Dindarlık ve Tüketici Tarzları Arasındaki İlişki Üzerine Nicel Bir Araştırma

Yıl 2021, Sayı: 4, 119 - 153, 30.12.2021

Ayşenur Barak , Hasan Kaplan

Öz

Geçmişten günümüze dini inançların inanan birey üzerinde çok yönlü bir etkiye sahip olduğu görülmektedir. Dinin birey üzerindeki etkisi sadece namaz, oruç, hac gibi ibadet eksenli ritüellerle sınırlı olmayıp gündelik hayata dair davranışlarda da görülmektedir. Bu bağlamda göze ilişen olgulardan biri tüketim davranışıdır. Dolayısıyla dini inançların etkili olduğunu öngörebileceğimiz insan davranış türlerinden biri de tüketim tutum ve tercihleridir. Tüketim, gıda ve kıyafet gibi zaruri ihtiyaçlardan eğlence ve tatil gibi bazen lüks kabul edilen ihtiyaçlara kadar geniş bir yelpazede gerçekleşen bir davranış olgusudur. Bu makalede dindarlık değişkeni ile tüketim davranışı arasındaki ilişki konu edinilmiştir. Çalışmanın amacı dindarlığın tüketim tutum ve tercihleri üzerinde nasıl bir etkiye sahip olduğunu incelemektir. Araştırmanın konusu ve amacı doğrultusunda çevrimiçi erişim paneli kullanılarak nicel bir araştırma formu hazırlanmıştır. Katılımcıların tüketici tarzlarını belirlemek için Sproles ve Kendall (1986) tarafından geliştirilen, İnci Dursun ve arkadaşları (2013) tarafından Türkçeye uyarlanan Tüketici Tarzları Envanteri; katılımcıların dindarlık düzeylerini ölçmek için sadece mevcut araştırma kapsamında kullanılmak üzere tarafımızca geliştirilen Dini Tutum Ölçeğikullanılmıştır. Araştırmaya Türkiye’nin farklı illerinde yaşayan kişiler(n=1106) katılım sağlamıştır. Elde edilen veriler SPSS 24 programıyla analiz edilmiştir. Ölçeklerin arasındaki ilişkinin belirlenmesine yönelik Pearson Korelasyon Analizi yapılmış, gruplar arasındaki farkı belirlemek için Anova ve bağımsız grup t-testi kullanılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre, Dini Tutum Ölçeği puanları ile Tüketici Tarzları Envanteri puanları arasında anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bu ilişkinin mahiyetine baktığımızda dindarlık ile tüketici tarzlarının alt faktörlerinden ‘marka odaklılık, yenilik ve moda odaklılık, düşünmeden alışveriş yapma, alışkanlık (marka bağlılığı), bilgi kargaşası yaşamak’ değişkenleriyle negatif yönde; ‘fiyat odaklılık ve alışverişten kaçınma’ alt faktörleri ile pozitif yönde ilişki olduğu belirlenmiştir. Araştırmadan elde ettiğimiz kayda değer bir diğer önemli bulgu ise araştırmamıza katılan bireylerin gıda, kıyafet, tatil ve banka gibi tüketim tercihlerinde en belirleyici faktörün “dini inançlar” olduğu tespitidir. Sonuç olarak elde edilen bulgular, “dindarlık” değişkeninin araştırmanın örneklemi bağlamında tüketim tarz ve tercihleri üzerinde etkili olduğuna işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Din Psikolojisi, Dindarlık, Tüketim, Tüketici Dindarlığı, Tüketim Tarzları

A Quantitative Research on the Relationship Between Religiosity and Consumer Styles

Öz

From past to present, it has been seen that religious beliefs have a multifaceted effect on the believer. The effect of religion on the individual is not limited to rituals such as prayer, fasting, and pilgrimage. Religiosity also seems to have some impact onordinary daily life behaviors. In this context, one of the most common phenomena that catches the eye is consumption behavior. Therefore, one of the types of human behavior that we can predict that religious beliefs are probably effective is consumption attitudes and preferences of a given believer. Consumption is a behavior phenomenon that takes place in a wide range from necessities such as food and clothing to needs that are sometimes considered luxuries such as entertainment and vacation. In this article, the relationship between the variable of religiosity and consumption behavior is discussed. The aim of the study is to examine how religiosity has an effect on consumption attitudes and preferences. In line with the subject and purpose of the research, a quantitative research form was prepared using the online access panel. Consumer Styles Inventory, developed by Sproles and Kendall (1986) and adapted into Turkish by İnci Dursun et al. (2013) to determine the consumer styles of the participants; to measure the religiosity levels of the participants, the Religious Attitude Scale, which was developed by us for use only within the scope of the current research, was used. People residing (n=1106) in different provinces of Turkey participated in the research. The obtained data were analyzed with the SPSS 24 program. Pearson Correlation Analysis was performed to determine the relationship between the scales, and Anova and independent group t-test were used to determine the difference between groups. According to the results obtained from the research, a significant relationship was found between the Religious Attitude Scale scores and the Consumer Styles Inventory scores. When we look at the nature of this relationship, religiosity is negatively affected by the sub-factors of consumer styles such as 'brand orientation, innovation and fashion orientation, shopping without thinking, habit (brand loyalty), experiencing information confusion'; It has been determined that there is a positive relationship with the sub-factors of ‘price orientation and shopping avoidance’. Another important finding that we obtained from the research is the determination that the most determining factor in the consumption preferences of the individuals participating in our research such as food, clothing, vacation, and bank is "religious beliefs". As a result, the findings indicate that the "religiosity" variable has an effect on consumption styles and preferences in the context of the research sample.

Anahtar Kelimeler

Psychology of Religion, Religiosity, Consumption, Consumer religiosity, Consumption Styles

Kaynakça

• Akarsu, T. N. & Yeniaras, V. (2014). Müslüman dindarlık, plansız alışverişe olan yatkınlık, fiyat-değer bilinci ve alışveriş sonrası durumu: Bir temel düzenleyici model analizi. İktisat, İsletme ve Finans, 29(343), 9-38.
• Akdoğan, A. (2002). Geleneksel toplumdan modern topluma geçişte dini hayat. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Ayten, A. (2009). Prososyal davranışlarda dindarlık ve empatinin rolü. (Yayınlanmış Doktora Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Balcı Arvas, F. (2018). Kişisel değerler ve dindarlık ilişkisi üzerine bir inceleme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 7(5), 40-63.
• Choi, Y. & Paulraj, A. & Shin, J. (2013). Religion or religiosity: Which is the culprit for consumer switching behavior? Journal of International Consumer Marketing 24(4), 262- 280.
• Cohen, A. B. & Hill, P. C. (2007) Religion as culture: Religious individualism and collectivism among American Catholics, Jews, and Protestants. Journal of Personality, 75, 709-742.
• Çubukçuoğlu, M. E. & Haşıloğlu, S. B. (2012), Dindarlık olgusunun satın alma davranışı faktörleri üzerinde etkisi. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 4(1) 1-18.
• Çukur, C. S. & De Guzman, M. R. T. & Carlos, G. (2004). Religiosity, values, and horizontal and vertical individualism collectivism: A study of Turkey, the United States, and the Philippines. Journal of Social Psychology, 144, 613-635.
• Demir, M. (2017). Dindarlık-yardımseverlik ilişkisi: Malatya örneği. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Demirci, K. (1997). ‘Haram’ maddesi. [içinde] TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr.
• Dursun, İ. & Alnıaçık, Ü. & Kabadayı, E. (2013). Tüketici Karar Verme Tarzları Ölçeği: Yapısı ve boyutları. Uluslararası Yönetim İktisat ve İşletme Dergisi, 9, 293-304.
• Erdem, M. (1997). İlahi dinlerin kutsal kitaplarında helal ve haram anlayışı üzerine bir araştırma. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 37(1), 151-173.
• Eren, T. & Atılgan, K. Ö. (2019) Tesettür giyim ürünlerinde moda liderliği, fiyat ve tüketicilerin dini bağlılığı (dindarlık) arasındaki ilişkinin araştırılması. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 43-52.
• Fontaine, J. R. J. & Luyten, P. & Corveleyn, J. (2000). Tell me what you believe and I'll tell you what you want: Empirical evidence for discriminating value patterns of five types of religiosity. The International Journal for the Psychology of Religion, 10, 65-84.
• Güven, M. (2019). Narsisizm, alçakgönüllülük ve dindarlık ilişkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Harman, Ö. F. (1996). ‘Haram’ maddesi. [içinde] TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr.
• Hirschman, E. C. (1981). American Jewish ethnicity: Its relationship to some selecte daspects of consumer behavior. Journal of Marketing. 45, 102-110.
• Jackson, L. M. & Hunsberger, B. (1999). An intergroup perspective on religion and prejudice Journal for the Scientific Study of Religion, 38 (4), 509-523.
• Kahraman, A. (2017). Mukayeseli dinler tarihi. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.
• Karslı, N. (2011). Öfke kontrolü ve dindarlık ilişkisi: Erzurum örneği. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Köktaş, E. M. (1993). Türkiye’de dinî hayat. İstanbul: İşaret Yayınları.
• Köroğlu, C. Z. (2012). Tüketim kültürü ve din. Gümüşhane: Gümüşhane Üniversitesi Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. U. (2004). Kişilik ve din. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. U. (2013). İnanç psikolojisine giriş. İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Michell, P. C. N. & Al-Mossawi, M. (1995). The mediating effect of religiosity on advertising effectiveness. Journal of Marketing Communications, 1(3), 151-162.
• Minkler, L. & Cosgel, M. M. (2004). Religious identity and consumption. Economics Working Papers, 62(3), 339-350.
• Onay, A. (2004). Dindarlık, etkileşim ve değişim. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Özdemir, Ş. & Yaman, F. (2007). Hedonik alışverişin cinsiyete göre farklılaşması üzerine bir araştırma. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 2(2), 81-91.
• Pew Forum. (2012). The global religious landscape. Retrieved from: http://www. pewforum.org/2012/12/18.
• Pişkin, M. (2014). Tüketim toplumu ve din ilişkisi: Türkiye ve İslam örneği. (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Roccas, S. & Sagiv, L. & Schwartz, S. H. & Knafo, A. (2002). The big five personality factors and personal values. Personality and Social Psychology Bulletin, 28, 789-801.
• Sağır, R. (2019). Ergenlerde dindarlık, öz denetim ve hayat memnuniyeti ilişkisi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Sood, J. & Nasu, Y. (1995). Religiosity and nationality an exploratory study of their effect on consumer behavior in Japan and the United States. Journal of Business Research, 34, 1-9.
• Sproles, G. B. & Kendall, E. L. (1986). A methodology for profiling consumer decision making styles. The Journal of Consumer Affairs, 20(2), 267-279.
• Tabachnick, G. B. & Fidell, L. S. (2013). Using multivariate statistics. (6. baskı). London: Pearson.
• Tiltay, M. A. & Torlak, Ö. (2011). Materyalist eğilim, dinî değerler, alışkanlık (marka bağlılığı) ve tüketici ahlakı arasındaki ilişkiler. İş Ahlakı Dergisi, 4(7), 93-130.
• Tokur, B. (2011). Stres-dindarlık ilişkisi üzerine bir araştırma. (Yayımlanmış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Uysal, V. (2006). Türkiye’de dindarlık ve kadın. İstanbul: Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Wilkes, R. E. & Burnett, J. J. & Howell, R. D. (1986). On the meaning and measurement of religiosity in consumer research. Journal of the Academy of Marketing Science, 14(1), 47-56.
• Yapıcı, A. (2013). Ruh sağlığı ve din. Adana: Karahan Yayınları.
• Yapıcı, A. (2016). Cinsiyete göre farklılaşan dindarlıklar ve kadınlarda dinsel yaşamın farklı görüntüleri. Dini Araştırmalar (Kadın Özel Sayısı), 19(49), 131-161.