Türkiye’de Süne, Eurygaster spp. (Hemiptera: Scutelleridae) mücadelesindeki gelişmeler (1928 – 2010)

Yıl 2011, Cilt: 2 Sayı: 1, 63 - 78, 13.07.2016

Mahmut İslamoğlu Serpil Kornoşor Şener Tarla

Öz

Bu çalışmada, ülkemizde buğdayın en önemli zararlılarından biri olan Süne, Eurygaster spp. (Heteroptera: Scutelleridae) ile mücadelenin başladığı 1928 yılından günümüze kadar geçen süreçteki mücadele stratejileri ele alınmıştır. Süne mücadelesi devlet tarafından 1928 yılından beri değişik yöntemler kullanılarak devam edilmiştir. ilk yıllarda fiziksel olarak kontrol edilmeye çalışılmış, bu amaçla el ve atrap ile toplatılan Süneler, satın alınarak imha edilmiştir. Daha sonra, 1941–1954 yıllarında Süne’nin kışladığı bitkiler alev makinesi ve gazyağı ile yakılmış, 1955 yılından itibaren ise yer aletleri ve uçakla kimyasal mücadeleye başlanmış, 1957 yılından itibaren de geniş çapta uçakla mücadeleye geçilmiş olup 1967 yılından itibaren toz ilaçların yanı sıra sıvı ilaçlar da kullanılmaya başlanmıştır. Daha sonra 1980’li yıllarda, Süne’de ruhsatlı ilaçların etkili en düşük dozlarının belirlenmesin yönelik çalışmalara başlanmış ve bazı ilaçların dozları % 50 oranında düşürülmüştür. Uçakla ULV (Ultra Low Volume) formülasyonlu insektisitler 1987 yılında geniş alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu uygulamalar doğal dengenin bozulmasına ve çevre kirliliğine neden olmuştur. Ağaçlık alan ile Süne yumurta parazitoitleri arasında ilişkiler üzerinde 1990’lı yıllarda yoğun çalışmalar yapılmış, 2001 yılında itibaren, özellikle Süne yumurta parazitoitlerinin etkin ve yaygın olduğu bölgelerden başlamak üzere yer aletleri ile mücadele yapılmaya başlanmıştır. Uçakla kimyasal uygulama 2006 yılından sonra yasaklanmıştır. Doğayı desteklemek ve bozulan doğal dengenin yeniden tesisi için 2004 yılında Süne yumurta parazitoitlerinin kitle üretim ve salım çalışmaları başlamıştır. Bunların salım ve etkinliklerinin belirlenmesi ve kitle üretim çalışmaları halen devam etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Süne, Eurygaster spp., kimyasal mücadele, mücadele stratejisi

Developments on the control of Sunn pets Eurygaster spp. (Heteroptera: Scutelleridae) in Turkey (1928 - 2010)

Öz

In this study, control strategies from 1928 which began control measures to most important insect pest of wheat of Turkey, Sunn pest, (Eurygaster ssp.) (Hemiptera: Scutelleridae) are discussed. Control of this insect pest has been carried out in different ways since 1928 by the government. Early years, Sunn pest were tried to be controlled with physical control measures such as collecting by hand or sweep net. In overwintering areas sheltered plants of Sunn pest had been burned with flame machine and petroleum in 1941-1954. Chemical control measures with ground tools and plane has been begun in 1955 and plane spraying was applied widely since 1957. Since 1967, liquid pesticides as well as dust pesticides have been used. Then in the 1980s doses of some drugs has been reduced by 50 % ULV (Ultra Low Volume) applications with plane on wide areas has been started in 1987. Aerial applications caused to disruptions of natural balance and environmental pollution. In the 1990s, be taken with wooded area, studies were conducted on the relationships between egg parasitoids In 2001, ground tools has been started to use especially in areas which egg parasitoids of Sunn pest are widespread and effective. Plane spraying was banned in 2006. Mass production and releasing studies of Sunn pest egg parasitoids were started in 2004 with the aim of support to nature and restore to natural balance. Release and evaluation of their effectiveness and the mass production is also underway.

Anahtar Kelimeler

Sunn pest, Eurygaster spp., chemical control, control strategies, Turkey

Kaynakça

• Anonymous 1995. Zirai Mücadele Teknik Talimatları, Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü, Ankara, Cilt 1, 291 s.
• Akıncı A.R. & A. Soysal 1996. Süne (Eurygaster spp.)'nin Yumurta Parazitoitlerinden Trissolcus grandis Thomson. (Hym., Scelionidae)’nin Kitle Üretim Ġmkanlarının
• AraĢtırılması (Proje No: BKA/05-BM-009 1996 Yılı GeliĢme Raporu) Narenciye ve Seracılık AraĢtırma Enstitüsü, Antalya, 13 s.
• Belyaeva T.G. & E.B. Steppanyan 1975. The haemolymph proteins in Eurygaster integriceps infested with Phasiine parasites. Zoologicheskii-Zhurnal 54 (7): 998–1003.
• Brown E.S. 1962. Notes on Parasites of Pentatomidae and Scutelleridae (Hemiptera) in Middle East Countries with Observations on Biological Control. Bullten Entomogy Research, 53 (2): 241-256.
• Critchley B.R. 1998. Literature review of sunn pest Eurygaster integriceps Put. (Hem.: Scutelleridae). Crop Protection, 17: 271-287.
• Dubina G.P. 1974. The golden Phasiine – a parasite of Eurygaster integriceps. Zashchita – Rasteni, 6: 31–31.
• Ġslamoğlu M. & S. KornoĢor 2003. Gaziantep - Kilis illerinde kıĢlak ve buğday tarlalarındaki süne ergin parazitoitleri (Diptera: Tachinidae) üzerinde araĢtırmalar. Bitki Koruma Bülteni, 43 (1–4): 99–110.
• Ġslamoğlu M. & S. KornoĢor 2004. Gaziantep ve Kilis Ġllerinde hububat alanlarındaki süne ergin parazitoitleri (Diptera: Tachinidae)’nin Süne (Eurygaster integriceps Put.) (Hemiptera: Scutelleridae) yumurta verimine etkileri üzerinde araĢtırmalar. Bitki Koruma Bülteni, 44 (1–4): 1–10.
• Ġslamoğlu M. & S. KornoĢor 2007. KahramanmaraĢ ili kıĢlak ve buğday alanlarında Süne ergin parazitoid (Diptera; Tachinidae) türleri ile parazitleme oranlarının belirlenmesi. Süleyman Demirel Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 2(2): 53–61 . Ġslamoğlu M., S. KornoĢor & ġ. Tarla 2008. Süne yumurta parazitoidi Trissolcus semistriatus (Hymenoptera: Scelionidae)’un kitle üretimi ve salım alanlarında etkinliğinin belirlenmesi. Ülkesel Tahıl Semp., 2-5 Haziran 2008, Konya, 921–931.
• Kıran E. & Z. ġimĢek 1992. Türkiye’de Süne (Eurygaster spp.) mücadelesinde bugüne kadar yapılan çalıĢmalar ve uygulamalar. Sypposıum Eurygaster 1.2.3 June 1992, Ġstanbul, Turkey. s. 24–30.
• Kıvan M. 1996. Tekirdağ ilinde Eurygaster integriceps Put. (Heterotera, Scutellerdae)’in endoparazitleri ve etkinlikleri üzerinde araĢtırmalar. Türkiye Entomoloji Dergisi, 20 (3): 211–216.
• Kıvan M. & N. Kılıc. 2006. Age-specific fecundity and life table of Trissolcus semistriatus, an egg parasitoid of the Sunn pest Eurygaster integriceps. Entomological Science, 9: 39-46.
• Koçak E. & N. Kılınçer 2001. Türkiye Süne (Eurygaster spp.) (Het.:Scutelleridae)] yumurta parazitoidi Trissolcus (Hym.:Scelionidae) türleri. Bitki Koruma Bülteni, 41 (3– 4) : 167-181.
• Koçak E. & N. Babaroğlu 2005. Orta Anadolu Bölgesi kıĢlaklarındaki Eurygaster (Heteroptera: Scutelleridae) türleri. Türkiye Entomoloji Dergisi, 29 (4): 301–307.
• Koçak E. 2007. Egg parasitoids of Sunn pest in Turkey: A Review. Sunn Pest Management, A Decade of Progress, 1994–2004. Eds.:B. L. Parker, M. Skinner, M. E. Bouhssini and S. G. Kumari, s. 225–235.
• Koçak E., G. Çetin & C. HantaĢ 2007. Güney Marmara illeri hububat alanlarındaki Süne (Eurygaster spp., Heteroptera, Scutelleridae) türleri ve mücadele durumu. Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 21 (1): 43–50.
• Koçak E. 2008. Türkiye’de Süne Mücadelesinde 80 Yıl (1928 – 2007). Ülkesel Tahıl Sempozyumu. 2–5 Haziran 2008, Konya. 354–360
• Lodos N. 1961. Türkiye, Irak, Ġran ve Suriye'de Süne (Erygaster integriceps Put.) problemi üzerine araĢtırmalar. Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, Ege Üniversitesi Matbası, No: 51, 115 s.
• Lodos N. 1982. Türkiye Entomolojisi, Cilt II (Genel, Uygulamalı ve Faunistik). Ege Üniversitesi, Ziraat Fakültesi Yayınları, No: 429, Ġzmir, 580 s.
• Lodos N. 1986. Türkiye Entomolojisi -II (Genel Uygulamalı ve Faunistik). Ege Üniversitesi Bitki Koruma Bölümü, Ege Üniversitesi Matbaası, Ġzmir, 580 s.
• Melan K. 2005. Süne ve Mücadelesi. Tarımsal AraĢtırmalar Genel Müdürlüğü (Tagem), Ankara, 18 s.
• Melan K. 2008. Süne ve ülkesel Süne projesi. Ülkesel Tahıl Sempozyumu, 2–5 Haziran 2008, Konya. 346–353
• MemiĢoğlu H. & M. Özer 1994. Ankara ilinde Avrupa sünesi (Eurygaster maura L., Hemiptera: Scutelleridae)’nin doğal düĢmanları ve etkinlikleri. Türkiye 3. Biyolojik Mücadele Kongresi, 25–28 Ocak 1994, Ġzmir. 175–186.
• MemiĢoğlu H.M. Özkan & K. Melan 1994. Orta Anadolu Bölgesi’nde kımıl (Aelia rostrata Both. Hemiptera: Pentatomidae)’ın doğal düĢmanları ve etkinlikleri. Türkiye III. Biyolojik Mücadele Kongresi, 25–28 Ocak 1994, Ġzmir. 187–194
• Örün H. 1998. Türkiye’de Süne mücadelesinin genel durumu, dünü ve bugünü. Entegre Süne Mücadelesi I. Workshop raporu. Zirai Mücadele Merkez AraĢtırma Enstitüsü, Ankara, 165 s.
• Parker L.P., M. Skinner, J. Stewart, M. Bouhssini & W. Reid 2003. IPM Training Manuel Sunn Pest. Icarda and Vermont University, 69 p. Popov C.I., Rosca, K. Fabiritius & I. Vonik 1985. Cercetari privind relatia daunator-parazit oofag, in arealul de daunara al ploĢnitelor cerealelor din Romania, Bullten Protection Plan 1-2, 71-79.
• Rosca I., C. Popov, A. Barbulescu, I. Vonica & K. Fabritius 1996. The role of natural parasitoids in limiting the level of Sunn pest populations. In Sunn pests and their control in the Near East. Food and Agriculture Organization of the United Nations, Rome. Italy. FAO, PPP Paper, 138: 35-46.
• Safavi M. 1968. Etude biologique et ecologique des Hymenopteres parasites des eufs des punasies des cereals. Entomophaga, 13 (5): 381– 495. ġimĢek N. & A.C. Sezer 1985. Hatay ilinde buğdayda Süne (Eurygaster integriceps Put.)’nin yumurta ve nymph populasyonu ile zararı üzerinde ön çalıĢmalar. Bitki Koruma Bülteni, 25 (1–2): 31–48.
• ġimĢek Z. 1986. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.) ile yumurta parazitoiti (Trissolcus semistriatus Nees) arasındaki bazı iliĢkiler üzerinde araĢtırmalar. Türkiye I. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Adana 342–354.
• ġimĢek Z. & N. YaĢarakıncı 1986. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Süne yumurta parazitoitlerinin (Trissolcus spp.) etkinliği üzerinde rol oynayan faktörler. Türkiye I. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, Adana 330–341.
• ġimĢek Z. & N YaĢarakıncı 1990. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde Süne yumurta parazitoitlerinin (Trissolcus spp.)’nin biyo-ekolojisi. Uluslararası Biyolojik Mücadele Sempozyumu, 27–30 Kasım 1989, Antalya, 79–84.
• ġimĢek N., M. Güllü & M. YaĢarbaĢ 1994. Akdeniz Bölgesinde Süne (Eurygaster integriceps Put.)’nin doğal düĢmanları ve etkinlikleri üzerinde araĢtırmalar. Türkiye III. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri. 25- 28 Ocak 1994, Ġzmir. 155–164
• ġimĢek Z., N. ġimĢek, M. Özkan, A. Derin & M. Güllü 1996. Türkiye’de Süne (Eurygaster spp.)’ye karĢı uygulanan kimyasal mücadelenin geliĢimi ile Süne ve Kımıl (Aelia spp.)mücadelesinde izlenmesi gereken stratejiler. II. Ulusal Zirai Mücadele Ġlaçları Simpozyumu, 18–20 Kasım, Ankara, 101–113.
• ġimĢek Z. 1998. Türkiye’de Süne Mücadelesinin Genel Durumu, Dünü ve Bugünü. Entegre Süne Mücadelesi I Workshop Raporu. Zirai Mücadele Merkez AraĢtırma Enstitüsü, Ankara, 165 s.
• Tarla ġ. & S. KornoĢor 2003. Süne yumurta parazitoiti Trissolcus semistriatus Nees (Hymenoptera: Scelionidae)’un Süne’nin biyolojik mücadelesinde salımı ve etkinliğinin değerlendirilmesi. Çukurova Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 18 (3): 69–78.
• Tarla ġ. 1997. Antakya ve çevresinde Süne, Eurygaster integriceps Put. (Het.: Scutelleridae) yumurta parazitoidlerinin tespiti ve bunların kitle üretim olanakları üzerinde araĢtırmalar. Mustafa Kemal Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Antakya, 57 s.
• Tarla ġ. & M. Doğanlar 1999. Hatay ve çevresinde Süne, Eurygaster integriceps Put. (Het.: Scutelleridae) yumurta parazitoidleri, bunlara alternatif konukçu olan pentatomid türleri ve bu türlerin konukçu bitkileri. Türkiye 4. Biyolojik Mücadele Kongresi Bildirileri, 26- 29 Ocak 1999, Adana, 97-106.
• Tarla G., G.J. Poinar & ġ. Tarla 2011. Hexamermis eurygasteri (Mermithidae: Nematoda) parasitizing the Sunn pest, Eurygaster integriceps Puton (Hemiptera: Scutelleridae) in Turkey. Systematic. Parasitology 79:195–200.
• Yüksel M. 1968. Güney ve Güneydoğu Anadolu'da Süne, Eurygaster integriceps Put'un yayılıĢı, biyolojisi, ekoloji, epidemiyolojisi ve zararı üzerinde araĢtırmalar. T.C. Tarım Bakanlığı Zirai Mücadele ve Ziri Kararantina Genel. Müdürlüğü Yayınları. No:46, Teknik Bülten, 255 s.
• Zwolfer W. 1942. Süne’nin (Eurygaster integriceps Put.) Epidemiolojisi Bakımından Tetkik ve Kendisinin Muhit Hayatı Faktörlere KarĢı Olan Münasebetleri, Ziraat Vekaleti NeĢriyatı, Sayı: 543, Nebat Hastalıkları Serisi: 1, Ankara, 66 s.