Tasavvufun Teşekkül Döneminde İhlas Kavramı

Yıl 2022, Cilt: 25 Sayı: 50, 27 - 48, 01.10.2022

Damral Bashırov

Öz

Hadislerde din, samimiyet olarak ifade edilmiştir. Bu, esasında dinin ihlas ve samimiyet olmaksızın düşünülemiyeceği anlamını taşır. Onun için Kur’ân-ı Kerim’e ve hadis-i şeriflere bakıldığı zaman ihlasın şirkten uzak doğru bir inanç ve riyâdan korunmuş samimi bir kulluğa karşılık geldiği görülmektedir. Dinin bâtınî yahut derûnî boyutu diye ifade ettiğimiz tasavvufun teşekkül döneminde sûfîler, ihlası genel kabulün yanısıra kendi doktrinleri çerçevesinde yeniden yorumlamaya çalışmışlardır. Bu bakımdan ilk dönem sûfîleri açısından bakıldığında ihlas, hem tasavvufî terbiye açısından bir yöntem, hem de melâmî düşüncenin teşekkülünde bir tesir oluşturmaktadır. Ayrıca ihlas, diğer tasavvufî kavramlarla da bağlantılı bir şekilde ele alınmaktadır. Makalede bu hususlara değinilmiş ve tasavvufun teşekkül döneminde sûfîlerin ihlas kavramına yükledikleri anlamlar üzerinde durulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, İhlas, Melâmet, Riya, Takva, Uzlet, Sıdk, Fena

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, İhlas, Melâmet, Riya, Takva, Uzlet, Sıdk, Fena

Kaynakça

• ATEŞ, Süleyman, Cüneyd-i Bağdadi (k.s) Hayatı Eserleri ve Mektupları, İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat.
• BASHIROV, Damral, Tasavvufta Ölüm, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Bursa: T.C. Bursa Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2021.
• CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, İstanbul: Ağaç Kitabevi Yayınları, 2009.
• CÜRCÂNÎ, Seyyid Şerîf, Ta’rîfât Tasavvuf Istılahları, ter: Abdülaziz Mecdi Tolun, İstanbul: Litera Yayıncılık, 2004.
• ERKAYA, Mahmud Esad, Kur’ân Kaynaklı Tasavvuf Kavramları, Ankara: OTTO yayınları, 2017.
• EKİN, Yunus, İhlas Kavramının Semantik Analizi, Tasavvuf İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, Ankara: 2002.
• ÖZTÜRK, Ergün, Ebû Abdurrahman es-Sülemî ve “el-Melâmetiyye” Adlı Risalesi Çerçevesinde Melâmetîlik ve İlkeleri, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Konya: T.C. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2016.
• GAZZÂLÎ, Ebû Hâmid Muhammed, İhyâu Ulûmi’d-Dîn, ter: Ahmed Serdroğlu, İstanbul: Bedir Yayınevi, Cilt 4.
• .................,Kalplerin Keşfi-Mükâşefetü’l-Kulûb, Çev: Ali Kaya, İstanbul: Semerkanda Yayınları, 2012.
• HUCVİRÎ, Ali b. Osman Cüllâbî, Keşfu’l-Mahcûb-Hakikat Bilgisi, Çev: Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah Yayınları, 1996.
• HEREVÎ, Hâce Abdullah el-Ensârî, Tasavvufta Yüz Basamak Menâzilü’s-Sâirîn-Hâce Abdullah el-Ensârî el-Herevî, Çev: Abdurrezzak Tek, Bursa: Emin Yayınları, 2008. KUŞEYRÎ, Abdulkerim, Kuşeyrî Risâlesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah yayınları.
• KELÂBÂZÎ, Ebû Bekr Muhammed b. İshâk, et-Ta’arruf li-mezhebi ehli’t-tasavvuf, thk. Ahmed Şemseddîn, Beyrut-Lübnan: Daru’l-Kutubu’l-İlmiyye, 1971.
• MUKÂTİL, Ebu’l-Hasan b. Süleyman, Tefsîru Mukâtil b. Süleyman, thk. Abdullah Mahmud Şehhâte, Beyrut: Dâru ihyâu’t-turâs, 1423/2006, C. 3.
• MEKKÎ, Ebû Tâlib, Kûtü’l-Kulûb-Kalplerin Azığı, ter: Muharrem Tan, İstanbul: İz Yayıncılık, 1999, cilt. 4.
• ÖZTÜRK, Mustafa, “Sehl et-Tüsterî”, DİA, İstanbul: 2009, Cilt. 36.
• SÜLEMÎ, Ebû Abdurrahman, İlk Zâhid ve Sûfîler-Tabakâtu’s-sûfiyye, Çev: Abdurrezzak Tek, Bursa: Emin Yayınları, 2018.
• TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr, Câmiu’l-beyân an te’vîli âyi’l-kur’ân, Mekke: Dâru’t-terbiyyeti ve’t-turâs, C. 18.
• TÛSÎ, Ebû Nasr Serrâc, el-Lümâ-İslam Tasavvufu, Çev: Hasan Kamil Yılmaz, İstanbul: Erkam Yayınları, 1434/2012.
• TEK, Abdurrezzak, Tasavvufî Mertebeler: Hâce Abdullah el-Ensârî el-Herevî Örneği, Bursa: Emin Yayınları, 2008.
• TÜRK, İdris, Tasavvuf Düşüncesinde İbadetlerin İç Anlamı, (Basılmış Doktora Tezi), T.C. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2009.
• ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2002.
• ................., Doğuş Devrinde Tasavvuf Ta’arruf, Haz. Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergah yayınları, 6 baskı, 2019.
• YETİK, Erhan, “Ebû Osman el-Hîrî”, DİA, İstanbul: 1994, Cilt. 10.