Н.И. Ашмарин Профессорӑн Ӑслӑлӑхри Тӗп Ӗçӗсем Тата Вӗсен Пӗлтерӗшӗ

Yıl 2020, Cilt: 10 Sayı: 17 - Çuvaş Özel Sayısı, 299 - 306, 13.07.2020

ирина семенова эдуард лебедев

Öz

Çак статья паллӑ ӑсчах Н.И. Ашмарин çырнӑ ӗçсене халаланӑ. Вӑл хӑйӗн ӗçӗсенче чӑваш филологийӗн тӗрлӗ пайӗсене тӗпченӗ. Вӗсен йышӗнче грамматика, литература тата фольклористика, чӗлхе историйӗ, евӗрлев сӑмахӗсем тата лексикографи палӑртса хӑварма пулать. Авторсем тӗпчевçӗн чи паллӑ та пӗлтерӗшлӗ ӗçӗсене илнӗ те вӗсен тытӑмне кӗскен ӑнлантарса панӑ. Грамматика ӗçӗсенчен чи пӗлтерӗшлисем – «Материалы для исследования чувашского языка» тата икӗ томлӑ «Опыт исследования чувашского синтаксиса» кӗнекесем. Çак кӗнекесенче ӑсчах чӑваш чӗлхин фонетикин, морфологийӗн тата синтаксисӗн хӑйне евӗр концепцине панӑ. Тепӗр монографине – «Болгары и чуваши» – чӗлхе историне халаланӑ. Кунта вӑл хальхи чӑваш чӗлхипе Атӑлçи Пӑлхар эпитафийӗсен чӗлхин çыхӑнӑвӗсем пирки çырнӑ. Ӑсчах пурнӑçланӑ ӗçсенчен чи пысӑкки та йывӑрри «Словарь чувашского словаря» пуçтарасси, йӗркелесе хатӗрлесси тата пичетлесси пулнӑ. Словаре тӗнчепе паллӑ тюркологсем пысӑк хак панӑ.

Anahtar Kelimeler

чӑваш чӗлхин грамматики, сасӑ тытӑмӗ, чӗлхе историйӗ, Атӑлçи Пӑлхар эпиграфийӗсем, евӗрлев сӑмахӗсем, синтаксис, чӑваш сӑмахӗсен кӗнеки

Profesör N. İ. Aşmarin’in Bilim Alanındaki Temel Çalışmaları Ve Bunların Önemi

Öz

Bu makale ünlü bilgin N. İ. Aşmarin’in kaleme aldığı çalışmalara odaklanmıştır. O kendi çalışmalarında Çuvaş filolojisinin çeşitli alanlarında araştırmalarda bulunmuştur. Bunların arasında gramer, edebiyat ve folklor, dil tarihi, yansıma kelimeler ve leksikografi gibi konu alanları belirtilebilir. Bu makalenin yazarları araştırmacının en bilinen ve en önemli çalışmalarını ele almış ve onların yapısını kısaca açıklamışlardır. Gramer çalışmalarından en önemlileri «Материалы для исследования чувашского языка» ve «Опыт исследования чувашского синтаксиса» adlı kitaplarıdır. Bu kitaplarda, bilgin Çuvaşçanın fonetiğinin, mitolojisinin ve sentaksının kendi özgü düzenini vermiştir. Bir diğer monografisi «Болгары и чуваши» adlı kitabı ise dil tarihine yöneliktir. Burada yazar günümüz Çuvaşçası ile İdil Bulgar mezar taşlarının dili arasındaki bağlantılar hakkında yazmıştır. Bilginin, hayata geçirdiği çalışmalarından en büyüğü olan «Словарь чувашского словаря», malzemenin toplanması, düzenlenip hazırlanması ve yayımlanması bakımından kendisini en fazla zorlayan eser olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Çuvaş Dilinin Grameri, Ses Sistemi, Dil Tarihi, İdil-Bulgar Mezar Taşları, Yansıma Sözler, Sentaks, Çĭvaş Sĭmahĩsen Kĩneki

Kaynakça

• Ашмарин, Н.И. (1898). Материалы для исследования чувашского языка. Часть первая «Учение о звуках» (фонетика). Часть вторая «Учение о формах» (морфология). Казань: Типолитография Императорского университета. XXXI + 392 + XIX с.
• Ашмарин, Н.И. (1903). Опыт исследования чувашского синтаксиса. Часть первая. Казань: Типолитография И.М. Ключникова. XII + 570 с.
• Ашмарин, Н.И. (1918). Основы чувашской мимологии (о подражательных словах в чувашском языке). Казань: Издание чувашских национальных организаций. 10 с.
• Ашмарин, Н.И. (1923). Опыт исследования чувашского синтаксиса. Часть вторая. Симбирск: Издание Союза потребительских обществ Чувашской автономной области. Типография С.Н.Х. 276 + IV с.
• Ашмарин, Н.И. (1928). О морфологических категориях подражания в чувашском языке. Казань: Издание Академического центра ТНКП. 160 с.
• Ашмарин, Н.И. (2012). Болгары и чуваши. Репринтное издание. Чебоксары: Чувашское книжное издательство. 143 с.
• Бобровников, А.А. (1849). Грамматика монголо-калмыцкого языка. Казань: Типография университета. 403 с.
• Дегтярёв, Г.А. (2013). «Турецкий дискурс в парадигме зарубежного чувашеведения». Чувашский гуманитарный вестник. № 8. с. 62–92.
• Дмитриев, Н.К. (1962). «К изучению турецкой мимологии», Строй тюркских языков. Москва: Издательство восточной литературы, с. 59–84.
• Иванова, А.М., Фомин Э.В. (2014). «Об индексе слов словаря чувашского языка Н.И. Ашмарина». Вестник Чувашского университета. № 4. с. 149–155.
• Известия Общества археологии, истории этнографии (1900). Казань. Том XVI. с. 243–248.
• Ильминский, Н.И., Казем-Бек А.К. и др. (1869). Грамматика алтайского языка. Казань: Типография университета. 289 с.
• Краснов, Н.Г. (1971). «Н.И. Ашмарин и И.Я. Яковлев». Н.И. Ашмарин – основоположник чувашского языкознания. Чебоксары: НИИ при Совете Министров Чуваш. АССР. с. 225 – 230.
• Малов, С.Е. «Памяти Н.И. Ашмарина». Записки ЧНИИ. Чебоксары, 1941. с. 136 – 139.
• НА ЧГИГН. Отд. IV. Ед. хр. 150. Инв. № 272. Л. 22–24.
• «Словарь чувашского языка». Чувашская энциклопедия. Режим доступа: http://enc.cap.ru/?t=publ&lnk=2874 ; дата обращения 13.03.2019.
• Федотов, М.Р. (1995). Н.И. Ашмарин. Краткий очерк жизни и деятельности. Чебоксары: Чуваш. гос. ин-т гуманитарных наук. с. 52.
• İnan, Abdülkadir (1935). “N. İ. Aşmarin, Çuvaş dili lügati”, (Slovar çuvaşskago yazıka: Thesawus Linguae Tsehuvasehorum) I–V, Kazan – Çubuksar, 1928–1930 . Türkiyat mecmuası. S. 300–301.
• Dresden, M.J. (1969.) “Thesaurus Linguae Tschuvaschorum”, Volume I and II. Journal of the American Oriental Society. Vol. 89. No. 4. P. 829–830.
• Menges, K.H. (1974). “Nikolaj Ivanovich Ashmarin, Thesaurus Linguae Tschuvaschorum”. Oriens. No. 23/24. P. 580–581.