The Last Ilisu Sultan Danyal Bey from Caucasia to Istanbul (1805?/1809-1871)

Yıl 2021, Cilt: 129 Sayı: 254, 135 - 162, 30.10.2021

Mustafa Aydın

Öz

This article focuses on Danyal Bey, who was the last sultan of Ilisu (Sahur/Zahu) Sultanate that lasted from the second half of 16th century to 1844. It discusses Danyal Bey’s becoming a sultan, taking side with Imam Shamil and their joint struggle, his life following immigration to Istanbul, and presents the date of his death which was not exactly known. Danyal Bey lived as a semi-independent khan subject to Russian rule from 1831, when he became the sultan of Ilisu Sultanate until 1844. In 1844, as a reaction to the Russian efforts to increase their influence in the region, he joined Imam Shamil who struggled for the independence of Caucasia from the Russian dominance. From that year until 1859, he struggled together with Imam Shamil as his “seraskier”, against the Russians. In due course, there were times when Danyal Bey explored different solutions due to helplessness and hopelessness. He migrated to the Ottoman State by the permission of the Russian officials in 1869, after he worked for the Russian army following his surrender. The distressful period between this date and his death in 1871 undoubtedly left marks on his life. It is therefore the hope of this paper to clarify these points and fill the gaps regarding the life of the noble, generous and proud statesman and Caucasian hero Danyal Bey.

Anahtar Kelimeler

Danyal Bey, Ilisu, Caucasia, Imam Shamil, Russia, Ottoman State

KAFKASYA'DAN İSTANBUL'A SON ILISU SULTANI DANYAL BEY (Ö. 1871)

Öz

Bu makalede Kafkasya’da XVI. yüzyılın ikinci yarısından 1844 yılına kadar devam eden Ilısu (Sahur/Zahu) Sultanlığı’nın son sultanı Danyal Bey’in sultan oluşu, Şeyh Şamil’e katılışı ve mücadeleleri, İstanbul’a göç ettikten sonraki yaşantısı ele alınmış ve tam olarak bilinmeyen ölüm tarihi ortaya konulmuştur. Danyal Bey, Ilısu Sultanı olduğu 1831 yılından 1844 yılına kadar Rusya’ya tabi kısmen özerk bir han olarak yaşamıştır. 1844 yılında Rusların bölgedeki nüfuzunu artırma çabasına tepki olarak Kafkasya’nın Rus hâkimiyetinden kurtarılıp, bağımsızlığına kavuşması için mücadele eden Şeyh Şamil’e katılmıştır. Bu tarihten itibaren 1859 yılına kadar Şeyh Şamil’le birlikte Ruslara karşı omuz omuza ve onun “seraskeri” olarak mücadele etmiştir. Bu süreçte Danyal Bey’in bazen çaresizlikten bazen de ümitsizlikten farklı çıkış yolları aradığı da olmuştur. Ruslara teslim olduktan sonra bir süre daha Rus ordusunda görev yapan Danyal Bey, Rus makamlarının izniyle 1869 yılında Osmanlı Devleti’ne göç etmiştir. Bu göçten 1871’deki vefatına kadar olan sıkıntılı sürecin onun yaşantısında derin izler bıraktığı şüphesizdir. Dolayısıyla bu çalışma ile birlikte bu hususlar açıklığa kavuşturularak asil, cömert, mağrur bir devlet adamı ve Kafkas kahramanı olan Danyal Bey’in hayatına dair bir eksikliğin giderilmiş olması ümit edilmektedir.

Anahtar Kelimeler

Danyal Bey, Ilısu, Kafkasya, Şeyh Şamil, Rusya, Osmanlı Devleti

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.} AMD: 64/44, 82/95.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.} AMD: 64/44, 82/95.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.} MKT: 209/92.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.} MKT: 209/92.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.} MKT. MHM: 135/48.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), A.} MKT. MHM: 135/48.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. MKT: 234/64.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. MKT: 234/64.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. SFR.1: 20/47, 22/68, 25/9, 29/64.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. SFR.1: 20/47, 22/68, 25/9, 29/64.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. SYS: 907/16.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. SYS: 907/16.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. TO: 220/48.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), HR. TO: 220/48.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ. HR: 239/14164.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ. HR: 239/14164.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ. DH: 301/19040.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ. DH: 301/19040.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ. MMS: 40/1653.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), İ. MMS: 40/1653.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MB. İ: 22/154.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MB. İ: 22/154.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MVL: 536/111.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), MVL: 536/111.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD: 2987/79.
• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA), ŞD: 2987/79.
• Basiret, no: 375, 7 Ra. 1288/27 Mayıs 1871.
• Basiret, no: 375, 7 Ra. 1288/27 Mayıs 1871.
• “Bir Varakadır”, Basiret, no: 15, 9 Za. 1286/10 Şubat 1870.
• “Bir Varakadır”, Basiret, no: 15, 9 Za. 1286/10 Şubat 1870.
• Ceride-i Havadis, no: 657, 21 S. 1270/23 Kasım 1853.
• Ceride-i Havadis, no: 657, 21 S. 1270/23 Kasım 1853.
• Ceride-i Havadis, no: 659, Selh S. 1270/1 Aralık 1853.
• Ceride-i Havadis, no: 659, Selh S. 1270/1 Aralık 1853.
• AKÜN, Ömer Faruk: “Eski Bir Şeyh Şâmil Destanı”, Atsız Armağanı, Haz. E. Güngör, M. N. Hacıeminoğlu, M. Kafalı, O. F. Sertkaya, İstanbul, 1976, ss. 17-59.
• AKÜN, Ömer Faruk: “Eski Bir Şeyh Şâmil Destanı”, Atsız Armağanı, Haz. E. Güngör, M. N. Hacıeminoğlu, M. Kafalı, O. F. Sertkaya, İstanbul, 1976, ss. 17-59.
• BADDELEY, John F.: The Russian Conquest of the Caucasus, London-New York-Bombay-Calcuta, 1908.
• BADDELEY, John F.: The Russian Conquest of the Caucasus, London-New York-Bombay-Calcuta, 1908.
• BADDELEY, John F.: Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil, İng. çev. Sedat Özden, 3. bsk., İstanbul, 1995.
• BADDELEY, John F.: Rusların Kafkasya’yı İstilası ve Şeyh Şamil, İng. çev. Sedat Özden, 3. bsk., İstanbul, 1995.
• BARLAS, Cafer: Dünü ve Bugünü ile Kafkasya Özgürlük Mücadelesi, İstanbul, 1999.
• BARLAS, Cafer: Dünü ve Bugünü ile Kafkasya Özgürlük Mücadelesi, İstanbul, 1999.
• BLANCH, Lesley: Die Säbel des Paradieses, Hamburg, 1965.
• BLANCH, Lesley: Die Säbel des Paradieses, Hamburg, 1965.
• BUDAK, Mustafa: “Hacı Murad”, DİA, XIV, ss. 490-491.
• BUDAK, Mustafa: “Hacı Murad”, DİA, XIV, ss. 490-491.
• BUDAK, Mustafa:“Şeyh Şamil”, DİA, XXXIX, ss. 67-70.
• BUDAK, Mustafa:“Şeyh Şamil”, DİA, XXXIX, ss. 67-70.
• CAVADOVA, Z. E.: Şimal-Qerbi Azerbaycan, Bakı, 1999.
• CAVADOVA, Z. E.: Şimal-Qerbi Azerbaycan, Bakı, 1999.
• “Daniyal-Bek”, (Çevrimiçi) https://ru.wikipedia.org, 31.01.2021.
• “Daniyal-Bek”, (Çevrimiçi) https://ru.wikipedia.org, 31.01.2021.
• DVALİ, Nato: “Gürcistan’da Rus İdaresini Kuruluşu (1801-1918)”, Yayımlanmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• DVALİ, Nato: “Gürcistan’da Rus İdaresini Kuruluşu (1801-1918)”, Yayımlanmış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul, 2019.
• el-KARAHÎ, Muhammed Tahir: Şeyh Şamil’in Cihad Hatıraları, (Türkçesi Abdulhamid bin Abdullah eş-Şekivî, Osm. sadeleştiren Tahirü’l-Mevlevî), (Haz. E. Sadettin Doruklu), İstanbul, 1997.
• el-KARAHÎ, Muhammed Tahir: Şeyh Şamil’in Cihad Hatıraları, (Türkçesi Abdulhamid bin Abdullah eş-Şekivî, Osm. sadeleştiren Tahirü’l-Mevlevî), (Haz. E. Sadettin Doruklu), İstanbul, 1997.
• GAMMER, Moshe: Muslim Resistance to the Tsar: Shamil and the Conquest of Chechnia and Daghestan, London, 1994.
• GAMMER, Moshe: Muslim Resistance to the Tsar: Shamil and the Conquest of Chechnia and Daghestan, London, 1994.
• İlisu (Ensiklopedik Melumat Kitabı), tertibci Sadık Nabioğlu Murtuzayev, 2. neşr, Bakı, 2012.
• İlisu (Ensiklopedik Melumat Kitabı), tertibci Sadık Nabioğlu Murtuzayev, 2. neşr, Bakı, 2012.
• “İlisuyskiy Sultanat”, (Çevrimiçi) https://ru.wikipedia.org, 31.01.2021.
• “İlisuyskiy Sultanat”, (Çevrimiçi) https://ru.wikipedia.org, 31.01.2021.
• KAFLI, Kadircan: Şimalî Kafkasya, İstanbul, 1942.
• KAFLI, Kadircan: Şimalî Kafkasya, İstanbul, 1942.
• KEMPER, Michael, SHIKHSAIDOV, Amri, TAGIROVA, Natalya: “The Library of Imam Shamil”, Princeton University Library Chronicle, Sayı: 1, Cilt: 64, Sonbahar 2002, ss. 121-144.
• KEMPER, Michael, SHIKHSAIDOV, Amri, TAGIROVA, Natalya: “The Library of Imam Shamil”, Princeton University Library Chronicle, Sayı: 1, Cilt: 64, Sonbahar 2002, ss. 121-144.
• KHORAVA, Bezhan: Circassians, Tbilisi, 2012.
• KHORAVA, Bezhan: Circassians, Tbilisi, 2012.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin: Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara, 1976.
• KIRZIOĞLU, M. Fahrettin: Osmanlılar’ın Kafkas-Elleri’ni Fethi (1451-1590), Ankara, 1976.
• KOCH, Karl: Reise in Grusien, am kaspischen Meere und im Kaukasus, Weimar, 1847.
• KOCH, Karl: Reise in Grusien, am kaspischen Meere und im Kaukasus, Weimar, 1847.
• KUNERALP, Sinan: Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İstanbul, 1999.
• KUNERALP, Sinan: Son Dönem Osmanlı Erkân ve Ricali (1839-1922), İstanbul, 1999.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir: Osmanlı-İran Siyâsî Münâsebetleri (1578-1612), İstanbul, 1993.
• KÜTÜKOĞLU, Bekir: Osmanlı-İran Siyâsî Münâsebetleri (1578-1612), İstanbul, 1993.
• LATİFOVA, Elvira: “Rus İmparatorluğu’nun XIX. Yüzyılda İzlediği Sömürgecilik Siyasetine Karşı Kafkasya Halklarının Mücadelesinde Azerbaycan Ilısu Sultanlığı’nın Rolü”, Yeni Türkiye, 74/2015, ss. 485-492.
• LATİFOVA, Elvira: “Rus İmparatorluğu’nun XIX. Yüzyılda İzlediği Sömürgecilik Siyasetine Karşı Kafkasya Halklarının Mücadelesinde Azerbaycan Ilısu Sultanlığı’nın Rolü”, Yeni Türkiye, 74/2015, ss. 485-492.
• NEVRUZ, Yılmaz: Umumi Kafkas Tarihine Giriş III, İstanbul, 2019.
• NEVRUZ, Yılmaz: Umumi Kafkas Tarihine Giriş III, İstanbul, 2019.
• SIDORKO, Clemens P.: Dschihad im Kaukasus, Wiesbaden, 2007.
• SIDORKO, Clemens P.: Dschihad im Kaukasus, Wiesbaden, 2007.
• Utverjdenie Russkago Vladıçestva na Kavkaze, red. Generalmajor Potto, XII, Tiflis, 1901.
• Utverjdenie Russkago Vladıçestva na Kavkaze, red. Generalmajor Potto, XII, Tiflis, 1901.