ŞEHREMİNİ CEMİL PAŞA’NIN İSTANBUL’UN ÇEHRESİNE KATKILARI ÜZERİNE BİR İNCELEME

Yıl 2020, Cilt: 125 Sayı: 246, 193 - 220, 25.06.2020

Erkin Akan

Öz

Cemil [Topuzlu] Paşa, başarılı bir doktordur. Ama Gazi Ahmet Muhtar Paşa, onu, başarılı bir doktor olduğu için değil; zevk sahibi bir kişiliğin İstanbul’a faydası olur düşüncesiyle şehremini olarak görevlendirmiştir. Cemil Paşa’nın birinci şehreminliği dönemi 21 Ağustos 1912-7 Kasım 1914 tarihleri arasındadır. Cemil Paşa, görevde kaldığı süre içinde, İstanbul’un çehresini değiştirmeye çalışmış ve bu konuda başarılı olmuştur. Yürürlüğe koyduğu Zabıta-i Belediye Talimatnamesi ile İstanbul’u ve İstanbul’daki yaşamı modernleştirmeye çalışmıştır. Talimatnamenin uygulanmasına iki grup itiraz etmiştir: uygulamadan rahatsız olan nakliyeci esnafı ve kapitülasyonlardan faydalanan yabancılar. Cemil Paşa, İstanbul’un fiziki çehresi ile de ilgilenmiş bir devlet adamıdır. Sultanahmet Camii ile Ayasofya Camii’nin arasındaki alanın meydan haline gelmesi, buradaki yangın sonrasında, bu alana tekrar bina yapılmasına engel olan İstanbul Şehremini Cemil Paşa’nın çabasının sonucudur. Günümüzde de mevcudiyetini koruyan Gülhane Parkı, Cemil Paşa’nın birinci şehreminliği döneminde inşa olunmuştur. Mevcut park, Cemil Paşa’nın istediği ölçülere, çeşitli nedenlerle ulaşamamıştır. İstanbul Şehremini Cemil Paşa, İttihat ve Terakki Partisi ile şehir işleri konusunda anlaşamadığı için 17 Kasım 1914’te şehreminliği görevinden istifa edip Avrupa’ya gitmiştir. Birinci Dünya Savaşı süresince, yaşamını Avrupa’da sürdürmüştür. İkinci defa 24 Nisan 1919’da şehremini olarak görevlendirilmiştir. İkinci şehreminliği dönemi, birinci dönem kadar aktif geçmemiştir. Cemil Paşa, İstanbul Şehreminliği görevinden 28 Şubat 1920’de istifa etmiştir. Cemil Paşa, İstanbul’un tek kişi tarafından yönetilmesini savunduğu için her iki dönemde şehreminliği görevine ek olarak İstanbul Valiliği görevini de yürütmüştür

Anahtar Kelimeler

Cemil Topuzlu, Zabıta-i Belediye Talimatnamesi, Sultanahmet Meydanı, Gülhane Parkı, İstanbul, Şehremini

Kaynakça

• KAYNAKLAR Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı (DAB) Bâb-ı Âli Evrak Odası (BEO): 1324/99279; 1325/99326; 1455/109106; 1627/122008; 1639/122868; 1145/85841; 1360/101947; 1465/109844; 1094/81993; 3766/282393; 4075/305575; 4103/307715; 4239/317894; 4321/324055; 4570/342686; 4572/342884. Dâhiliye Nezareti Emniyet-i Umumiye Seyrüsefer Kalemi (DH. EUM. SSM): 65/48; 61/47 Dâhiliye Nezareti İdare (DH. İD): 38-2/63; 161-2/41; 161-1/8; 153/10; 70-2/45. Dâhiliye Nezareti Kalem-i Mahsus (DH. KMS): 6/17; 49-1/10; 52-1/48. Dâhiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT): 1035/47. Dâhiliye Nezareti Mütenevvia (DH. MTV): 29/46; 1/75. Dâhiliye Nezareti Umur-ı Mahalliye ve Vilayat Müdürlüğü (DH. UMVM): 103/4; 94/2; 102/18; 90/62; 97/42; 90/1. Hariciye Nezareti Hukuk Kısmı (HR. H): 743/2; 743/3; 743/4. Hariciye Nezareti İstişare Odası (HR. HMŞ. İŞO): 57/6. Hariciye Nezareti Siyasi (HR. SYS): 2461/9. Hariciye Nezareti Tahrirat (HR. TH):197/81; 224/65. İrade Askeri (İ. AS): 20/26. İrade Dâhiliye (İ. DH): 1365/20; 1372/29; 1494/55; 1496/39. İrade Dosya Usulü (İ. DUİT): 40/47. İrade Hususi (İ. HUS): 54/95. İrade Maliye (İ. ML): 43/6. İrade Meclis-i Mahsus (İ. MMS): 191/32;187/25. İrade Taltifat (İ.TAL): 40/46; 83/18; 93/9; 117/21; 139/42; 182/13; 109/16; 341/18; 361/23; 365/6. Maarif Nezareti Mektubi Kalemi (MF. MKT):1198/18. Şura-yı Devlet (ŞD):796/8; 989/65; 1108/51; 2848/34; 3193/109; 3193/153: Yıldız Askeri Maruzat (Y. PRK. ASK): 129/43; 128/149. Yıldız Meşihat Dairesi Maruzatı (Y. PRK. MŞ): 7/33. Yıldız Resmi Maruzat (Y. A. RES): 99/53. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Atatürk Kitaplığı: Bel_Mtf_071116. GÜRKAN, Kazım İsmail: Cemil Topuzlu, (İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası No: 1, Yıl 1958’den ayrı basım) İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1958. KARA, Hatice: “Cemil [Topuzlu] Paşa’nın Belediye Başkanlıkları ve İstanbul’daki İmar Faaliyetleri”, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul 2015. ŞEHSUVAROĞLU, Bedi N.: Ord. Prof. Cemil Topuzlu 1868-1958, (İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası No: 1, Yıl 1958’den ayrı basım), İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1958. TOPUZLU, Cemil: 80 Yıllık Hatıralarım, Haz: Hüsrev Hatemi-Aykut Kazancıgil, 6.bs. , İşaret Yayınları, İstanbul 2017. Rakım Ziyaoğlu, İstanbul Kadıları Şehreminleri Belediye Reisleri ve Partiler Tarihi 1453-1971, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul, 1971