6-12 Yaş Arası Çocukların Dini ve Ahlaki Gelişimlerinde Anne ve Babaların Rolü

Yıl 2020, Sayı: 1, 119 - 148, 30.06.2020

Süleyman Abanoz

Öz

Temel eğitim çağının başlarında çocuk, dini düşünce ve davranışlarını sonuçlarına göre değerlendirir. Yapılan davranış sonucunda mükâfat ya da yarar varsa davranış doğru, ceza ya da zarar varsa davranış yanlıştır. Dönemin sonlarına doğru ise çocuk diğer davranışlarında olduğu gibi dinî davranışlarını da çevrenin beklenti ve tepkisine göre değerlendirir. Çocuk, anne babası, öğretmeni ve arkadaşlarının kendisinden beklediği gibi davranırsa onların takdirini ve sevgisini kazanacağı düşünür. Çocuğun dinî ve ahlaki gelişimiyle ilgilenen kişilerin bu durumu dikkate alması çok önemlidir. Bu çalışmada çocukların dinî ve ahlaki gelişiminde anne, babanın ve diğer bazı değişkenlerin etkisi ele alınmaktadır. Araştırma çerçevesinde İzmir ve Sakarya’da yaşayan 6-12 yaşları arasındaki çocuklara amaçlı örnekleme yapılarak anket uygulanmıştır. Uygulanan anketlerden uygun şekilde doldurulan 405 adeti değerlendirmeye alınmıştır. Veriler SPSS programı ile analiz edilmiştir. Araştırmada elde edilen sonuçlara göre yaş arttıkça inanç gelişimi de artmaktadır. Annenin genç olması, anne ve babanın çocuklarına dinî ve ahlaki eğitim vermeleri de etkili faktörler arasındadır. Bunun yanında Sakarya’da yaşayan çocukların ortalamaları İzmir’de yaşayan çocuklardan daha yüksektir. Yerleşim yeri büyüdükçe inanç gelişimi de artmaktadır. Son olarak dede ve nineden dinî bilgi alan çocukların inanç gelişimi en yüksek, öğretmenden alanların ise en düşüktür. İbadet gelişimi ile ilgili sonuçlar büyük oranda inanç gelişiminden elde edilen verilerle örtüşmektedir. Aradaki fark, çocuğun yaşının ibadet gelişiminde anlamlı bir etkisinin olmaması ve babanın okuryazar olmamasının ibadet gelişimini olumsuz etkilemesidir. Çocukların ahlaki gelişimi ile değişkenler arasındaki ilişkilere bakıldığında diğer gelişimlere benzer şekilde Sakarya’da yaşayan çocukların ortalamalarının İzmir’de yaşayan çocuklardan yüksek olduğu ve yerleşim yeri büyüdükçe ahlaki gelişimlerinin de arttığı anlaşılmaktadır. Bunun yanında ebeveynin çocuğuna verdiği eğitim ile çocuğun ahlaki gelişimi arasında yüksek düzeyde bir ilişki tespit edilmiştir. Bu sonuçlara göre çocuğun dinî ve ahlaki gelişiminde en etkili faktör anne ve babadır. Bunun yanında anne ve babanın yaşının genç olması ve eğitim düzeyinin yüksek olması da çocuğun dinî ve ahlaki gelişimi açısından olumlu etkiye sahiptir.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Çocukluk dönemi, Dinsel gelişim, Ahlaki gelişim, Anne ve baba etkisi

Parents’ Role in Religious and Moral Development in 6-to 12-Year-Old Children

Öz

At the beginning of the basic education period, a child evaluates religious thoughts and behaviors according to their results. If he/she receives a reward or obtains a benefit from that behaviour he/she reckons it as correct, if he/she faces a punishment or gets harmed, then the behaviour is considered to be wrong. Towards the end of the period, the child evaluates his/her religious behaviors as well as others according to the expectations and reactions of the environment, if the child behaves as expected of him/her by his/her parents, teacher and friends, he/she thinks that he/she will be appreciated and loved. It is very crucial that the people who study religious and moral development take this situation into account. In this study, the effect of parents and some other variables on religious and moral development in children is discussed. Within the framework of this research, a questionnaire, through a purposeful sampling, was applied to the children between the ages of 6-12 who live in Izmir and Sakarya. 405 of the questionnaires that were filled out appropriately were evaluated. The data were analysed in SPSS. According to the results obtained in the research, the development of faith is fortified as age increases. Young age in mothers, and religious and moral education of children phased by mother and father are among the influential factors. Besides, the average of children living in Sakarya is higher than children living in Izmir. The bigger the settlement is, the more the faith develops. Finally, the faith development in children who receive religious information from grandparents is the highest while the faith development in children who receive religious information from a teacher is the lowest. The results on the development of worship largely coincide with the data deduced from the development of faith. The difference is that the child's age doesn’t have any meaningful impact on the development of worship, and that the father's illiteracy affects the development of worship negatively. When the relationship between children’s moral development and the variables were examined it is found out that the average of children living in Sakarya is higher than the children living in İzmir and the moral development increases as the settlement gets bigger. In addition, a high level of correlation was determined between the education provided by the parent for the child and child’s moral development. According to these results, the most effective factor in the religious and moral development of the child is the parents. In addition, the younger the parents are, and the higher their education levels are, the more affected the child positively in the religious and moral development.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Childhood, Religious development, Moral development, Mother and father effect

Kaynakça

• Abanoz, S. (2008). 6-12 yaş arası çocukların dini ve ahlaki gelişimlerinde anne ve babaların rolü (İzmir ve Sakarya örneği). (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sakarya: Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Akbaş, B. ve ark. (2004). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. (içinde). Öğretmen adayları için KPSS. İstanbul: Güvender Yayınları.
• Allport, G. W. (1950). The Individual and his religion. New York: The Macmillan Company.
• Altuntaş, H. & Şahin, M. (2011). Kur’an-ı Kerim meali. (12. Baskı). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Ay, M. E. (2000). Çocuklarımıza Allah’ı nasıl anlatalım. (11. Baskı). İstanbul: Timaş Yayınları.
• Ay, M. E. (2005). Din eğitiminde mükâfat ve ceza. (3. Baskı). İstanbul: Düşünce Kitabevi.
• Aydın, B. (2004). Gelişimin doğası. (içinde). Gelişim ve öğrenme psikolojisi (ss. 27-50). Ed. B. Yeşilyaprak. (6. Baskı). Ankara: Pegem Yayıncılık.
• Aydın, M. Z. (2007). Ailede çocuğun ahlak eğitimi. (8. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Bacanlı, H. (2001). Gelişim ve öğrenme. (4. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Başaran, İ. E. (1998). Eğitim psikolojisi. (16. Baskı). İstanbul: Akçağ Kitabevi.
• Buhari, M. b. İ. (t.y.). es-Sahih. İstanbul: el-Mektebet’ül-İslamiyye.
• Can, G. (2004). Kişilik gelişimi. (içinde). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. (ss. 109-140). Ed. Binnur Yeşilyaprak. (6. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Doğan, R. & Tosun, C. (2003). İlköğretim 4. ve 5. sınıflar için din kültürü ve ahlak bilgisi öğretimi. (2. Baskı). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
• Eraydın, S. (1990). Tasavvuf ve tarikatler. İstanbul: Marifet Yayınları.
• Erikson, E. H. (1993). Young man Luther: A Study in psychoanalysis and history. (17. Baskı). New York: Norton Company.
• Freud, S. (1984). Totem ve tabu. (Çev. K. Sahir Sel). İstanbul: Sosyal Yayınları.
• Freud, S. (1990). Art and literatüre. New York: Penguin Books.
• Freud, S. (1999). Sanat ve edebiyat. (Çev. E. Kapkın & A. T. Kapkın). İstanbul: Payel Yayınları.
• Fromm, E. (1991). Sahip olmak ya da olmak. (Çev. A. Arıtan). (3. Baskı). İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Fromm, E. (1993). Psikanaliz ve din. (Çev. A. Arıtan). (3. Baskı). İstanbul: Arıtan Yayınları.
• Gardiner, H. W. & Mary, J. G. (1995). Çocuk ve ergen gelişimi. (Çev. B. Onur). Ankara: İmge Kitabevi.
• Gazali, İ. (2001). Ey oğul “Eyyühe’l- veled”. (Çev. M. Ş. Eygi). İstanbul: Bedir Yayınları.
• Glock, C. Y. & Stark, R. (1971). Dimensions of religious commitment. (içinde) Sociology of Religion. (ss. 253-261). Ed. R. Robertson. Victoria: Penguin Books.
• Gül, E. (2005). Çocuk eğitiminde anne-babanın sorumlulukları. İstanbul: Çıra Yayınları.
• Harms, E. (1944). The Development of religious experience in children. American Journal of Sociology. 50 (2), 112-122.
• Hayta, A. (2006). Anneden Allah’a: Bağlanma teorisi ve İslam’da Allah tasavvuru. Değerler Eğitimi Dergisi, 4 (12), 29-63.
• Hökelekli, H. (1998a). Din psikolojisi. (3. Baskı). Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
• Hökelekli, H. (1998b). Çocukta ahlak gelişimi ve eğitimi. (içinde). Çocuk gelişimi ve eğitimi. (ss. 185-216). Ed. H. Ayhan. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• İnanç, B. Y. ve ark. (2005). Gelişim psikolojisi çocuk ve ergen gelişimi. (2. Baskı). Adana: Nobel Kitabevi.
• Jung, C. G. (1982). Analitik psikolojinin temel ilkeleri. (Çev. K. Şipal). İstanbul: Bozak Yayınları.
• Jung, C. G. (2002). Anılar, düşler düşünceler. (Çev. İ. Kantemir). (2. Baskı). İstanbul: Can Yayınları.
• Karaca, F. (2007). Dinî gelişim teorileri. İstanbul: Dem Yayınları.
• Kaya, M. (1998). Din eğitiminde iletişim ve dini tutum. Samsun: Etüt Yayınları.
• Kayıklık, H. (2000). Dini yaşayış biçimleri: Psikolojik temelleri açısından bir değerlendirme. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstütüsü.
• Kirkpatrick, L. A. (1992). An attachment-theory approach to the psychology of religion. The Internatıonal Journal for the Psychology of Religion, 2 (1), 3-28.
• Köse, A. (2000). Freud ve din. İstanbul: İz Yayıncılık.
• Kula, M. N. (2001). Kimlik ve din. (3. Baskı). İstanbul: Ayışığı Kitapları.
• Külahoğlu, Ş. (2004). Gelişim ve öğrenme psikolojisine giriş. (içinde). Gelişim ve öğrenme psikolojisi. (ss. 1-26). Ed. B. Yeşilyaprak. (6. Baskı). Ankara: PegemA Yayıncılık.
• Meadow, M. J. & Kahoe, R. D. (1984). Psychology of religion. New York: Harpercollins College Publishers.
• Müslim, en-N. (t.y.). es-Sahih. tah. M. F. Abdülbaki. İstanbul: el-Mektebet’ül-İslamiyye.
• Özeri, Z. N. (1998). Anne tutumlarının çocuğun ahlak ve adalet gelişimine etkisi. (içinde). Çocuk gelişimi ve eğitimi. (ss. 217-238). Ed. H. Ayhan. İstanbul: Ensar Neşriyat.
• Özeri, Z. N. (2004). Okul öncesi din ve ahlak eğitimi. İstanbul: Dem Yayıncılık.
• Özyılmaz, Ö. (2003). Çocukluk ve gençlik çağında İslami eğitim ve psikolojik temelleri. İstanbul: Pınar Yayınları.
• Paloutzian, R. F. (1996). Invitation to the psychology of religion. London: Allyn and Bacon.
• Sağlam, İ. (2003). Çocuk ve ibadet. İstanbul: Düşünce Kitabevi.
• Selçuk, Z. (2005). Gelişim ve öğrenme eğitim psikolojisi. (9. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
• Tweedie, I. (1997). Manevi sufi eğitimi sonsuzluğa açılan bireyleşme sürecidir. (içinde). Jung psikolojisi ve tasavvuf. (ss. 95-109). Ed. J. M. Spiegelman & V. İ. Han & T. Fernandez. (Çev. K. Yazıcı & R. Kutlu). (2. Baskı). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Uysal, V. (1995). İslami Dindarlık Ölçeği üzerine bir pilot çalışma. İslami Araştırmalar Dergisi, 8 (3-4), 263-271.
• Ülken, H. Z. (1946). Tasavvuf psikolojisi. İstanbul: Kenan Matbaası.
• Yavuz, K. (1987). Psikanalizde ilk dinî gelişmelerin değeri. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Yavuzer, H. (2005). Çocuk psikolojisi. (28. Baskı). İstanbul: Remzi Yayınları.
• Yıldız, M. (2006). Ölüm kaygısı ve dindarlık. İzmir: İzmir İlahiyat Vakfı Yayınları.