Peygamber Tasavvuru ile Dini Tutum Arasındaki İlişki Üzerine Nicel Bir Araştırma

Yıl 2022, Sayı: 6, 9 - 29, 30.12.2022

Hakan Sari Mustafa Naci Kula

Öz

Tasavvur, bireyin düşünme süreçlerini gerçekleştirmesini sağlayan temel unsurdur. Düşünceye konu olabilen her hususun bireyin zihninde belirli tasavvurlara sahip olduğu görülmektedir. Birey dinî olay, olgu, nesne ve şahsiyetlere yönelik de belirli tasavvurlar geliştirmektedir. Peygamber tasavvuru da bireyin dinî içerikli şahsiyetlere yönelik geliştirdiği tasavvurlar arasında yer almaktadır. Aynı zamanda dinin bireyin tutumları üzerinde oldukça belirgin etkilere sahip olduğu görülür. Geliştirilen dinî tutumlar bireyin yaşantısının şekillenmesinde önemli fonksiyonlar icra etmektedir. Dinî tutumların gelişiminde pek çok faktörün bir arada işlerlik göstermesi söz konusudur. Peygamber tasavvuru da bireyin dinî tutumlarının şekillenmesinde etkiye sahip olan önemli bir unsurdur. Vahye dayalı dinlerde Tanrı ile ilişkiyi sağlayan, bireye dini ve Tanrı’yı aktaran ve öğreten role sahip peygamberlerin, bu rolü dolayısıyla peygamberlik kavramı öne çıkmaktadır. Araştırmada peygamber kavramının bu önemine binaen dinî tutumlar ile peygamber tasavvuru arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışma dinî tutumların mahiyetinin daha açık bir şekilde anlaşılabilmesi adına literatüre katkı sağlamaktadır. Dinî tutumlar ile ilişki içerisinde olan çeşitli unsurların açığa çıkarılması bireyin hem dinî tutumlarının hem de dinî yaşantısının daha açık bir şekilde anlaşılır olmasını sağlayacaktır. Peygamber Tasavvuru Ölçeği ve Ok-Dinî tutum Ölçeği kullanılarak yapılan araştırmada yerleşik dinî tutumlara ve peygamber tasavvurlarına sahip olan, rastlantısal örnekleme metodu ile seçilmiş 18 yaş ve üzeri Bursa Uludağ Üniversitesi’nde öğrenim gören öğrencilerle çalışılmıştır. 334 kişinin katıldığı araştırmada katılımcıların 117 (35%)’si erkeklerden ve 217 (%65)’si kadınlardan oluşmaktadır. Edinilen ham veriler SPSS paket programı yardımıyla analiz edilerek sonuçlar elde dilmiştir. Korelasyon analizlerinin gerçekleştirildiği çalışmada dinî tutum ile peygamber tasavvuru arasında pozitif yönlü ilişkinin bulunduğu tespit edilmiştir. Dinî tutumların oluşumunda tasavvurların etkisi dikkate alındığında, geliştirilen peygamber tasavvurunun dinî tutumlar ile doğrudan ilişkili olduğu anlaşılmaktadır. Ayrıca Peygamber Tasavvuru Ölçeği’nin belirli alt boyutları ile Ok-Dinî Tutum Ölçeği’nin belirli alt boyutları arasında da çeşitli düzeylerde anlamlı ilişkiler tespit edilmiştir. Bu durum geliştirilen peygamber tasavvurunun sahip olduğu özelliklerin, bireyde ortaya çıkan dinî tutumlardaki farklı yönelimler ile ilişki içerisinde olduğunu göstermektedir.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Peygamber, Peygamber kavramı, Peygamber tasavvuru, Dinî tutum

Destekleyen Kurum

Bursa Uludağ Üniversitesi Bilimsel Araştırma Projeleri Koordinasyon Birimi

Proje Numarası

SHIZ-2021-437

A Quantitative Study on the Relationship Between the Prophet Image and Religious Attitude

Öz

Imaginations are the basic factors that enable the individual to manage the thinking processes efficiently. It is seen that every subject that is to be a subject of thought creates certain imaginations in the mind of an individual. Therefore, the individual develops certain imaginations about religious events, phenomenons, objects and figures. The image of prophet is also among the imaginations developed by the individual concerning religious figures. It is concurrently seen that religion has quite distinct effects on the attitudes of individual. Religious attitudes developed perform important functions in shaping the life of the individual. It is in question that numerous factors work together in development of the religious attitudes. The image of prophet is also an important factor that has an effect on the shaping of the individual’s religious attitudes. In revelation-based religions, the concept of prophecy comes to the fore because of the role of the prophets, who have the role of providing the relationship with God, transmitting and teaching religion and God to the individual. Based on this importance of the concept of prophet, the relationship between religious attitudes and the image of prophet has been examined in the research. The study contributes to the literature in order to understand the nature of the religious attitudes more clearly. Revealing the various elements that are in relation with religious attitudes will make both the religious attitudes and the religious life of the individual comprehended more clearly. “Prophetic Scale” and “Ok-Religious Attitude Scale” were used as measurement tools in this study. Students aged 18 and older who are thought to have established religious attitudes and an image of prophet participated in the research. These students studying at Bursa Uludağ University were selected via random sampling method. In the study in which 334 people participated, the participants consisted of 117 (35%) men and 217 (65%) women. The raw data obtained were analyzed and finalized through the SPSS package program. The results of the analysis show that there is a clear relationship between characteristics of image of prophet and the religious attitude.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Prophet, Prophet concept, Prophet image, Religious attitude

Proje Numarası

SHIZ-2021-437

Kaynakça

• Acar Çınar, H. (2020). Dinî tutum ve peygamber tasavvuru arasındaki ilişkiye dair mukayeseli bir araştırma: Ülkü İmam Hatip Lisesi ve Mevlana Ortaokulu örneği. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 7(13), 83-118.
• Baymur, F. B. (1978). Genel psikoloji (4. bs). Ankara: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
• Budak, S. (2017). İmaj. [içinde] Psikoloji sözlüğü (5. bs). Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları.
• Devellioğlu, F. (1970). Tasavvur. [içinde] Osmanlı-Türkçe Ansiklopedik Lügat. Ankara: Doğuş Matbaası.
• Farabi. (1987). Fusulü’l medeni (Siyaset Felsefesine Dair Görüşler). (Çev. H. Özcan,; 1. bs). İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları.
• Freedman, J. L., Sears, D. O., & Carlsmith, J. M. (1989). Sosyal psikoloji (Çev. A. Dönmez,; 1. bs). İstanbul: Ara Yayıncılık.
• Gürses, İ. (2010). Dindarlık ve kişilik. Bursa: Emin Yayınları.
• Hacıkeleşoğlu, H. (2020). Ebeveyn Tutumları ve kişilik özelliklerinin tanrı tasavvuru ile ilişkisi üzerine bir araştırma. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Holm, N. G. (2018). Din psikolojisine giriş. (Çev. A. Bahadır). İstanbul: İnsan Yayınları.
• Hökelekli, H. (2013). Din psikolojisi (10. bs). Ankara: Diyanet Vakfı Yayınları.
• İbn Sina. (2014). El-İşârât ve’t-Tenbîhât. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları.
• İnceoğlu, M. (2011). Tutum algı iletişim (6. bs). Ankara: Siyasal Kitabevi.
• Kağıtçıbaşı, Ç., & Cemalcılar, Z. (2018). Dünden Bugüne insan ve insanlar sosyal psikolojiye giriş (21. bs). İstanbul: Evrim Yayınları.
• Krech, D., & Crutchfield, R. S. (1970). Sosyal Psikoloji nazariye ve problemler (E. Güngör, Çev.; 2. bs). İstanbul: İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
• Mehmedoğlu, A. U. (2011). Tanrıyı tasavvur etmek (1. bs). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Ok, Ü. (2011). Dini tutum ölçeği: Ölçek geliştirme ve geçerlik çalışması. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 8(2), 528-549.
• Özakpınar, Y. (1999). Psikolojinin insan tasarımı. [içinde] Psikolojide Yeni Tartışmalar (1. bs, ss. 67-90). ed. S. A. Arkonaç. Alfa Yayınları.
• Peker, H. (2018a). Din psikolojisi (16. bs). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Peker, H. (2018b). Din psikolojisi (16. bs). İstanbul: Çamlıca Yayınları.
• Piaget, Jean, & Inhelder, B. (1967). The childs conception of space (1. bs). ABD: W. W. Norton and Company, Inc.
• VandenBos, G. R. (2007). Attitude. [içinde] APA Dictionary of Psychology (2. bs). ABD: American Psychological Association.
• Yanmaz, A. N. (2013). MEB İmam hatip öğrencilerinin peygamber tasavvuru (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Yavuz, K. (1983). Çocukta dini duygu ve düşüncenin gelişmesi (1. bs). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
• Zanna, M. P., & Rempel, J. K. (1988). Attitudes: A new look at an old concept. [içinde] The social psychology of knowledge. (1. bs, ss. 315-333). ed. D. Bar-Tal & A. W. Kruglanski. UK: Cambridge University Press.