KÖKTÜRK KAĞANLIK YAZITLARINDAN PİR-İ TÜRKİSTAN’A İDEAL İNSANIN ÖZELLİKLERİ

Yıl 2018, Cilt: 118 Sayı: 232, 129 - 142, 25.02.2018

Abdullah Kök

Öz

Divân-ı Hikmet Türkistan’ın ilk mutasavvıflarından Pir-i Türkistan Ahmed Yesevi’nin öğretilerini içerir. Eser, Türk kültürüne ait unsurları ve İslâm dininin öğretilerini ihtiva eder. Divân-ı Hikmet kendi içerisinde pek çok anlam katmanları ile yazılmıştır. Bu anlam katmanlarından bir bölümü de insan ve insanı oluşturan özelliklerdir. Divân-ı Hikmet içerisinde geçen insan algısı ile Tarihi Türk dili dönemi metinleri arasında önemli anlayış ortaklıkları bulunur. Yer, muhit, zaman, dillik özellikler yer yer değişse de Türk kültürünün ideal insan algısı hiçbir zaman değişmemiştir. İnsanî ve evrensel değerler bağlamında özellikle Köktürk Kağanlık yazıtları başta olmak üzere, Uygur Metinleri, Divân-ı Lügati’t Türk, Kutadgu Bilig, Atabetü’l Hakayık ve Divân-ı Hikmet sınırları içerisinde tarihî bir süreklilik vardır. Divân-ı Hikmet evrensel bir bağlamda insanlık adına Türkçe duyuş ve düşünüşle yazılmıştır. Fizikî anlamda insanı oluşturan yapıları yıllar boyu saysak aynıdır. Fakat insanı oluşturan manevi yapılar oldukça fazladır. Bu yapılar Divan-ı Hikmet başta olmak üzere tarihi metinlere bakılarak tespit edilerek yorumlanacaktır. Divan-ı Hikmet içerisindeki ideal insanın kimliğini oluşturan nitelikler diğer tarihi metinlerle karşılaştırmalı olarak verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Bilge Kağan, Pir-i Türkistan, İdeal İnsan, Tarihi Türk Dili Alanı

Kaynakça

• ARAT, Reşid Rahmeti: Kutadgu Bilig-Metin I, I. Baskı, TDK Yayınları, Ankara 1947.