TANZİMAT DÖNEMİNDE SİYASAL TOPLUMSALLAŞMA: “DAMGA TEORİSİ” BAĞLAMINDA BİR ANALİZ

Yıl 2018, Cilt: 119 Sayı: 234, 191 - 216, 25.06.2018

Köksal Şahin Hümeyra Türedi

Öz

Bu çalışmada, Batı’da Türkler hakkında oluşan damgalara yönelik farkındalığın seyri ve bu durumun siyasal toplumsallaşmaya yansıması gibi hususlar “Tanzimat Dönemi” özelinde ele alınmaktadır. Çalışma ile amaçlanan, modern dönem Türk siyasal kültürünün oluşumunda Batı etkisini farklı bir açıdan; “Damga Teorisi” bağlamında analiz etmektir. Bu çerçevede Damga Te-orisi’ndeki farkındalık aşamasının varsayımları kolektif manada kullanılmış, bu doğrultuda elde edilen verilerden hareketle siyasal kültür incelemesine gi¬rişilmiştir. Çalışmanın “Tanzimat Dönemi” ile sınırlandırılmasında; Türk elit¬lerinin Batılı damgalarla tanışmasının esas olarak bu periyotta yaşandığı ve son dönem Osmanlı nesillerindeki Batı algısını şekillendiren başlıca kalemlerin de yine bu dönemde sahne aldığı gibi yaklaşımlar etkili olmuştur. Çalışmayı önemli kıldığı düşünülen bir başka husus olarak da; damgalara yönelik farkındalığı siyasal toplumsallaşmaya aktaran Tanzimat Dönemi düşünürlerinin, ileride Cumhuriyet’in siyasal kültür politikalarına yön verecek kurucu kadro üzerinde de etki sahibi olması gösterilebilir. Bahsedilen problematik ve arka plan doğrultusunda çalışma için belirlenen araştırma soruları: “19. yüzyıla gelindiğinde Batı’daki Türk imgesi nasıldır ve bu imgeye kaynaklık eden başlıca damgalar nelerdir?”, “Türklerin farkındalık sürecinin gelişimi tarihsel manada nasıl özetlenebilir?”, “Tanzimat Dönemi’nin etkili kalemlerinde damgalara yönelik farkındalık ne düzeydedir?”, “Tanzimat Dönemi’ndeki farkındalık süreci damga teorisi bağlamında ele alındığında ne gibi tespitlerden bahsedilebilir?” ve “Tüm bunlar siyasal toplumsallaşma açısından ne anlama gelmektedir?” şeklinde belirlenmiştir. Ulaşılan başlıca sonuçlar ise; Türkler ve Avrupalıların birbirlerine yönelik damga üretmeye elverişli bir tarihsel süreç yaşadıkları, 19. yüzyıla gelindiğinde Batı’da olumsuz bir Türk imgesinin olduğu, bu imgenin kaynağında yer alan damgalara yönelik farkındalığın asıl olarak Tanzimat Dönemi’nde başladığı, Tanzimat aydınları¬nın bahsi geçen damgalara karşı; reddetme ve karşı-damgalamada bulunma şeklinde bir tutum izlediği, Tanzimat aydınlarınca damgalara verilen tepkilerin Cumhuriyet’in kurucu kadrolarının siyasal toplumsallaşmasını da etkilediği şeklindedir. Bu sonuçların esas itibariyle Tanzimat aydınlarınca yazılanların, Damga Teorisi çerçevesinde betimsel bir analize tabi tutulmasıyla elde edildiğini de belirtmek gerekir.

Anahtar Kelimeler

Türk, Batı, İmge, Damga, Siyasal Kültür

Kaynakça

• ANIK, Mehmet: “Sosyal Sermaye Kavramı Işığında Ziya Gökalp’in Düşünceleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 12, Eskişehir 2011.