. Muhammed. Keşfu’l-Hafa ve Müzili’l-İlbâs. Beyrut: Müessetü Menahilü’l-İrfan, ts.
• Aşkar, Mustafa. “Bir Türk Tarikatı Olarak Halvetiyye’nin Tarihi Gelişimi ve Halvetiyye Silsilesinin Tahlili”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 39/1 (1999), 535-563.
• Aydemir- İşipek, Oğuz ve Ali Rıza. 1770 Çeşme Deniz Savaşı: 1768-1774 Osmanlı Rus Savaşları. İstanbul: Denizler Kitabevi, 2006.
• Ayvansârâyi, Hafız Hüseyin. Hadîkatü’l-cevâmi’ . İstanbul: Matbaa-i Amire, 1281.
• Bezikoğlu, Metin. The Instıtute Of Economıcs And Socıal Scıences In Partıal Fulfıllment Of The Requırements For The Degree. Ankara: Bılkent Unıversıty, Yüksek Lisans Tezi, 2001.
• Bıyık, Ömer. Osmanlı Yönetiminde Kırım (1600-1774). İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2007.
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. es-Sıhâh, thk. Emîl Bedî’ Yakub-Muhammed Nebîl. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye, 1420/1999.
• Çelebi, Evliyâ. Seyahatnâme. haz. Robert Dankoff vd. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2016.
• Gür, Süleyman. “Osmanlı Döneminde Yetişen “Kırîmî” Nisbeli Müfessirler ve Eserleri: Bir Literatür İncelemesi,” Amasya İlahiyat Dergisi 13 (2019), 357-395.
• Heysemî, Ali b. Ebîbekr, Mecmeu’z-Zevâid ve Menbeu’l-Fevâid. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l- Arabî, Beyrut, ts.
• Kavak, Nuri. Kırım’ın Karasu Kazası 1683-1744 (Şer’iyye Sicillerine Göre). Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2008.
• Kaya, Hasan. “XIV. yüzyılda Tekirdağ’da Edebiyat, Kültür, Sanat ve Eğitim, Tekirdağlı Divan Şairleri”, Rodosto’dan Süleyman Paşa’ya Tekirdağ. İstanbul: Kitabevi, 2016.
• Keskin, Hasan vd. Tekirdağda Dini Ve Kültürel Hayat. İstanbul: Ensar Neşriyat 2019.
• Kırîmî, Hamîd b. Ahmed el- Mirkâtü’l-marife. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, 296/2.
• Kırîmî, Hamîd. ‘’Risâle-i Tefsîr-i âyet-i “er-Râhmânu ‘ale’l-arşi İstevâ”, Ankara: Milli Kütüphane, Yazmalar, nr. 2196/1.
• Kırîmî, Hamîd. er-Rahmân ‘ala’l-arş İstevâ ayetinin tefsiri. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, nr. 0296.
• Kırîmî, Hasan b. Seyyid Hâmîd. Sırat-ı Müstakîm. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı Osman Ergin Yazmaları, Osman Ergin Yazmaları, 360.
• Kızılkaya, Müzekkir. “Bursevî’nin ‘Benem’ İlahisine Muhammed el-Kırîmî’nin Şerhi ve Tasavvufî Açıdan Değerlendirilmesi” Dînî Araştırmalar 24/60 (Haziran 2021), 201-228.
• Komisyon, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, (İstanbul: Dergâh Yayınları, 1977) 4/86.
• Köse, Osman. 1774 Küçük Kaynarca Andlaşması. Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2006.
• Mengi, Mine. Divan Şiiri Yazıları. Ankara: Akçağ Yayınları, 2000.
• Pala, İskender. “Âyine-i İskender”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 4/252. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
• İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü. İstanbul: Kültür Bakanlığı, 2000.
• Özköse, Kadir. Zühd ve Sûfîlerin Zühde Yükledikleri Anlam Tasavvufta Dünyevileşmeye Tepkisel Yaklaşım. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 6/1 (2002) 176-194.
• Şimşek, Selami. Tasavvuf Edebiyatı Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Litera Yayıncılık, 2017.
• Tahir, Bursalı Mehmed. İdare-i Osmaniye Zamanında Yetişen Kırım Müellifleri. İstanbul: Matbaa-i Orhaniye, 1335.
• Tahir, Bursalı Mehmed. Osmanlı Müellifleri. haz. Ali Fikri Yavuz-İsmail Özen. İstanbul: Meral Yayınevi, 1972.
• Tanman, Baha. “Galata Mevlevîhânesi” Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/317-321. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Tayşi, Mehmet Serhan. “Cemal Halvetî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 7/302-303. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Türk, Ahmet. “Kırım Hanlığı’nda İslâmiyet”, Doğu Avrupa Türk Mirzasının Son Kalesi Kırım. ed. Yücel Öztürk. İstanbul: Çamlıca, 2015.
• Uludağ, Süleyman “Aşk”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/11-17. İstanbul: TDV Yayınları 1991.
• Ustakurt, Furkan vd. “Tekirdağ’da Bir Gülşenî Şeyhi Hamîd-i bî-Nevâ’nın Hayatı ve Eserleri’’, Tekirdağ’da Dini ve Kültürel Hayat. Ed. Hasan Keskin vd. İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Vassâf, Osmanzâde Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ (İstanbul: Kitabevi, 2015), 3/231.
• Yavuz, Yusuf Şevki. “İstivâ (Kelâm)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 23/402-404. İstanbul: TDV Yayınları, 2001.