İlahi Aşk ve Dünyevi Aşk Arasında: Gavs Şuayb’ın Şiirlerinde İlahi Aşk Felsefesine Dair Bir Çalışma

Yıl 2024, Sayı: 53, 35 - 57, 30.06.2024

Rdadwan Eazolli

Öz

Bu araştırma, ilahi muhabbeti işrak felsefesine bir kaynak kılan sufi şairlerin, ilahi muhabbet ve şiir arasında kurdukları bağa ışık tutmaktadır. Bununla beraber sevgilide fenâ bulma, zikir ve sevgili dışında her şeyden gaybet bulma halinden intaç eden tecelliler incelenecek, platonik aşk ve aşırı muhabbet halini anlatan gazeller ele alınacaktır. Sevgililerine muhabbet ile meşhur olmuş, Leyla ve Mecnun, Cemil ve Büseyne, Kays ve Lebna ve onlardan başka Arap edebiyatında aşk temalı şiirler yazan şairlerin tesiri ele alınacaktır. Ayrıca aşk temalı batı edebiyatında başyapıt niteliğinde olan Romeo ve Juliet, Ahmedî Hanî’nin Mem û Zîn isimli eseri incelenecektir.
Araştırmacı, aşk şairleri arasından özellikle İbnü’l-Fârız, Bûsîrî, Gavs Şuayb gibi ilahi aşk şairleri üzerinde odaklanmıştır. Araştırmacı, ayrıca aşk’ın her iki kesim için neye taalluk ettiğini tartışmakta, ilahi aşkın terim anlamı ve sufi şiirindeki ilahi aşk sembolizmini, platonik aşk, şarap vb. kullanımlarını ve vecd hallerini tabir etmedeki etkilerini, aşkın hâkimiyetinin onlar üzerindeki etkisini ele almaktadır.
Araştırma, sufi sembolizminin, insanî/mecazi aşk dilinden etkilenmesi beyan edilmiş ve araştırmacı bu bağlamda ilahi aşkla alakalı şairlerin şiirlerinden irfani sembollere dair örnekler sunmuştur. Bunların yanında dillerinin ve kullandıkları terimlerin, gazel şairlerinin kadına dair hissettikleri maksatlardan uzak olduğu ifade edilmiştir. Gazel şairi ile sufi her ne kadar benzer bir dil kullansa da, Gazel şairinin aşkı hissi ve arâzî iken, sufî ise ilahi aşk ile yükselmiş, sonsuz aşka ulaşmış, aşkı ölümden sonrasına taşınmıştır. Zira sufinin aşkı, gazel şairinin aşkı gibi fani bir şeye değildir. Asla yok olmayan ilahi zatadır. Oysa zamanın geçmesi ile insana ve fani olan şeye taalluk eden her şey yok olacaktır.

Anahtar Kelimeler

Dünyevi Aşk, Sufi Aşkı, Sufi Edebiyatı, Eleştiri

بين الحب الإلهي والحب العذري دراسة في فلسفة الحب الصوفي عند الغوث شعيب

Öz

هذه الدراسة تسلط الضوء على العلاقة بين شعر الحب الإلهي عند الشعراء الصوفيين الذين اتخذوا من الحب الإلهي مصدرًا للإشراق، والتجليات الناتجة عن الفناء في المحبوب ودوام ذكره والغيبة عما سواه، وأثر شعراء الغزل العذري والمتيمين من الشعراء الذين عرفوا بالوفاء والإخلاص لمحبوباتهم، مثل مجنون ليلى، وجميل وبثينة، وقيس ولبنى وغيرهم من شعراء الحبِّ في الأدب العربي، ومثل قصص الحبِّ الأسطوري الذي اشتهر فيه روميو وجوليت في الأدب الغربي، وممو وزين المدفونين في جنوب تركيا، حيث خلد الشَّاعر أحمد الخاني هذا الحبَّ الأسطوري، وركز الباحث على العُذريين والمولهّين من الشعراء على شعراء الحبِّ الإلهي مثل ابن الفارض، والبوصيري والغوث شعيب، وناقش الباحث متعلقات الحبِّ لدى الفريقين، فبيَّن المعنى الاصطلاحي للحبّ الإلهي ، ورمزية الشعر الصوفي وتأثره بلغة العذريين والخمريين التي وجدوها متنفسا ومجالا لهم للتعبير عن مواجيدهم، وأثر سلطان الحبِّ عليهم، وبيّن الباحث أثر انزياح الرمز الصّوفي عن اللغة الإنسانية العذرية، وقدم الباحث بعض النماذج المتعلقة بالحب الإلهي من نصوص الشعراء الصوفيين وانزياح لغتهم إلى مصطلح ورمز عرفاني، ابتعدت عما كان عليه شعراء الغزل العذري والخمريين من مقاصد حسّية مادية تتعلق بالمرأة، بالرغم من اشتراك كل من العذري والصوفي باللغة ذاتها فالعذرُّي حبُّه لا يكون إلا أرضيا حسّيا، بينما تسامى الصوفي في حبه الإلهي فارتقى في حبه وتسامى نحو الحبّ الخالد الأبدي الذي لا يفنى بل ينتقل معه هذا الحب بعد موته لأنَّه حبّ تعلق بالذات التي لا تفنى هو حبُّ الذات الإلهية وهذا خلافا للحب العذري، الذي يتعلق بالفاني والمشاعر الإنسانية التي ستتلاشى مع مرور الزمان.

Anahtar Kelimeler

الغزل العذري, الغزل الصوفي, الأدب الصوفي, النقد

Between Divine Love and Udri Love A Study in The Philosophy of Divine Love in The Poetry of Al-Ghouth Shuaib

Öz

This study focuses on the relationship between the divine love poetry of Sufi poets and the impact of virgins in their poetry such as Laila and Mecnun in Arabic literature, Romeo and Juliette in western literature and Mem u Zīn which Ahmad al-Khānī has written. The researcher discussed the love affairs of the two teams, between the terminological meaning of divine love and the symbolism of Sufi poetry in Ibn al-Fāriḍ, Būṣīrī and al-Gavth Shuaib’s poems and its impact on the language of Virgins, which they found an outlet to express their existence, and the impact of the power of love. Although both the Virgin and the Sufi share the same language, the Virgin's love is only sensual and earthly, while The Sufi exalted in his divine love and raised his love unlike the Virgin whose love disappear after death. And the study also dealt with some models in support of the research requirement.

Anahtar Kelimeler

Udhri Love, Mystical Love, Mystical Literature, Criticism

Kaynakça

• İbn Fârid, Ömer. Dîvânü Ömer İbn Fârid. Beyrut: el-Matbaatü’l-Edebiyye, 1891.
• İbn Acîbe, Abdullah Ahmed. Mi’râcü’t-Teşevvüf ilâ Hakâiki’t-Tasavvuf. thk. Abdulmecîd Hayâlî. ed-Dârü’l-Beydâ: Merkezü’t-Türâsi’s-Sekâfî el-Mağribî.
• İbn Arabi, Muhiddin. Zehâirü’l-A’lâk fî Şerhi Tercümâni’l-Eşvâk. Beyrut, h.1312.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-Arab. Beyrut: Dârü Sâdır, 3. Basım, t.y.
• Ebu’l-Ferec el-İsfahânî, Ali b. Hüseyin el-Emevî el-Kureşî. el-Eğânî. thk. Lecnetü İhyâi’t-Türâs, Abdüssettar es-Seyyid. c. 23. Beyrut: Dârü’s-Sekâfe, ed-Dârü’t-Tûnusiyye li’n-Neşr. 1983.
• Tilmisânî, Şuayb Ebû Medîn. Dîvânü Ebî Medîn et-Tilmisânî. nşr. Muhammed b. el-Arabî. Dimeşk: Matbaatü’t-Terakkî, 1. Basım, 1938.
• Hakîm, Suat. el-Mu’cemü’s-Sûfî. Beyrut: Dendera li’t-Taba’ati ve’n-Neşr, 1. Basım, 1980.
• Hakîm, Suat. el-Hubbü’l-İlâhiyyi ve’l-Hubbü’l-İnsâniyyi ‘inde İbn Arabi. 1993 Paris’te Arap Dünyası Sempozyumu’nda sunulmuş doktora tezidir.
• Şâgûrî, Abdurrahman Abidin. Dîvânü’l-Hadâiki’n-Nediyye fi’n-Nesemâti’r-Rûhiyye. Halep: Mektebetü Üsame b. Zeyd, 1.Basım, 1996
• Şüşterî, Ebû Hasan Ali b. Abdullah. Dîvânü’ş-Şüşterî. thk. Dr. Ali Sami en-Neşşâr. İskenderiye: Dârü’l-Meârif, 1.Basım, 1960
• Şa’rânî, Abdülvehhab. el-Yevâkît ve’l-Cevâhir fî Beyâni ‘Akâidi’l-Ekâbir.
• Şeyhülislam Zekeriya el-Ensârî, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye.
• Tûsî, Ebû Nasr es-Serrâc. el-Lüma’. thk. Abdülhalîm Mahmûd – Abdülbâkî Sürûr. Mısır: Dârü’l-Kütübü’l-Hadîse, 1960
• Abdülbâkî, Muhammed Fuat. el-Mu’cemü’l-Müfehres li Elfâzi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Arûsî, Mustafa. Hâşiyetü’l-Arûsî: Netâicü’l-Efkâri’l-Kudsiyye fî Beyâni Şerhi Meânî.
• Gurâb, Mahmut Mahmut. el-Hubb ve’l-Muhabbetü’l-İlâhiyye min Kelâmi’ş-Şeyhi’l-Ekber.
• Ferruh, Ömer. et-Tasavvuf fi’l-İslâm. Beyrut: Dârü’l-Küttâbi’l-Arabî, 1981.
• Kâşânî, Abdurrezzak. Mu’cemü Istılâhâti’s-Sûfiyye.
• Medkûr, İbrahim Mustafa vd. el-Mu’cemü’l-Vasît. Beyrut: Dârü İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• “Dîvânü’t-Tilmisânî”. Mevsû’ati’ş-Şi’ri’l-Arabiyyi’l-Elektroniyye. Müessesetü Muhammed b. Raşit Âli Mektûm, 1. Basım.
• Nablûsî, Abdülgani b. İsmail – Bûrînî, Hasan. Şerhü Dîvâni İbn Fârid. 1. Cilt. Beyrut: Dârü’t-Türâs, 1. Basım.
• Nasr, Atıf Cevde. Şi’ru Ömer İbn Fârid. Beyrut: Dârü’l-Endülüs, 1. Basım, 1982.
• Nasr, Atıf Cevde. er-Ramzü’ş-Şi’rî ‘İnde’s-Sûfiyye. Lübnan: Dârü’l-Endülüs, 3. Basım, 1983.