Harîrîzâde Mehmed Kemâleddin’in Rızâ Hakkında Görüşleri ve Belâ ve Musibetlere Yaklaşımı

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 51, 27 - 54, 30.06.2023

Selcan Nebioğlu , Hasan Kamil Yılmaz

Öz

Tasavvufî düşüncede tevhîd inancının yansımaları varlığı, âlemi ve her yönden hayatı kuşatıcı niteliktedir. Kelâm ekolleri Hakk’ın mâbud olarak birliği düşüncesini öne çıkartırken tasavvufta ve özellikle Ekberî gelenekte Allah Teâlâ’nın zâtî yönden tek olduğu gibi fiillerinde ve sıfatlarında da tek olduğu kabulünün vurgulandığı görülür. Buna göre kâinatta meydana gelen her şeyin asıl fâili Allah Teâlâ’dır. Hayır da şer de nimetler de sıkıntılar da Allah’tandır. Dünya hayatı bir imtihan yeridir ve insanların hem nimetlerle hem de sıkıntılarla imtihanları olur. Bu imtihanlarla halden hale geçen insanlar, hatalarıyla yüzleşip eksiklerini tamamlayarak kâmil insan olma yolunda mertebe katetme imkânı bulurlar. Kâmil insan Hak’tan razı olan ve Hakk’ın da kendisinden razı olduğu kimsedir. Dünya hayatındaki belâlar ve musibetler ancak imtihan bilinciyle ve rızâ ahlâkıyla doğru olarak okunup yorumlanabilir. Kendisinden önceki birçok mutasavvıf gibi Harîrîzâde de rızâyı bir makâm olarak görür ve bu makâma ulaşmanın yollarını anlatır. Şeyhe göre ilâhî rızâya nâil olmak isteyen insanın sabrın ve şükrün hakîkatini öğrenip bunları ahlâk hâline getirmesi gerekir. Bunun için nefisle mücâhedeye ve zikre devam etmek önemlidir. Böylece kalp dünyevî arzulardan arınarak tevekkül halinde takdir-i ilâhîden razı olur.

Anahtar Kelimeler

Harîrîzâde Mehmed Kemâleddin, rızâ, ahlâk, musibet, kamil insan

Harîrîzâde Mehmed Kemaleddin’s Views on Rida and His Approach to Troubles and Calamities

Öz

The reflections of the belief of tawhid in tasawwuf thought are encompassing the existence, the universe and life in every way. While the schools of kalam emphasize the idea of the unity of God as a deity, it is seen that in tasawwuf and especially in the Akbari tradition, the acceptance of Allah as one in His essence as well as in His actions and attributes is emphasized. According to this, the real cause of everything that happens in the universe is Allah. Good, bad, blessings and troubles are from Allah. Troubles and calamities in worldly life can only be read and interpreted correctly with the consciousness of testing and the morality of rida. According to the sheikh, a person who wants to attain divine rida must learn the substance of patience and gratitude and transform them into morality. For this reason, it is important to continue fighting against the nafs and continue with dhikr.

Anahtar Kelimeler

Harîrîzâde Mehmed Kemaleddin, rida, morality, trouble, perfect human

Kaynakça

• Abdikoğlu, Elmas. Harîrîzâde Kemâleddin Efendi’nin Turfetü’l-Müstersele Ala’t-Tuhfeti’l-Mürsele Adlı Eseri (İnceleme - Metin). Trabzon: Trabzon Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Abdikoğlu, Elmas. et-Tuhfetü’l-Mürsele Şerhi. İstanbul: Hikemiyat Yayınları, 2021.
• Ankaravî, İsmail Rusûhî. Minhâcü’l-Fukarâ. hzr. Safi Arpaguş. İstanbul: Vefa Yayınları, 2008.
• Aydınlı, Ayşenur. Harîrîzâde Kemâleddin Efendiˈnin Kenzüˈl-Feyz İsimli Eseri (Metin ve İnceleme). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
• Aydınlı, Ayşenur. Kenzü’l-Feyz –Halvetiyye Usûl ve Âdâbı–. İstanbul: Buhara Yayınları, 2021.
• Baklî, Ebû Muhammed Sadrüddîn Rûzbihân. Meşrebü’l-ervâh. tsh. Nazif Muharrem Hoca. İstanbul: Matbaa’tü külliyeti’l-âdâb, 1973.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. Sahîhu’l-Buhârî. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Bursalı, Mehmed Tâhir. Osmanlı Müellifleri. 3 Cilt. İstanbul: y.y., 1913.
• Cebecioğlu, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. Ankara: Otto, 6. Basım, 2014.
• Cengiz, Muammer. “Tasavvufta Belâ ve İmtihan Telakkisi”. Sufiyye 10 (Haziran 2021), 9-47. https://doi.org/10.46231/sufiyye.958776.
• Ceyhan, Semih. “Ubûdiyyet”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 42/33-34. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Çağrıcı, Mustafa. “Musibet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 31/255. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Çiçek, Yakup. “Harîrîzâde”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/ 192-193. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Çiçek, Yakup. Harîrîzâde Mehmed Kemaleddin: Hayatı, Eserleri ve Tibyânu Vesâili’l-Hakâik fî Beyâni Selâsili’t-Tarâik Muhetevası-Kaynakları. İstanbul: İstanbul Yüksek İslâm Enstitüsü, Öğretim Üyeliği Tezi, 1982.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed. İhyâü Ulûmi’d-Dîn. 4 Cilt. İstanbul: Temel Neşriyat, 1985.
• Gölpınarlı, Abdülbâki. Melâmilik ve Melâmiler. İstanbul: Kapı Yayınları, 6. Basım, 2015.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. et-Turfetü’l-müstersele‘ale’t-Tühfeti’l-mürsele. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Düğümlü Baba, 317, 1b-32a.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Fashu Dürri’l-ağlâ şerhu Devri’l-a‘lâ, ve Salâhaddin Uşşâkî'nin Miftâhu'l-Vücûdi'l-Eşher fi Tevcîhi Kelâmi'ş-Şeyhi'l-Ekber Tevcîhinin Ta'lîki. çev. Abdullah Yasir İslamoğlu. İstanbul: Büyüyen Ay, 2020.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Fecru’l-esmâ ve subhu’l-müsemmâ. Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 3159, 1b-20b.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Fethu’l-esrâr şerhu Virdi’s-settâr. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tırnovalı, 926, 1a-208a.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Feyzül-muğnî min sırri hadîs-i men talebenî. Süleymaniye Kütüphanesi, Tırnovalı, 898/3, 10b-22b.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Fütuhât-ı ilâhiyye şerh-i Vâridât-ı ilâhiyye. İstanbul: İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı, Osman Ergin Yazmaları, 507, 1a-220b.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Kenzü’l feyz. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Hacı Mahmud Efendi, 2631, 1b-102b.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Medâr-ı Vâhidiyyet ve Merkez-i Ahadiyyet. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Tırnovalı, 898/6, 33b-41a.
• Harîrîzâde, Mehmed Kemâleddin. Tibyânü vesâili’l-hakâik fî beyâni selâsili’t-tarâik. İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, İbrahim Efendi, 430, 1/1b-390b; 3 /1a-307b.
• Herevî, Hâce Abdullah el-Ensarî. Menâzilü’s-sâirîn. çev. Abdurrezzak Tek. Bursa: Emin Yayınları, 2.Basım, 2017.
• Hücvîrî, Ebü’l-Hasen Alî. Keşfü’l-mahcûb Hakikat Bilgisi. hzr. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh, 6.Basım, 2018.
• İbnu’l-Arabî, Muhyiddin. Fusûsu’l-Hikem Tercüme ve Şerhi. trc. ve şerh Ahmet Avni Konuk. hzr. Mustafa Tahralı - Selçuk Eraydın. 4 Cilt. İstanbul: M.Ü. İlahiyat Vakfı Yayınları, 7. Basım, 2017.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisȃnü’l-arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sadr, 1410/1990.
• İsfehânî, Râgıb. el-Müfredât. Beyrut: Dâru’l-mârife, ts.
• Kelâbâzî, Muhammed b. İbrâhim. et-Ta’arruf Doğuş Devrinde Tasavvuf. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh, 6. Basım, 2019.
• Kuşeyrî, Abdülkerîm, er-Risâle Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risâlesi. çev. Süleyman Uludağ. İstanbul: Dergâh, 3.Basım, 1991.
• Kübrâ, Necmüddîn. Usûlü Aşere (Tasavvufi Hayat). hzr. Mustafa Kara. İstanbul: Dergâh Yayınları, 4. Basım, 2015.
• Muhâsibî, Hâris. en-Nesâʾiḥu’d-dîniyye ve’n-nefeḥâtü’l-ḳudsiyye li-nef’i cemî’i’l-beriyye Hakk’ı Arayanlara Nasihatler. çev. Muhammed Coşkun. İstanbul: İlk Harf Yayınevi, 2011.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Sahîhu’l-Müslim. hzr. Muhammed Fuad Abdülbaki. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, 1973.
• Mütercim Âsım Efendi. el-Okyânûsu’l-basît fî tercemetî’l-Kâmûsî’l-Muhît/ Kâmûsî’l-Muhît Tercümesi. hzr. Mustafa Koç-Eyüp Tanrıverdi. 6 Cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı, 2013.
• Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. es-Sünenü’n-Nesâî. thk. Ahmed Şemseddin. Beyrut: Dâru’l-kütübü’l-ilmiyye, 2009.
• Ocakoğlu, Hatice. Harîrîzâde’nin Şeyh Bedreddîn’in Vâridât’ı Üzerine Şerhinin Tahkîk ve Değerlendirmesi (1-100 Varaklar Arası). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2009.
• Osmanzâde, Hüseyin Vassâf. Sefîne-i Evliyâ. hzr. Mehmet Akkuş, Ali Yılmaz. 4 Cilt. İstanbul: Kitabevi, 2006.
• Özbek, Zeynep. Haririzade'nin Virdü's-Settar Şerhi: İnceleme ve Metin Transkripsiyonu. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2007.
• Serrâc, Ebû Nasr. el-Lüma’ İslâm Tasavvufu. çev. Hasan Kâmil Yılmaz. İstanbul: Erkam, 2016.
• Sühreverdî, Ebu Hafs Şihâbüddin Ömer. Avârifü’l-meârif. hzr. Hasan Kâmil Yılmaz, İrfan Gündüz. İstanbul: Erkam Yayınları, 1990.
• Şimşek, Selami. “Hasan Sezâyî’nin Bir Gazeline Harîrîzâde Tarafından Yapılmış Bilinmeyen Bir Şerh: el-İmdâd fi’l-Mebde’ ve’l-me‘âd”. Balkanlar ve İslâm -Balkanlı Âlimler, Mütefekkirler ve Eserleri-: Milletlerarası Tartışmalı İlmî Toplantı, 03-04 Ekim 2019, 2020. Ed. Abdullah Taha İmamoğlu vd. 3/517-538. İstanbul: Ensar, 2020.
• Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. es-Sünen-i Tirmizî. İstanbul: el-Mektebetü’l-İslâmiyye, ts.
• Türer, Osman. “Hakikatü't-Tarîka/Harîrî-Zâde Dervîş Muhammed Kemaleddîn”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8 (1988), 275-280.
• Türer, Osman. “Medâr-Vâhidiyyet ve Merkez-i Ehâdiyyet”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 9 (1990), 321-328.
• Türer, Osman. “Harîrî-Zâde’nin, Sülûkün Mertebelerine Dair Bir Risalesi: Feyzu’l-Muğnî Min Sırri Hadîsi ‘Men Talebenî”. Tasavvuf / İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi (İbnü’l-Arabî Özel Sayısı-2) 9/23(2009), 37-51.
• Uludağ, Süleyman, “İbadet”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 19/247-248. İstanbul: TDV Yayınları, 1999.
• Uludağ, Süleyman. “Rızâ”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 35/56-57. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
• Uludağ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2001.
• Ustakurt, Furkan. Tasavvuf Literatüründe Etvâr-ı Seb‘a ve Harîrîzâde’nin Fecru’l-Esmâ ve Subhu’l-Müsemmâ Adlı Risalesi. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Vicdânî, Sâdık. Tarikatler ve Silsileleri (Tomâr-ı Turuk-ı Aliyye): Melâmiyye Kâdiriyye Halvetiyye Sofi ve Tasavvuf. hzr. İrfan Gündüz. İstanbul: Enderun Kitabevi, 1995.
• Yılmaz, Hasan Kâmil. Ana Hatlarıyla Tasavvuf ve Tarîkatlar. İstanbul: Ensar, 26.Basım, 2018.