The Presentation of the Karabakh Subdialect Features in the Dialectology Atlas of The Azerbaijan Language

Yıl 2021, Sayı: 52, 133 - 168, 27.10.2021

Hasan Ali Çetin

Öz

Karabakh consists of districts of Aghdam, Terter, Yevlah, Fuzuli,
Belagan, Gubadli, Jibrael, Mingechevir, Agcabedi, Khojavend, Shusha,
Khankendi, Lachin, Kalbajar, Khans, Gorus, Akdere, Berde, Zangezur,
Hadrut within the territory of Azerbaijan. During the Ottoman period,
the region was divided into five parts, namely Talish and Gulüstan,
Khaçın, Çilaberd, Verende and Dizak, and demographic features were
documented in detail in the tax records. Armenian attacks on the lands of
Karabakh that started before 1990 gradually increased and in 1993, this
region was completely occupied by Armenia. After almost thirty years,
Armenia started the attacks in 2020 and took a major defeat at the end of
the conflicts which led to ending the Armenian occupation in the region.
Karabakh was re-incorporated into Azerbaijan territory.
As in other languages, there have been changes in Azerbaijani Turkish
over time. The Caucasus and in different regions of the world (Georgia,
Iran, Turkey, Dagestan, Iraq) speaking on form with a different voice and
speech features and Azerbaijani Turkish, Azerbaijan geography divided
into different dialect from each other and according to geographical
principles East, West, North and South. The Karabakh dialect is within
the Western group dialects.
Azerbaijani Turkish with different sound and pronunciation features
spoken in Caucasus and different regions of the world is divided into
various subdialects and divided into subdialects of East, West, North and
South according to geographical basis.
In this article, the characteristic features of the Western group
subdialects and the Karabakh subdialect are discussed. The aim of the
study is to determine the characteristics of the Karabakh subdialect
through the Dialectology Atlas of the Azerbaijan Language. The subdialect
of Karabakh was transferred over 128 maps based on the features of its sound and pronunciation, etymology, syntax and vocabulary on the Atlas. In each item, the use of a selected feature in the subdialect of Karabakh invarious districts of the region is explained by giving the sample words and the places where they are used. At the end of the article, it was concluded that a dialect atlas study should be done also for Turkey Turkish.

Anahtar Kelimeler

Azerbaijani Turkish, Azerbaijani Turkish subdialects, Karabakh subdialect, dialect, Dialectology Atlas of The Azerbaijan Language, Karabakh, Nagorno-Karabakh.

Karabağ Ağzı Özelliklerinin Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası’nda Görünümü

Öz

Karabağ, Azerbaycan toprakları içinde Ağdam, Terter, Yevlah, Füzuli, Beylegan, Gubadlı, Cebrail, Mingeçevir, Ağcabedi, Hocavend, Şuşa,
Hankendi, Laçın, Kelbecer, Hanlar, Gorus, Akdere, Berde, Zengezur,
Hadrut rayonlarından oluşmaktadır. Bölge, Osmanlılar döneminde Talış
ve Gulüstan, Haçın, Çilaberd, Verende ve Dizak olak üzere beş bölgeye ayrılmış ve demografik özellikler vergi defterlerine ayrıntılı olarak
kaydedilmiştir. Karabağ topraklarına 1990 öncesinde başlayan Ermeni
saldırıları giderek artmış ve bu bölge, Ermenistan tarafından 1993 yılı
itibarıyla tamamen işgal edilmiştir. Bu tarihten sonra aradan geçen yaklaşık otuz yılın ardından 2020 yılında Ermenistan’ın saldırılarıyla başlayan
çatışmaların sonunda Ermenistan büyük bir yenilgiye uğratılmış ve bölgedeki işgal sona erdirilmiştir. Karabağ, yeniden Azerbaycan topraklarına
katılmıştır.
Azerbaycan Türkçesinde diğer dillerde de olduğu gibi zaman içerisinde değişmeler olmuştur. Kafkaslarda ve dünyanın değişik bölgelerinde
(Gürcistan, İran, Türkiye, Dağıstan, Irak) değişik ses ve söyleyiş özelliklerine sahip biçimleriyle konuşulan Azerbaycan Türkçesi, Azerbaycan
coğrafyasında da birbirinden farklı ağızlara ayrılmış ve coğrafya esasına
göre Doğu, Batı, Kuzey ve Güney olmak üzere 4 ağız grubundan meydana gelmiştir. Karabağ ağzı Batı grubu ağızların içerisindedir.
Bu makalede Batı grubu ağızların ve Karabağ ağzının belirleyici
özellikleri verilmiştir. Çalışmanın esasını ise Karabağ ağzı özelliklerinin
Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası üzerinden tespit edilmesi oluşturmaktadır. Karabağ ağzı, Atlas üzerindeki ses ve söyleyiş, yapı bilgisi, söz
dizimi ve söz varlığı özellikleri esas alınarak toplam 128 harita üzerinden
aktarılmıştır. Her maddede, Karabağ ağzındaki kullanıma dair seçilen bir
özelliğin bölgedeki rayonlarda kullanılış biçimi örnek sözcüklerin ve bunların kullanıldığı yerlerin verilmesiyle anlatılmıştır. Makalenin sonunda,
Türkiye Türkçesi için de bir ağız atlası çalışmasının yapılması gerektiği
sonucuna varılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Azerbaycan Türkçesi, Azerbaycan Türkçesi ağızları, Karabağ ağzı, diyalekt, Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası, Karabağ, Dağlık Karabağ.

Kaynakça

• Altaylı, S. (2018). Azerbaycan Türkçesi Sözlüğü I-III. Ankara: TDK Yayınları.
• Arifoğlu Şıhaliyev, E. (2002). Türkiye ve Azerbaycan Açısından Ermeni Sorunu. Ankara: Türk Kültür ve Eğitim Norm Geliştirme Vakfı Yayınları.
• Aslanlı, A. (2002). “Türk Dünyasının Kanayan Yarası: Karabağ”. Türkler Ansiklopedisi. C IXX. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Attar (Haşimzâde), A. (2012). Karabağ Sorunu Kapsamında Ermeniler ve Ermeni Siyaseti. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları.
• Aydın, M. (2001). “Karabağ”, İslam Ansiklopedisi, C 24. İstanbul: TDV Yayınları.
• Azerbaycan Dilinin Dialektoloji Atlası (1990). Bakü: ELM Neşriyatı.
• Çetin, H. A (2007). Karabağ Ağzı “Bu Yurd Bayġuşa Ġalmaz” (İnceleme-MetinDizin). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Geybullayev, G. (1990). Karabağ Etnik ve Siyasi Tarihine Dair. Bakü: ELM Neşriyatı.
• Gülsevin, G. (2015). “Azәrbaycan Dilinin Naxçıvan Dialektoloji Atlası Hakkında”. Türk Dünyası Dergisi, 40, Ankara: TDK Yayınları.
• Karaağaç, G. (2013). Dil Bilimi Terimleri Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
• Karaman, E. (2005). Karabağ Ağızları. Basılmamış Doktora Tezi. İstanbul: Marmara Üniversitesi.
• Karaman,E. (2011). Karabağ Ağızları I. İstanbul: Kesit Yayınları.
• Seyhan Alışık, G. (2002). “Azerbaycan Türkçesi”. Türkler Ansiklopedisi. C IXX. Ankara: Yeni Türkiye Yayınları.
• Şirəliyev, M. (2008). Azerbaycan Diyalektologiyasının Esasları. Bakü: Şerq-Qerb. TDK (2011). Türkçe Sözlük. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Dil Kurumu Yayınları.
• Genel Ağ Kaynakları: https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-bu-anlasma-bizim-sanli-zaferimizdir/2037890 erişim tarihi: 20.12.2020.
• https://tr.wikipedia.org/wiki/2020_ Dağlık_Karabağ_Savaşı erişim tarihi: 20.12.2020.