SURİYE’NİN KUZEYİNDEKİ TÜRKMEN YERLEŞMELERİNİN TARİHÎ ALTYAPISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Yıl 2020, Cilt: 124 Sayı: 245, 241 - 278, 29.04.2020

Abdulhalik Bakır , Süleyman Pekin

Öz

MÖ 6 binlerden beri yerleşim yerlerinin bilindiği Kuzey Suriye topraklarında Sümer, Ebla, Asur, Akad, Yamhad, Hurri, Hitit, Fenike, Babil, Pers, İskender, Roma, Bizans egemenlikleri yaşanmış ve Halife Ömer döneminde de İslam topraklarına katılmıştır. Emeviler devrinde İmparatorluk merkezi olan Suriye Abbasîler devrinde bu özelliğini kaybetmiştir.
Emevilerin kısmen Abbasilerin ise ordu ve devlet idaresinde tamamen yararlandığı Türklerden Tolunoğlu Ahmet ve İhşit Muhammed gibileri Kuzey Suriye’ye de hâkim olan devletler kurdular. Onların dışında bu bölge Hamdani, Fatımi ve Mirdasi gibi hanedanlıkların mücadele alanı oldu. Ta ki Türklerin gelişine kadar..
Türklerin ilk toplu girişi Selçukluların Ortadoğu ve Anadolu’ya girişiyle gerçekleşti. Ağırlıklı olarak Oğuzların oluşturduğu bu kitlelerin Müslümanlaşanlarına Türkmen denildi. Büyük Selçuklular ve Suriye-Filistin Selçuklularının ardısıra gelen Artuklular, Zengiler ve Eyyübiler de Selçuklu devlet geleneğini sürdürdüler.
Cengiz Han baskısından dolayı Orta Asya’dan Ortadoğu’ya yeni bir göç dalgası yaşandı. Türkmenlerin öncülüğündeki bu göçe zamanla bu bölgede devletleşen Moğollar da katıldı. Memlüklerin 2,5 asırlık bir düzen kurduğu Suriye topraklarının kuzeyi Dulkadiroğlu, Ramazanoğlu, Karakoyunlu ve Akkoyunlu gibi Türk beylik ve devletlerinin mücadele alanı oldu. Sonrasında ise Osmanlılar eski-yeni bütün rakipleri ekarte ederek 4 asırlık bir düzen sağlayarak bölgeyi istikrara kavuşturdular.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Suriye, Türkmen, Halep, Memluklu, Osmanlı

Kaynakça

• 397 Numaralı Haleb Livâsı Mufassal Tahrîr Defteri (943/1536) I, Haz.: Özkılıç, A., Coşkun, A., Sivridağ, A., Yüzbaşıoğlu, M., Ankara, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2010.
• AĞIRAKÇA, Ahmet: “Gassânîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, s. 397-398.
• AĞIRAKÇA, Ahmet: “Hûmaraveyh b. Ahmed b. Tolun”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XVIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1998, s. 348-349.
• AĞIRAKÇA, Ahmet: “İhşîdîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2000, s. 551-553.
• AKA, İsmail: “Timur” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XLI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, s. 173-175.
• AKA, İsmail: Timur ve Devleti, Ankara, TTK Yayınları, 1991.
• AKİS, Metin: “Kilis Sancağında Canbolat Oğulları Ailesinin Yönetimi”, Konya, SÜTAD Şehirlerin Sevdalısı İbrahim Hakkı Konyalı Armağanı, 2015, s. 392-402.
• AKTEPE, Münir: “İpşir Mustafa Paşa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2000, s. 375-376.
• ALPTEKİN, Coşkun: “Aksungur el-Porsukî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: II, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, s. 297.
• ALTUN, Serap: Halep’te Türkmen Yerleşimleri: Tarihi, Gelenekleri ve Günlük Yaşamları, (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Ortadoğu Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• ARTUÇ, Nevzat: Ahmed Cemal Paşa (1872-1922) Askeri ve Siyasi Hayatı, (Basılmamış Doktora Tezi), Isparta, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2005.
• AVCI, Casım: “Sugūr” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXVII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2009, s. 473-474.
• AYAN, Ergin, ARNAK, Hülya: “Ekinci İlhan, Fırat ve Dicle’de Osmanlı-İngiliz Rekabeti (Hamidiye Vapur İdaresi)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C:III, S: 11, Bahar 2010, s. 449-451.
• AYAR, Mesut: Osmanlı Devleti’nde Kolera Salgını: İstanbul Örneği (1892-1895), (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2005.
• AYCAN, İrfan: “Emeviler Dönemi Sonuna Kadar Müslüman Arapların Türklerle İlk Münasebetleri”, Türkler Ansiklopedisi, C: IV, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 317-321. AYCAN, İrfan: “Muâviye b. Ebû Süfyân” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXX, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2005, s. 332-334.
• BADEMCİ, Ali: Suriye’de Türkmenler ve Bayır-Bucak, Ötüken Neşriyat, 2.Basım, İstanbul 2014.
• BAKIR, Abdulhalik, PEKİN, Süleyman: “Ana Hatlarıyla Türkmen Şehri Telafer'in Tarihsel Geçmişi Üzerine Bir Değerlendirme”, Bilecik, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, C: III, S: 1, 2019, s. 10-51.
• BAKIR, Abdulhalik, PEKİN, Süleyman: “Irak Türkmenlerinin Mazlum Şehri Telafer”, Bilecik, Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi, C: II, S: 1, 2018, s. 64-117.
• BAKIR, Abdulhalik, PEKİN, Süleyman: “Kuzey Suriye’deki Türkmen Yerleşimlerinin Çağdaş Tarihi ve Stratejik Altyapısı Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları, C: CXXIII, S: 242, Eylül-Ekim 2019, s. 89-130.
• BEKSAÇ, Engin: “Eyyûbîler (II- Sanat)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, s. 31-33.
• BEZER, Gülay Ö.: “Rakka” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXIV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2007, s. 432-433.
• BEZER, Gülay Ö.: “Zengî, İmâdüddin” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XLIV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2013, s. 258-261.
• BEZER, Gülay Ö.: “Zengîler” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XLIV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2013, s. 268-270.
• BİLİNİR, Sedat: “Suriye Selçukluları Döneminde İki Kardeş Arasında Yaşanan Çekişmelerin Bölge Kaderine Etkileri (1094-1104)”, Asia Minor Studies, C: IV, S: 7 (Ocak 2016), s. 11-25.
• BOA Yıldız Arşivi, Kısım No: 18, Evrak No: 94/26.
• BOSTANCI, Işıl: Halep Türkmenleri (Boy ve Oymaklar), (Basılmamış Yüksek Lisans Tezi), Elazığ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• BUZPINAR, Ş. Tufan: “Kevâkibî, Abdurrahman b. Ahmed”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, s. 339-340.
• CLEVELAND, William L.: Modern Ortadoğu Tarihi, (Çev.: Mehmet Harmancı), İstanbul, Agora Kitaplığı, 2004.
• ÇAKAR, Enver: “XVII. Yüzyılın Ortalarında Trablusşam Şehrinin Sosyal ve İktisadî Durumu (1645 Tarihli Mufassal Tahrir Defterine Göre)”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C: XXII, S: 35, 2004, s. 45-69.
• ÇAKAR, Enver: “XVI. Yüzyılda Haleb Sancağı (1516-1566)”, (Basılmamış Doktora Tezi), Elazığ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 1998.
• ÇAKMAK, Mehmet Ali: “Akkoyunlu-Karakoyunlu Mücadeleleri”, Ankara, GÜ Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, C: XXV, S: 3, 2005, s. 76-88.
• ÇELİK, Aydın: “Fâtımîler Devletinde Türkler”, Türkler Ansiklopedisi, C: IV, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 381-384.
• ÇEVRİMİÇİ: http://ansiklopedi.muslumcu.com, https://anizmihlal.wordpress.com, https://ar.m.wikipedia.org, https://e-tarih.org, https://osmanlica.ihya.org, https://tr.wiktionary.org, www.antoloji.com, www.google.com, www.luggat.com, www.ramazanogullari.com, www.wikizero.com, www.yenisoz.com.tr
• ÇİÇEK, M. Talha: “Birinci Dünya Savaşında Suriye’de Panislamist Propaganda: Eş-Şark Gazetesi Örneği”, Dil ve Edebiyat Araştırmaları, S: 1,7 Bahar 2018, s. 107-126.
• ÇOBANOĞLU, Ahmet V.: “Zengîler (II- Mimarî)”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XLIV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2013, s. 272-274.
• DAĞ, Ahmet Emin: Emeviler’den Arap Baharına Halep Türkmenleri, İstanbul, ORDAF Taşmektep Yayın Atölyesi, 2015.
• DAĞ, Ahmet Emin: Halep Türkmenleri (1918-2008), (Basılmamış Doktora Tezi), İstanbul, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, 2010.
• DAĞ, Ahmet Emin: Suriye (Bilad-i Şam’ın Hazin Öyküsü), İstanbul, İ.H.H. Yayınları, 2004.
• DEMİR, Enes: Arşiv Belgeleri Işığında Milli Mücadele Döneminde Halep ve Kuzeyi, 2. Uluslararası Osmanlı Coğrafyası Arşiv Kongresi (20-24 Kasım 2017), İstanbul, 2019. s. 295-302.
• DEMİRCAN, Adnan: “Sâmîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXVI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2009, s. 75-76.
• DEMİRCİ, Mustafa: “Sâmerrâ” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXVI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2009, s. 70-71.
• DEMİRKOL, Kurtuluş: “Adana ve Kolera (1890-1895)”, Kütahya, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, S: 56, Nisan 2018, s. 141-156.
• Duman, Ruhi: “Osmanlı Dönemi Liman Kentleri (2)”, (Çevrimiçi) www.vda.org.tr/aylik-yazi/osmanli-donemi-liman-kentleri-2/70 17.06.2019.
• DÜNDAR, Fuat: İttihat ve Terakki’nin Müslümanları İskân Politikası (1913-1918), İstanbul, İletişim Yayınları, 2. bs., 2002.
• Edibali, Rahime: “Tarih Boyunca Halep”, (Çevrimiçi) www.bayrakyayincilik.com/2016/12/15/tarih- 16.06.2019.
• EKİN, Ümit: “1822 Halep Antakya Depremi ve Bölgeye Etkileri”, İstanbul, Türk Kültürü İncelemeleri Dergisi KOCAV, S: 17, Güz 2007, s. 35-38.
• ERDEM, Özgür: “Birinci Dünya Savaşı’nda Arap İhaneti ve Suriye’nin Kuruluşu”, İstanbul, İleri Dergisi, S: 54-55, Temmuz-Aralık 2012, s. 31-54.
• ERENDOR, Metin: Suriye ve Türkmenler, İstanbul, Bilgeoğuz Yayınları, 2016.
• Evliya Çelebi, “Seyahatname”, C: VIII, İstanbul, Birleşik Yayıncılık, 1996, s. 53-59 (Çevrimiçi) http://arif-yilmaz.tripod.com/evliyacelebi.htm 19.06.2019.
• GEYİKOĞLU, Hasan: “Moğollar’ın Selçuklular’dan Sonra Anadolu’ya Hâkim Olma Faaliyetleri ve Karanbük Savaşı”, Erzurum, AÜEF Sosyal Bilimler Dergisi, S: 52, Haziran 2014 s. 95-112.
• GÖK, H. İbrahim: “Türklerin Suriye’ye Girişi ve Süleymanşâh”, Konya, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 36, 2014, s. 217-222.
• GÖKHAN, İlyas: “Sultan Melikşah Zamanında Suriye Üzerinde Selçuklu-Fatımî Mücadelesi”, Nevşehir, NEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, S: 2, 2013, s. 91-96.
• GÜLSOY, Ufuk, OCHSENWALD, William: “Hicaz Demiryolu”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XVII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1998, s. 441-444.
• GÜMÜŞSOY, Emine: “1860-1861 Cebeli Lübnan İsyanı ve Osmanlı Devleti”, Ankara, Askerî Tarih Araştırmaları Dergisi, Y: 6, S: 12, Ağustos 2008, s. 69-81.
• GÜNAY, Selçuk: “II. Abdülhamid Döneminde Suriye ve Lübnan’da Arap Ayrılıkçı Hareketlerinin Başlaması Ve Devletin Tedbirleri”, Ankara Üniversitesi DTCF Tarih Araştırmaları Dergisi, C: XVII, S: 28, 1995, s. 85-108.
• GÜNEŞ, İbrahim: “Memlûk Sultanı I. Baybars’ın 1277 Yılındaki Anadolu Seferi”, Elazığ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: XX, S: 2, 2010, s. 345-358.
• HALAÇOĞLU, Yusuf: “Osmanlı Belgelerine Göre Türk-Etrâk, Kürd-Ekrâd Kelimeleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Ankara, TTK Belleten, C:LX, S: 227, Nisan 1996, s. 140-145.
• HONİGMANN, Ernst, DARKOT, Besim: “Lâzkiye”, İslam Ansiklopedisi, C: VII, İstanbul, MEB, 1988, s. 22-25.
• İBNU’L-ADÎM: “Artukluların Haleb’deki Hâkimiyeti (Zübdet’ül-Haleb)”, (Çev.: Aydın Usta), Tarih İncelemeleri Dergisi, İzmir, C. XXIII, S: 2, Aralık 2008, s. 227-240.
• İLGÜREL, Mücteba: “Abaza Hasan”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: I, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1988, s. 10-11.
• İLGÜREL, Mücteba: “Köprülü Mehmed Paşa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXVI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, s. 258-259.
• İSHAKOĞLU, Ömer: Suriye Tarihi (Osmanlı Dönemi Suriye’sinde Edebi ve Kültürel Hayat 1800-1918), İstanbul, Kabalcı Yayıncılık, 2012.
• KARAARSLAN, Nasuhi Ü.: “Hamdânîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 446-447.
• KARACA, Ali: “Azmzâdeler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: IV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, s. 350.
• KARAKOÇ, Fulya D.: “19. Yüzyıl Sonunda Halep’te İngiliz Belgelerine Göre Toplum, Yönetim ve Konsoloslar Arasındaki İlişkiler”, Bursa, Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Y: 14, S: 24, 2013/1, s. 67-91.
• KARAKÖSE, Hasan: “Haleb Vilâyet Nizamnâmesi 1865”, Uluslararası Avrasya Sosyal Bilimler Dergisi, C: VIII, S: 29, Eylül 2017, s. 1221-1243.
• KARAKÖSE, Hasan: “Halep’te Sosyal, Ekonomik ve Kültürel Durum (1876- 1918 Yılları Arası)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi (USAD), C: X, S: 51, Ağustos 2017, s. 289-301.
• KARAKÖSE, Hasan: “Tanzimat’a Tepki Olarak Ortaya Çıkan Haleb Olayı (1850)”, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, C: X, S: 53, 2017, s. 254-270.
• KARAL, Enver Ziya: “Zarif Paşa’nın Hatıratı 1816-1862”, Ankara, Belleten, C: 4, S: 16, 1940 I. Teşrin, s. 443-494.
• KARAL, Enver Ziya: Osmanlı Tarihi, C: IX (İkinci Meşrutiyet ve Birinci Dünya Savaşı 1908-1918), Ankara, TTK, 1996.
• KÖK, Bahattin: “Nûreddin Zengî, Mahmud”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2007, s. 259-262.
• KİREMİT, İlker: Değişim Sürecinde Bir Osmanlı Sancağı: Lazkiye (1864-1918), (Basılmamış Doktora Tezi), Ankara, Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2019.
• KURT, Yılmaz: “Ramazanoğulları Beyliği”, Türkler Ansiklopedisi, C: 4, Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 816-823.
• KUŞÇU, Ayşe D.: “Türklerin Ortadoğu Hâkimiyeti”, Akademik Ortadoğu, C: I, S: 1, 2006, s. 113-129.
• KUTLUOĞLU, M. Hanefi, GÜLSOY, Ufuk: “Kavalalı Mehmed Ali Paşa”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2002, s. 62-65.
• KÜÇÜK, Cevdet: “Sykes-Picot Antlaşması”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXVIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, s. 204-205.
• MASTERS, Bruce: “Halep II”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 244-247.
• MERÇİL, Erdoğan: “Mirdâsîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXX, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2005, s. 149-151.
• Meydan, Sinan: “Afrin’deki Atatürk”, Sözcü Gazetesi - 9 Temmuz 2018, (Çevrimiçi) www.sozcu.com.tr/2018/yazarlar/sinan-meydan/afrindeki-ataturk-unutulan-katma-zaferi-2509788/ 28.06.2019.
• OCAK, A. Yaşar: “Babaîlik” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: IV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, s. 373-374.
• ORHONLU, Cengiz: Osmanlı İmparatorluğu’nda Aşiretlerin İskânı, İstanbul, Eren Yayıncılık, 1987.
• Osmanlı Belgelerinde Halep, Haz.: Koltuk, N., Sağlamçubukçu, S. A., Alikılıç, D., Topal, M., Öztürk, M., İstanbul, Türk Dünyası Belediyeler Birliği Yayınları, 2018.
• Osmanlı Belgelerinde Suriye, Haz.: Albayrak, M., Şeker, K., Gurulkan, K., Demirbaş, U., Sivridağ, A., Karaca, Y., Kırca, E., İstanbul, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı, 2013.
• Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep, Haz.: Eroğlu, C., Babuçoğlu, M., Köçer, M., Ankara, ORSAM Kitapları, 2012.
• ÖĞÜT, Tahir, Küçük, Nihat: “18. Yüzyılda Kilis’te Okçu İzzeddinli Aşiretinin Vergi Direnci”, Kilis, Akademik Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi (AKAD), Y: 7, S: 12, Mayıs 2015, s. 50-57.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim: “Selçuklular Zamanında Suriye’deki Bâtınî Faaliyetleri”, İstanbul, Marmara Üniversitesi Türklük Araştırmaları Dergisi, S: 12, Eylül 2002, s. 195-207.
• ÖZAYDIN, Abdülkerim: “el-Melikü’z-Zâhir, Gāzî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXIX, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2004, s. 83-84.
• ÖZGÜDENLİ, Osman G.: “Mâverâünnehir” Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXVIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2003, s. 177-180.
• ÖZKUYUMCU, Nadir: “Tolunoğulları”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XLI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2012, s. 233-236.
• ÖZTÜRK, Mustafa: “1616 Tarihli Halep Avarız-Hane Defteri”, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, S: 8, 1997, s. 249-293.
• PAMUKÇU, Ekrem: Bağdat’ta İlk Türkler, Ankara, Kültür Bakanlığı, 1994.
• Reis, Murat: “Tarih Boyunca ‘Veba - Taun”, Yaklaşan Saat, Ocak 2001 (Çevrimiçi) www.yaklasansaat.com/eski_kavimler/yaklasansaat/tarih-boyunca-veba-taun.asp 20.01.2019.
• SAMİ, Şemseddin: Kâmus-ı Türkî, İstanbul, Enderun Kitabevi, 1989.
• SAUVAGET, Jean: “Haleb” İslam Ansiklopedisi, C: 5-I, İstanbul, MEB, 1988, s. 117-122.
• SEVİM, Ali: Suriye-Filistin Selçuklu Devleti Tarihi, Ankara, TTK Yayınları, 1989.
• SEVİM, Ali: “Süleyman Şah I”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXVIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, s. 103-105.
• SEYYİD, Eymen F.: “Fâtımîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1995, s. 228-230.
• SEZEN, Tahir: Osmanlı Yer Adları, Ankara, Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2006.
• SOY, H. Bayram: “Arap Milliyetçiliği: Ortaya Çıkışından 1918’e Kadar”, Bilig (Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi), S: 30, Yaz 2004, s. 173-202.
• SÜMER, Faruk: “Anadolu’da Moğollar”, Selçuklu Araştırmaları Dergisi, Ankara TTK, S: I, 1969, s. 1-14.
• SÜMER, Faruk: “Akkoyunlular”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: II, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, s. 271-274.
• SÜMER, Faruk: “Karakoyunlular”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXIV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2001, s. 434-437.
• SÜMER, Faruk: “Karamanoğulları”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXIV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2001, s. 454-457.
• SÜMER, Faruk: Oğuzlar (Türkmenler) Tarihleri-Boy Teşkilatı-Destanları, İstanbul, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, 5. bs., 1999.
• SÜMER, Faruk: “Ramazanoğulları”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXIV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2007, C. 34, s. 442-445.
• ŞAHİN, İlhan: “XVI. Asırda Halep Türkmenleri”, İstanbul, İÜEF Tarih Enstitüsü Dergisi - Prof. Tayyib Gökbilgin Hatıra Sayısı, S: 12, 1981-82, s. 687-712.
• ŞEŞEN, Ramazan: “Eyyûbîler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı,1995, s. 12-25.
• ŞEŞEN, Ramazan: “Selâhaddîn-i Eyyûbî”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXVI, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2009, s. 337-339.
• Taşkeser, Hamza: “Birecik-Bağdat-Basra Nehir Yolu”, (Çevrimiçi) www.ciftlikdergisi.com.tr/birecik-bagdat-basra-nehir-yolu.html 21.06.2019.
• TOKUŞ, Ömer: “Moğol Hâkimiyetinde Anadolu ve Anadolu’da Moğol Noyanlarının İsyanları”, Türk Dünyası Araştırmaları, C: CXVII, S. 230, Eylül-Ekim 2017, s. 177-208.
• TOKUŞ, Ömer: Hamdanîler (Siyasî, İçtimaî, İlmî Ve Kültürel Hayat), (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Şanlıurfa, Harran Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006.
• TOMAR, Cengiz: “Şam”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXXVIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2010, s. 311-315.
• TURAN, Osman: Selçuklular Zamanında Türkiye, İstanbul, Ötüken Neşriyat, 12. bs., 2013.
• Umar, Ömer O.: “Suriye Türkleri”, (Çevrimiçi) www.suriyeliturkmenler.com/suriye-turkleri/ 04.06.2019.
• UMAR, Ömer O.: “Suriye Türkleri”, Türkler Ansiklopedisi, Ankara 2002, C: 20 (Türk Dünyası), s. 594-602.
• USTA, Aydın: “Üsrûşene”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XLII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2012, s. 391-392.
• UZUNÇARŞILI, İsmail H.: Osmanlı Devletinin Merkez ve Bahriye Teşkilatı, Ankara, TTK Yayınları, 3. bs., 1988.
• YAZICI, Talib: “Halep I”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1997, s. 239-244.
• YAZILITAŞ, Nihat: “Fatımî Ordusunu Meydana Getiren Etnik Unsurlar”, Konya, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S: 18, Aralık 2005, s. 196-201.
• YILDIZ, Hakkı D.: “Ahmed b. Tolun”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: IV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1989, s. 141-143.
• YILDIZ, Hakkı D.: “Avâsım”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: IV, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1991, s. 111-112.
• YILMAZ, H. Kâmil: Azîz Mahmûd Hüdâyî ve Celvetiyye Tarîkatı, İstanbul, Erkam Yayınları, 4. bs., 1990.
• YILMAZ, Salih: “Türklerin Araplarla İlk Münasebetleri ve Orta Asya’nın İslamlaşma Süreci”, Uluslararası Türk-Arap Müşterek Değerler ve Kültürel Etkileşim Sempozyumu Bildiriler Kitabı, Amman, Yunus Emre Enstitüsü, 2014 (Ürdün Üniversitesi), s. 438-451.
• YINANÇ, Mükrimin H.: “Akkoyunlular”, İslam Ansiklopedisi, C: I, İstanbul, MEB, 1998, s. 251-270.
• YINANÇ, Refet: “Dulkadiroğulları”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: IX, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1994, s. 553-557.
• YİĞİT, Fatma A.: “Osmanlı-Memlûk Mücadelesinde Beş Yıl Savaşları”, Timurlu Tarihine Adanmış Bir Ömür – 75. Doğum Yılında Prof. Dr. İsmail Aka’ya Armağan, Ed.: Musa Ş. Yüksel, Ankara, Türk Kültürünün Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2017, s. 235-260.
• YİĞİT, İsmail: “Memlükler”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XXIX, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 2004, s. 90-91.
• YİNANÇ, Refet: Dulkadir Beyliği, Ankara, TTK Yayınları, 1989.
• YUVALI, Abdülkadir: “Gazân Han”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1996, s. 429-431.
• YUVALI, Abdülkadir: “Hülâgû”, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C: XVIII, İstanbul, Türkiye Diyanet Vakfı, 1998, s. 473-475.
• YÜKSEL, Musa Ş. (Editör): Doğum Yılında Prof. Dr. İsmail Aka’ya Armağan, Ankara, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 2017.
• YÜREKLİ, Tülay: “Büyük Selçuklular ve Zengiler Döneminde Irak’ın Kuzeyinde Türk Varlığı”, Uluslararası Tarihte ve Günümüzde Ortadoğu'da Türkmenler (Irak-İran-Suriye) Sempozyumu, Bilecik 2016, s. 699-704.
• ZEYREK, Suat: “II. Meşrutiyet Döneminde İktidar-Muhalefet Çekişmeleri Üzerine Genel Bir Bakış”, Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, C: VI, S: 2, Bahar 2013, s. 25-58.