وصاية القدس لمفتي أدرنة العلامة الصوفي محمد فوزي أفندي (1826-1900) ، و أعماله المكتوبة في القدس، و آرائه حول القدس والمسجد الأقصى

Yıl 2023, Sayı: 52, 1 - 23, 30.12.2023

Ömer Yılmaz

Öz

في هذه الدراسة ستتم مناقشة وجهات نظر قريشي زاده محمد فوزي أفندي حول القدس والمسجد الأقصى ، الذي عاش بين 1826-1900 وكان يعرف باسم "مفتي أدرنة", و هو الذي كان من أكثر الشخصيات نفوذاً في أواخر العصر العثماني.
كتب حوالي خمسة وسبعين عملاً في الشعر والنثر بالعربية والتركية العثمانية والفارسية ، وشغل مناصب علمية وإدارية في العديد من الأجزاء المختلفة من الجغرافيا العثمانية, وكتب حوالي عشرة أعمال أثناء عمله كناب القدس. حقيقة أن فوزي أفندي "عن طيب خاطر" تولى منصبه في القدس خلال انهيار الإمبراطورية العثمانية ، وألقى محاضرات وعظ لشعب الأقصى, وكان متشابكا مع المجتمع بسبب واجبه سيضيف أصالة مميزة للموضوع. يشار إلى أن المؤلف ، الذي كتب شخصيا الكتب المدرسية التي قام بتدريسها في كل فرع من فروع العلوم الدينية وفي كل مكان زاره. وذكر بوضوح أين ، في أي يوم, كيف ولماذا كتبهم. و كتب أعمالًا شعرية وأدبية و دينية و تاريخية مثل الموليد و الرغائبية والمعراجية في القدس.
فوزي أفندي ، الذي شغل منصب نايب القدس بين عامي 1879 و 1881 والذي اعتقد أنه لا ينبغي المساس بالمبادئ الدينية ، كان أحيانًا صعبًا وأحيانًا يقدره المسؤولون, وحصل على رتبة روميلي كازاسكرليك ، التي تعتبر رتبة أدنى من شيخ الإسلام. من أجل فهم أفضل ، ستتضمن الدراسة أولاً السيرة الذاتية الموجزة لمحمد فوزي أفندي ، ثم الأعمال التي كتبها في هذه المدينة وسيتم ذكر محتوياتها, وأخيرًا ، استنادًا إلى محتوى هذه الأعمال سيشار إلى آرئه في القدس و المعراج و المسجد الأقصى ، والتي ظلت موضوعية من حيث الإنسانية والإسلامية و العثمانية والتاريخ التركي الحديث.

Anahtar Kelimeler

التصوف, القدس, المسجد الأقصى, محمد فوزي أفندي, الوصاية

Mufti of Edirne and Sufi-Scholar Mehmed Fevzi Efendi's (1826-1900) Duty as Nāib in Jerusalem, His Books He Wrote There and His Views on Jerusalem and al-Masjid al-Aqsā

Öz

This study discusses the views of Kureyşizāde Mehmed Fevzi Efendi, "Mufti of Edirne" who lived between 1826-1900 and was known as one of the most influential figures of the late Ottoman period on Jerusalem and al-Aqsa Mosque.
He wrote about seventy-five works in verse and prose in Arabic, Ottoman Turkish and Persian, held scholarly and administrative positions in many different parts of the Ottoman geography, and wrote about ten works during his duty as the nāib of Jerusalem. The fact that he "willingly" took office in Jerusalem during the collapse of the Ottoman Empire, gave lectures and preached to people in al-Aqsā, and was closely engaged with society adds a distinct originality to the subject. It is noteworthy that he personally penned the textbooks he taught wherever he had been and stated clearly where, when, how and why he wrote them as he composed poetic and literary religious-historical works such as mawlid, ragaibiyya and Mi’rājiyya in Jerusalem. Fevzi Efendi, who served as the nāib of Jerusalem between 1879 -1881 and believed that there should be no compromise about religious principles, was sometimes penalized and sometimes appreciated by the administrators and obtained the rank of Rumeli Kazaskerliği, a lower rank of Şeyhülislam. To elaborate the subject, the study provides a brief biography of Fevzi Efendi, then goes into his works he wrote in Jerusalem and finally based on these works, discusses his views on Jerusalem, al-Aqsa and mi'raj which remain relevant in terms of humanity and Islamic-Ottoman and contemporary Turkish history.

Anahtar Kelimeler

Sufism, Jerusalem, Masjid al-Aqsa, Mehmed Fevzi Efendi, Regency

Edirne Müftüsü Sûfî-Alim Mehmed Fevzî Efendi’nin (1826-1900) Kudüs Nâipliği, Kudüs’te Yazdığı Eserler, Kudüs ve Mescid-i Aksa’ya Dair Görüşleri

Öz

Bu çalışmada, 1826-1900 yılları arasında yaşamış, Osmanlı son devir etkin şahsiyetlerinden “Edirne Müftüsü” diye maruf kazasker, nâib, müderris, müftü, edip, sûfî-alim Tavaslı Kureyşizâde Mehmed Fevzî Efendi’nin Kudüs ve Mescid-i Aksa hakkındaki görüşleri ele alınacaktır.
Arapça, Osmanlıca, Farsça dillerinde manzum ve mensur yaklaşık yetmiş beş eser kaleme almış, Osmanlı coğrafyasının çok farklı bölgelerinde ilmî ve idari görevlerde bulunmuş, Kudüs nâiblik görevi esnasında yaklaşık on kadar eser telif etmiştir. Fevzî Efendi’nin Osmanlı’nın son döneminde Kudüs’te kendi beyanıyla “isteyerek” görev alması, M. Aksa’da ders takriri ve halka vaaz u nasihatta bulunması, görevi gereği toplumla iç içe olması konuya ayrı bir özgünlük katacaktır. Her dini ilim dalında, her gittiği yerde ihtiyaca binaen kendi okuttuğu ders kitaplarını bizzat kaleme alan, bunları nerede, hangi gün, nasıl ve niçin yazdığını apaçık beyan eden müellifin, Kudüs’te mevlid, regaibiyye ve Mi’râciyye gibi manzum ve edebi, dini-hikemi eserler telif etmesi dikkate şayan bir husustur.
1879-1881 yılları arasında Kudüs nâiblik görevini deruhte eden, dini kaidelerden taviz verilmemesi gerektiğine inanan Fevzî Efendi, idarecilerin bazen te’dibine, bazen de takdirine muhatap kalmış, Şeyhülislamlığın bir alt rütbesi sayılan Rumeli Kazaskerlik rütbesini elde etmiştir. Çalışmada konunun daha iyi anlaşılabilmesi için önce Mehmed Fevzî Efendi’nin kısa biyografisine yer verilecek, akabinde bu şehirde kaleme aldığı eserler ve muhtevalarına değinilecek, en sonunda bu eserlerin içeriğinden hareketle insanlık, İslam-Osmanlı ve yakın dönem Türk tarihi açısından güncelliğini korumuş Kudüs, M. Aksa ve Mi’râc hakkındaki görüşlerine temas edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Tasavvuf, Kudüs, Mescid-i Aksa, Mehmed Fevzi Efendi, Nâiblik

Etik Beyan

Bu araştırma için etik kurul raporu gerekmemektedir.

Destekleyen Kurum

Destekleyen kuruluş yoktur.

Kaynakça

• El-Aselî, Kamil Celil. “Kudüs” DİA, Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bağdatlı İsmail Paşa. Hediyyetü’l-ârifîn ve âsâru’l-musannifîn. I-II, İstanbul: MEB Yayınları, 1951.
• Bezer, Gülay Öğün. “Kökböri”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Bilmen, Ö. Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi, Tabakâtü’l-müfessirîn. İstanbul: Bilmen Yayınevi, 1974.
• Bursalı, Mehmed Tahir. Osmanlı Müellifleri. İstanbul: Matbaâ-i Âmire, 1333.
• Fevzî Efendi. Teysîrü’l-fülk fî tefsîri sûreti’l-Mülk. İstanbul: Osmaniye Matbaası, 1307.
• Fevzî Efendi. “İhtârnâme-i Umûmi Mebruka” Karesi, Nr. 86, 7 R. Evvel 1305. S. 1.
• Fevzî Efendi. Câmi‘u’s-salavât. İstanbul: 1308.
• Fevzî Efendi. Fihristü’l-âsâr. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. Hediyye-i Fevzî. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. İsbâtü’l-muhassenât li tilâveti mevlid-i seyyidi’s-sâdât. İstanbul 1314.
• Fevzî Efendi. Kasîdetü’l-‘ulyâ. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. Kudsiyyetü’l-ahbâr fî mevlid-i Ahmedi’l-Muhtâr. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. Kudsiyyü’l-ferâh fî tefsîri sûreti Elem Neşrah. İstanbul 1297.
• Fevzî Efendi. Kudsiyyü’l-irfân fî tefsîri sûreti’n-Necmi mine’l-Kur’ân. Matbaâ-i Âmire, İstanbul 1304.
• Fevzî Efendi. Teysirü’l- fülk fi tefsiri sûretil- mülk. Şirket-i Sahafiye-yi Osmâniye, İstanbul 1889.
• Fevzî Efendi. Kudsiyyü’s-sirâc fî nazmi’l-mi‘râc. İstanbul 1307.
• Fevzî Efendi. Kudsü’l-mesnevî. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. Nücûmü’l-ihtidâ fî rucûmi’l-a‘dâ. İstanbul 1315.
• Fevzî Efendi. Temessükü’l-ezyâl min sâdâti’r-ricâl. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. Tesliyetü’l-mahsûdîn. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. Tevessülat-ı Fevzîyye. Hacı Mahmud Efendi Böl. Nr. 3324, vr. 175b.
• Fevzî Efendi. Tuhfe-i Fevzî nam Lügat-ı Arabiyye-i Manzûme. İstanbul 1306.
• Fevzî Efendi. Ünsü’l-ma‘nevî fî şerhi kudsi’l-mesnevî. İstanbul 1299.
• Fevzî Efendi. Üssü’l-intizâm. Basım yeri ve yılı yoktur.
• Fevzî Efendi. el- atiyyetül kuddusiyye. İstanbul Üniversitesi Ktp., İÜ, AY, Nr. 4893.
• İpşirli, Mehmet. “Osmanlılarda Nâiblik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Kara, İsmail. Hilâfet Risâleleri, İslâm Siyâsî Düşüncesinde Değişme ve Süreklilik. İstanbul: Klasik Yayınları, 2002. Karal, E. Ziya. Osmanlı Tarihi. Ankara: TTK Yayınları, 2000.
• Kâtip Çelebi. Mîzânü’l- hakk fî ihtiyâri’l- ehakk. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Komisyon, BKK, c. I-II, s. 404.
• Kayar, Betül. “Osmanlı Yargı Teşkilatında Nâib”. YBHD, Yıl 5, Sayı 2020: I/ 189-234.
• Ortaylı, İlber. Hukuk ve İdare Adamı Olarak Osmanlı Devleti’nde Kadı. İstanbul: Kronik, 2018.
• Özege, Seyfeddin. Eski Harflerle Basılmış Türkçe Eserler Kataloğu. İstanbul: Fatih Yayınevi, 1971.
• Pakalın, M. Zeki. Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü. İstanbul: MEB Yayınları, 1993.
• Uzunçarşılı, İ. Hakkı. Osmanlı Devleti’nin İlmiye Teşkilâtı. Ankara: TTK Yayınları,1988.
• Pala, İskender. Kadılar Kitabı. 3. Baskı, İstanbul: Kapı Yayınları, 2007.
• Şimşek, Muttalip. “Osmanlı Döneminde Kudüs’ün tanınmış ailelerinden Hüseynîler”, Üsküdar Üniv. Journal of Social Sciences, 2019/8, 39-75.
• Yeniterzi, Emine. Türk Edebiyatında Na’tlar. Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları, 2015.
• Yılmaz, Ömer. Edirne Müftüsü Mehmed Fevzî Efendi Hayatı, Eserleri, Tasavvufî Görüşleri. İstanbul: Hikemiyat Yayınları, 2022.