Türk Din Psikolojisi Çalışmalarında ‘İnanç Psikolojisi’ Literatürü (1967-2023) Üzerine Bir Araştırma

Yıl 2024, Sayı: 10, 79 - 102, 30.12.2024

Elif Nihal Aktay

https://doi.org/10.59379/tdpd.1420947

Öz

Bu makalede, Türk din psikolojisi çalışmalarında inanç psikoloji-si üzerine bir literatür (1967-2023) taraması yapmak ve bu çalış-maların genel durumu hakkında betimsel bilgi vermek amaç-lanmıştır. Makalede metodolojik yöntem olarak kullanılan litera-tür taraması, daha önce yayımlanan bilgileri inceleyen, özetle-yen, sınıflayan ve yorumlayan eleştirel bir analiz tekniğidir. Lite-ratür taramasına dayalı yapılan araştırmalar, herhangi bir bilim dalındaki geçmişte yapılan çalışmalar hakkında literal bilgi sağla-maları açısından oldukça değerlidir. Bu makale, Türk din psiko-lojisi çalışmalarında inanç psikolojisi üzerine ileride yapılacak araştırmalar için Türkçe literatür sunmaktadır. Aynı zamanda, alandaki temaya ilişkin yeni dönem çalışmalara bir arka plan oluşturma, gerekçe sunma ve kaynak tarama ihtiyacını gidermeyi hedeflemektedir. Bu doğrultuda makalede, 1967-2023 yılları ara-sında ‘inanç psikolojisi’ konusunda alana kazandırılmış “kitap, tez, makale, bildiri, çeviri ve ansiklopedi maddesi” türündeki Türkçe yazılan araştırmalar, akademik ürün çeşitliliğine göre gruplanarak bir araya toplanmıştır. Türkiye’de inanç psikolojisi üzerine yapılan araştırmalara ulaşmak için de Ulusal Tez Merke-zi, Dergi Park Akademik, İslam Araştırmaları Merkezi, Google Akademik, Milli Kütüphane ve İslam Ansiklopedisi (n=6) inter-net veri tabanlarından yararlanılmıştır. Yapılan bu incelemeler sonucunda toplamda 182 adet akademik ürün tespit edilmiştir. Elde edilen bu verilerin akademik ürün türlerine göre nicel da-ğılımlarına bakıldığında ise taranan kaynakların % 17’sini kitapla-rın (n=33), % 36’sını tezlerin (n=63), % 30’unu makalelerin (n=59), % 3’ünü bildirilerin (n=3), % 13’ünü çevirilerin (n=21) ve % 1’ini de (n=3) ansiklopedi maddelerinin oluşturduğu gö-rülmüştür. İnanç psikolojisi üzerine (1967-2023) yapılan bu lite-ratür taraması sonucunda bir değerlendirme yapılacak olursa; genellikle “inanç gelişimi, iman, anlam arayışı, inancın psikolojik arka planı, şüphe ve inkâr” kavramları üzerinden çalışmaların yapıldığı gözlemlenmiştir. Yapılan araştırma sonucunda, din psi-kolojisi alanında çalışan araştırmacılar için konuya ilişkin şu öne-rilerde bulunulabilir: (i) İnanç psikolojisi alanında yapılacak ça-lışmalarda konunun teorik kısmının yanı sıra pratik olarak da uy-gulamalı çalışmalar artırılabilir. (ii) Konunun farklı gelişim dö-nemleri ve inanç aşamaları açılarından dikkate alınıp belirli ara-lıklarla çalışılması, daha geniş kapsamlı çalışmaları literatüre ka-zandırmak ve güncelliği sağlamak için faydalı olabilir.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, İnanç, İnanç gelişimi, Şüphe, Literatür

A Study on the Literature of ‘Psychology of Belief’ (1967–2023) in Turkish Psychology of Religion Studies

Öz

This article aims to conduct a literature review on the subject of the psychology of belief within Turkish psychology of reli-gion studies between 1967 and 2023, providing an overview of the general state of research in this area. The methodological approach of the article involves a literature review, providing a critical analysis that examines, summarizes, categorizes, and in-terprets previously published information. Literature-based re-search is valuable for offering insights into past studies in any field, and this is particularly significant for advancing research on the psychology of belief within Turkish psychology of reli-gion. The study also aims to provide a foundation for future re-search, offering a rationale and fulfilling the need for back-ground information and source exploration. Accordingly, the article categorizes and compiles Turkish-language studies on the psychology of belief—including books, theses, articles, conference proceedings, translations, and encyclopaedia en-tries—published between 1967 and 2023. To access studies on the psychology of belief conducted in Turkey, six online data-bases were utilized: the National Thesis Centre, DergiPark Ac-ademic, the Centre for Islamic Studies, Google Scholar, the National Library, and the Encyclopaedia of Islam. This exami-nation identified a total of 182 academic works. A quantitative analysis of these works by type revealed the following distribu-tion: books 17% (n=33), theses 36% (n=63), articles 30% (n=59), conference proceedings 3% (n=3), translations 13% (n=21), and encyclopaedia entries 1% (n=3). The literature re-view highlights a focus on concepts such as belief develop-ment, faith (īmān), the search for meaning, the psychological underpinnings of belief, doubt, and denial. Based on the litera-ture review of studies conducted on the psychology of belief from 1967 to 2023, the following observations and recommen-dations are offered for researchers in the psychology of reli-gion: (i) Future studies in the psychology of belief should not only focus on theoretical aspects but also can include practical and applied research to enhance understanding and real-world applications. (ii) Considering the topic from the perspectives of different developmental stages and belief phases, and conduct-ing studies at regular intervals, would help expand the scope of the literature and maintain its relevance over time.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Faith, Faith development, Doubt, Literature

Kaynakça

• Ansiklopedi Madde Taraması. (2022). İslâm Ansiklopedisi, (https://www.islamansiklopedisi.org.tr). Erişim: Mart 2023.
• Aydın, A. R. (1995). Dini inkarın psiko-sosyal nedenleri. (Yayım-lanmamış Doktora Tezi). Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Fromm, E. (1990). Psikanaliz ve din. (çev. Ş. Algaput). Kabalcı Yayınları.
• Göcen, G. (2020). Din psikolojisi I: Kavram atlası. Gazi Kitabevi.
• Gündoğan, S. (2023). Objections to Sam Harris’s critic of reli-gion. İlahiyat Studies, 14(2), 439-467.
• Karacoşkun, M.D. (2004). Dini inanç- dini davranış ilişkisine sosyo-psikolojik yaklaşımlar. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 4(2), 23-36.
• Kayıklık, H. (2015). Din psikolojisi: Bireysel dindarlık üzerine. Kara-han Kitapevi.
• Kızılgeçit, M. (2021). Din psikolojisinin 300’ü. Otto Yayınları.
• Kitap Taraması. (2022). Milli Kütüphane, (https://www.mkutup.gov.tr). Erişim: Mart 2023.
• Köse, A. & Ayten, A. (2016). Din psikolojisi. Timaş Yayınları.
• Köse, A. (2000). “İman” maddesi. TDV İslam Ansiklopedisi-22, (ss. 214-216). TDV Yayınları.
• Makale Taraması. (2022a). İslâm Araştırmaları Merkezi, (http://www.isam.org.tr). Erişim: Mart 2023.
• Makale Taraması. (2022b). Google Akademik, (https://scholar.google.com.tr). Erişim: Mart 2023.
• Makale Taraması. (2022c). Dergi Park Akademik, (https://dergipark.org.tr/tr). Erişim: Mart 2023.
• Mehmedoğlu, A. U. (2013). İnanç psikolojisine giriş. Çamlıca Yayınları.
• Pazarlı, O. (1982). Din psikolojisi. Remzi Kitabevi.
• Peker, H. (2019). Din psikolojisi. Çamlıca Yayınları.
• Peterson, M. & Hasker, W. & Reichenbach B. & Basinger D. (2006). Akıl ve inanç: Din felsefesine giriş. (çev. R. Acar). Küre Yayınları.
• Seggie, F. N. & Bayyurt, Y. (2017). Nitel araştırma: Yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımları. Anı Yayıncılık.
• Sevinç, K. (2017). İnançsızlık psikolojisi. Çamlıca Yayınları.
• Tez Tarama. (2022). Ulusal Tez Merkezi, (https://tez.yok.gov.tr). Erişim: Mart 2022.
• Vergote, A. (1999). Din, inanç ve inançsızlık. (çev. V. Uysal). Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları.