Türk Din Psikolojisinde Öncü Bir İsim: Kerim Yavuz Üzerine Biyografik Bir Araştırma

Yıl 2024, Sayı: 10, 129 - 236, 30.12.2024

Mustafa Koç

https://doi.org/10.59379/tdpd.1585492

Öz

Din psikolojisi alanında bilimsel araştırma yapan ve akademik metin üreten alan aktörüne akademisyen ‘din psikoloğu’ denir. Bu makalede, Türkiye’de din psikolojisi alanında yapılan bilimsel çalışmaları başlatan ilk akademisyen din psikologlarından birisi olan Kerim Yavuz’un (a) akademik hayatı, (b) özel ilgi alanları, (c) akademik çalışmaları, (d) lisans ve lisansüstü dersleri, (e) yönettiği lisansüstü tezleri ve (f) Türk din psikolojisi çalışmaları ve alan tarihindeki yeri üzerine uzman katılımcılar ile eşi ve çocuklarının (n=26) kişisel düşüncelerine yer verilmiştir. Sonuç olarak makalede; (i) Yavuz’un, 25 yaşında Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nden mezun olduğu; 32 yaşında Almanya Albert Ludwing Üniversitesi’nde doktorasını tamamlayarak "doktor" unvanını aldığı; 33 yaşında Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi’nde "asistan doktor" olarak göreve başladığı; 38 yaşında "doçent" ve 48 yaşında "profesör" unvanlarını kazandığı; 49 yaşında Erciyes Üniversitesi’ne öğretim üyesi olarak atandığı; 53-61 yaşları arasında Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi’nde dekanlık yaptığı; 67 yaşında emekli olduğu ve 34 yıllık bir akademik kariyer süresince çeşitli üniversitelerde görev aldığı; 2023 yılında 82 yaşında vefat ettiği; (ii) ‘(a) din psikolojisi, (b) eğitim psikolojisi, (c) kültürlerarası din eğitimi, (d) çocuk gelişimi ve din eğitimi, (e) dinsel inançların psikanalizi, (f) toplumsal dönüşüm, (g) edebi metinlerde dinsel semboller ve (h) sosyal bağlamda dinsel kimlik gibi özel ilgi alanlarının (n=8) olduğu; (iii) Türk din psikolojisi tarihindeki bağlamsal konumu olarak din psikoloğu olan Yavuz’un din psikolojisinin tanınmasını kapsayan birinci dönem [1949-1979] içerisinde değerlendirilebileceği; (iv)-Toplam olarak önemli sayıda (n=43) bilimsel çalışmaları/eserleri bulunan Yavuz’un akademik ürün çeşitliliğine göre bakıldığında, en çok ulusal ve uluslararası hakemli dergilerde yayımlanan makalelerinin (n=14) olduğu, bunu da sırasıyla bildirileri (n=13) ve kitapları (n=10) ile diğer çalışmalarının izlediği; (v)-Yavuz’un lisans ve lisansüstü düzeyde din psikolojisi ve pedagojik formasyonu da içine alacak biçimde çeşitli konuları kapsayan dersler (n=17) verdiği; bu derslerin büyük kısmının lisansüstü düzeyde olduğu; (vi)-Yavuz’un öğretim üyeliği süresince yönettiği lisansüstü tezlere bakıldığında ise yüksek lisans (n=14) ve doktora (n=5) tezleri olmak üzere toplamda 19 tez yönettiği tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Din psikolojisi, Biyografik çalışma, Kerim Yavuz, Bilim tarihi, Literatür

A Leading Figure in Turkish Psychology of Religion: A Biographical Research on Kerim Yavuz

Öz

A scholar conducting scientific research and producing academic works in the field of the psychology of religion is referred to as a "psychologist of religion." This article examines the life and con-tributions of Kerim Yavuz, one of the first academic psychologists of religion to initiate scientific studies in the field in Turkey. The study is structured around six main aspects: (a) his academic ca-reer, (b) special interests, (c) academic works, (d) undergraduate and graduate courses, (e) theses he supervised, and (f) his position within the history of Turkish psychology of religion. Insights were gathered from experts, as well as his spouse and children (n=26). Key findings include the following: (i) Yavuz graduated from An-kara University Faculty of Theology at age 25, earned his doctorate from Albert Ludwigs University in Germany at age 32, obtaining the title of "Doctor." At age 33, he began his academic career as an “assistant professor" at Atatürk University Faculty of Islamic Sci-ences, received the title of "associate professor" at age 38, and "professor" at age 48. He was appointed as a faculty member at Erciyes University at age 49 and served as the dean of the Faculty of Theology at Çukurova University from ages 53 to 61. He retired at age 67 and, during his 34-year academic career, served at various universities. Yavuz passed away in 2023 at the age of 82. (ii) His areas of special interest included: (a) the psychology of religion, (b) educational psychology, (c) intercultural religious education, (d) child development and religious education, (e) the psychoanalysis of religious beliefs, (f) social transformation, (g) religious symbols in literary texts, and (h) religious identity in social contexts (n=8). (iii) In terms of his contextual position, Yavuz is situated within the first period [1949-1979] of Turkish psychology of religion history, during which the discipline gained initial recognition. (iv) He pro-duced a significant body of academic work (n=43), with a wide range of publications, primarily articles in national and international peer-reviewed journals (n=14), followed by conference papers (n=13), books (n=10), and other works. (v) He taught a variety of courses (n=17) at both undergraduate and postgraduate levels, primarily postgraduate courses, covering subjects such as the psy-chology of religion and pedagogical formation. (vi) During his ten-ure, he supervised a total of 19 theses, comprising 14 master's the-ses and 5 doctoral dissertations.

Anahtar Kelimeler

Psychology of religion, Biographical study, Kerim Yavuz, History of science, Literature

Kaynakça

• Alkan, E. (2010). Prof. Dr. Mustafa Tahralı: Biyografik ve bibliyografik bir değini. Tasavvuf: İlmi ve Akademik Araştırma Dergisi, 25, 9-19.
• Batson, C. D., Schoenrade, P., & Ventis, W. L. (1993). Religion and the individual: A social-psychological perspective. Oxford University Press.
• Belzen, J. A. V., & Wikström, O. (1997). Taking a step back: Assessments of the psychology of religion. Acta Universitatis Upsaliensis.
• Çapçıoğlu, İ. & Ayten, A. (2013). Sunuş. [içinde] Din ve maneviyat psikolojisi: Temel yaklaşımlar ve ilgi alanları. (ss. 9-10). ed. R. F. Paloutzian & C. L. Park. Phoenix Yayınevi.
• Durmuş, A. (2003). Türk din eğitiminde öncü bir isim: Beyza Bilgin. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (3), 145-167.
• Evans, C. H. (2017). The social gospel in American religion: A history. New York University Press.
• Flournoy, T. (1902). Les principes de la psychologie religieuse. Archives de Psychologie, 2, 327–366.
• Güvercin, G. (2015). Biyografik araştırmalar ve biyografik anlatı görüşmesi. [içinde] Nitel araştırma: Yöntem, teknik, analiz ve yaklaşımlar. (ss. 172-184). ed. F. N. Seggie & Y. Bayyurt. Anı Yayıncılık.
• Hill, P. C., & Hood, R. W., Jr. (1999). Measures of religiosity. Religious Education Press.
• Hökelekli, H. (2010). Din psikolojisine giriş. Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları.
• Hyde, K. E. (1990). Religion in childhood and adolescence: A comprehensive review of the research. Religious Education Press.
• Jacobs, P. (2015). The Social Gospel movement revisited: Consequences for the church. HTS: Theological Studies, 71(3), 1-8.
• James, W. (1902). The varieties of religious experience. Longmans.
• Jonte-Pace, D., & Parsons, W. B. (2002). Religion and psychology: Mapping the terrain. Routledge.
• Karakütük, K. (2001). Öğretim üyesi ve bilim insanı yetiştirme: Lisansüstü öğretimin planlaması. (2. baskı). Anı Yayıncılık.
• Karasar, N. (2016). Bilimsel araştırma yöntemi: Kavramlar-ilkeler-teknikler. (31. baskı). Nobel Yayınları.
• Kayıklık, H. & Yapıcı, A. (2012). Editörden: Prof. Dr. Kerim Yavuz’u anarken. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (Din Psikolojisi Özel Sayısı), 12(2), 4-15.
• Kayıklık, H. (2024). Kişisel arşiv. (Prof. Dr. Kerim Yavuz’un yüksek lisans öğrencisi). (Erişim tarihi: Ağustos 2024).
• Koç, M. (2010). Türk din psikologları (1949-2010) üzerine biyografik bir araştırma–I. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 33, 187-210.
• Koç, M. (2011a). Türk din psikologları (1949-2010) üzerine biyografik bir araştırma–II. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 35, 227-246.
• Koç, M. (2011b). Türk din psikologları (1949-2010) üzerine biyografik bir araştırma–III. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 36, 265-285.
• Koç, M. (2012). Psychology of religion in Turkey (1949–2012): An overview. Archive for the Psychology of Religion (Special Issue: Psychology of Religion in Turkey), 34 (3), 327-340.
• Koç, M. (2015). Türkiye’de din psikolojisi çalışmaları (1949–2013) üzerine genel bir bakış. Balıkesir Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 1 (2), 301-330.
• Koç, M. (2018a). Türk din psikolojisinde öncü bir isim: Neda Armaner üzerine biyografik bir araştırma. Bilimnâme Dergisi, 36 (2), 213-259.
• Koç, M. (2018b). Türk din psikolojisinde öncü bir isim: Hayati Hökelekli üzerine biyografik bir araştırma. Bozok Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14, 65-126.
• Koç, M. (2020). Türk din psikolojisinde akademisyen bir din psikoloğu: Abdülkadir Etöz üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 1, 13-74.
• Koç, M. (2021a). Türk din psikolojisinde akademisyen bir din psikoloğu: Habil Şentürk üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 3, 161-221.
• Koç, M. (2021b). Türk din psikolojisinin kurucusu: Bedi Ziya Egemen üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 4, 155-209.
• Koç, M. (2022a). Türk din psikolojisinde öncü bir isim: Hüseyin Peker üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 5, 169-231.
• Koç, M. (2022b). Türk din psikolojisinde akademisyen bir din psikoloğu: Hasan Arslan üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 6, 165-233.
• Koç, M. (2023). Türk din psikolojisinde akademisyen bir din psikoloğu: Abdulvahit İmamoğlu üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 7, 131-191.
• Koç, M. (2024). Türk din psikolojisinde öncü bir isim: Ali Murat Daryal üzerine biyografik bir araştırma. Türk Din Psikolojisi Dergisi, 9, 175-272.
• Ok, Ü. (2006). Türkiye’de din psikolojisi: Neredeyiz ve nereye gidebiliriz? İslami Araştırmalar Dergisi, 19 (3), 441-456.
• Pargament, K. I. (2001). The psychology of religion and coping: Theory, research, practice. Guilford press.
• Pratt, J. B. (1920). The religious consciousness: A psychological study. Macmillan.
• Roberts, B. (2002). Biographical research. Open University Press.
• Roelofsma, P. H., Corveleyn, J. M., & Van Saane, J. W. (2003). One hundred years of psychology and religion: Issues and trends in a century long quest. VU University Press.
• Rosenthal, G. (2004). Biographical research. [içinde] Qualitative research practice. (ss. 48-65). ed. C. Seale ve ark. Sage Publishing.
• Ulu, M. (2024). Kişisel arşiv. (Prof. Dr. Kerim Yavuz’un öğrencisi). (Erişim tarihi: Ekim 2024).
• Ulusal Tez Merkezi. (2024). https://tez.yok.gov.tr. (Erişim: Eylül 2024).
• Wulff, D. M. (1997). Psychology of religion: Classic and contemporary (2. baskı). John Wiley & Sons.
• Wulff, D. M. (1998). Rethinking the rise and fall of the psychology of religion. [içinde] Religion in the making: The emergence of the sciences of religion, (ss. 181–202). ed. A. L. Molendijk & P. Pels. Brill.
• Wulff, D. M. (2001–2002). The psychology of religion and the problem of apologetics. Temenos, 37–38, 241–261.
• Wulff, D. M. (2010). Psychology of religion. [içinde] ed. D. A. Leeming, K. Madden, & S. Marian. Encyclopedia of psychology and religion (pp. 732–735). Springer.
• Yavuz, K. (1987). Psikanalizde ilk dini gelişmelerin değeri. Atatürk Üniversitesi Basımevi.
• Yavuz, K. (2024). Özgeçmiş. https://www.dr.com.tr.