Tıp Eğitiminde Ayrımcılık, Yanlılık ve Damgalamaya Yönelik Bir Eğitim Programının Tanıtımı ve Öğrencilerin Ayrımcılığa Neden Olan Durumlar Hakkındaki Görüşleri

Yıl 2025, Cilt: 24 Sayı: 72, 70 - 80

Mine Erkan , Dilan Akyurt , Yeşim Şenol

https://doi.org/10.25282/ted.1531400

Öz

Amaç: Bu çalışma ile öğrencilerin ayrımcılığa neden olan hastalık ve durumlara bakış açılarının değerlendirilmesi ve hazırlanan eğitim programının tanıtılması hedeflenmektedir.
Gereç ve yöntem: Çalışma 2023-2024 eğitim döneminde, Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi 1. sınıf öğrencilerinin hastalık ve durumlara yönelik damgalama ve ayrımcılık bakış açılarının belirlenmesi için nitel ve nicel verilerin toplandığı karma bir araştırmadır. Araştırma iki boyuttan oluşmaktadır. İlk aşamada listelenen ayrımcılık nedenlerine yönelik öğrencilerin düşünceleri anket ile değerlendirilmiştir. İkinci aşamada hazırlanan eğitim programı uygulanmış ve öğrencilerin uygulamalar ile ilgili duygu ve düşüncelerini yazmaları istenmiştir. Uygulama süreci sonunda damgalama ve ayrımcılığa yüklenen anlam; öğrencilerin deneyimleri, farkındalık düzeyleri, duygu ve düşünceleri yazdıkları metin üzerinden incelenmiştir.
Bulgular: Öğrencilerin incinebilir gruplardan en sık hükümlü ve tutukların (%88), ikinci sıklıkta göçmenlerin (%84,8) ayrımcılığa uğradığını düşündüğü saptandı. Hastalığı nedeni ile damgalanan kişilerde en sık uyuşturucu bağımlılığı (%95,3) ve sonra sırasıyla alkolizm (%75,1), şizofreni (%74,7) ve obezite hastalarının damgalamaya - ayrımcılığa uğradığı belirtildi. Öğrencilerin %75,8’i toplumsal cinsiyet temelli ayrımcılık yapıldığını düşündüğünü belirtti. Erkek öğrencilerin sigara kullanımı ilişkili hastalığı olan bireylerin (p= 0,03) ve engellilerin (p= 0,01) ayrımcılığa uğradığını düşünme oranları kadın öğrencilerden istatistiksel olarak anlamlı olarak yüksek bulundu. Kadın öğrencilerin erkek öğrencilerden istatistiksel olarak anlamlı olarak yüksek oranda göçmenlerin ayrımcılığa uğradığını düşündüğü bulundu (p= 0,05). Ders ve uygulamalar sonrasında yazılan metinler incelendiğinde en çok tekrarlanan temalar “ayrımcılık” ve “önyargı” temaları olarak saptandı. Öğrencilerin ifadeleri ödev olarak izletilen filmlerin farkındalığın arttırılmasında önemli katkı sağladığını gösterdi. Farkındalık için “empati” ve “iletişim kurma” en çok kullanılan kelimeler olarak dikkat çekti. Raporlarda üzerinde durulan bir diğer kavram “zorbalık” olarak saptandı.
Sonuç: Sağlık çalışanlarının ayrımcılıkla ilgili farkındalıklarının arttırılması büyük önem göstermektedir. Ulusal ÇEP-2020 Davranışsal, Sosyal ve Beşeri Bilimler Listesinde “ayrımcılık, yanlılık, damgalama” ana durum olarak; “göçmenler”, “yaşlı, engelli, hükümlü gibi incinebilir gruplar”, “toplumsal cinsiyet” ve “hastalığı nedeni ile damgalanan bireyler” alt durumlar olarak tanımlanmaktadır.
Tıp Eğitiminde bu alanda yapılan eğitimlerin yaygınlaştırılması önemlidir. Öğrencilere ödev olarak verilen film izleme ve raporlama süreci değerlendirildiğinde öğrencilerin ayrımcılığa yönelik hiç bilmedikleri önyargılarının olduğu ve bu filmler ile farkındalıklarının arttığına yönelik ifadeler dikkat çekmiştir. Sınıfta yapılan refleksiyon oturumlarında öğrencilerin, yapılan uygulamaların olumlu tutum değiştirmede işe yaradığını gösteren cümleleri dikkat çekmiştir. Öğrencilerin geribildirimleri incelendiğinde eğitim programından memnun oldukları gözlenmiştir.

Anahtar Kelimeler

Ayrımcılık, Yanlılık, Damgalama, Eğitim Programı, Tıp Eğitimi

Etik Beyan

Akdeniz Üniversitesi Tıbbi Bilimsel Araştırmalar Etik Kurulundan onay alınmıştır.

Introduction of a Training Program on Discrimination, Bias and Stigma in Medical Education and Students' Views on Situations Causing Discrimination

Öz

ABSTRACT
Aim: This study aims to evaluate students' perspectives on diseases and conditions that cause discrimination and to introduce the prepared education program.
Material and method: The study is a mixed study in which qualitative and quantitative data were collected to determine the stigmatization and discrimination perspectives of first-year students of Akdeniz University Faculty of Medicine in the 2023-2024 academic year towards diseases and conditions. The study consists of two dimensions. In the first stage, students' thoughts on the listed discrimination reasons were evaluated using a survey. In the second stage, the prepared education program was applied, and students were asked to write about their feelings and thoughts about the practices. At the end of the application process, the meaning attributed to stigmatization and discrimination, as well as students' experiences, awareness levels, feelings, and thoughts, were examined through the text they wrote.
Results: It was determined that the students thought that the most vulnerable groups were the convicts and detainees (88%), followed by immigrants (84.8%). It was stated that the most common stigmatization and discrimination among people who were stigmatized due to their illness was drug use (95.3%), followed by alcoholism (75.1%), schizophrenia (74.7%), and obesity. 75.8% of the students stated that they thought that there was gender-based discrimination. The rate of male students thinking that individuals with smoking-related illnesses (p= 0.03) and disabled people (p= 0.01) were discriminated against was found to be statistically significantly higher than female students. It was found that female students thought that immigrants were discriminated against at a statistically significantly higher rate than male students (p= 0.05). When the texts written after the lessons and practices were examined, the most repeated themes were determined to be "discrimination" and "prejudice." The students' statements showed that the movies watched as homework made a significant contribution to raising awareness. The most frequently used words for awareness were "empathy" and "communication." Another theme emphasized in the report was "bullying."
Conclusion: Increasing the awareness of healthcare professionals about discrimination is of great importance. In the National CEP-2020 Behavioral, Social and Human Sciences Situations List, "discrimination, bias, stigmatization" is defined as the main situation; "immigrants," "vulnerable groups such as the elderly, the disabled, the convicts," "gender" and "individuals stigmatized due to their illness" are defined as sub-situations. It is crucial to disseminate training in this field in Medical Education. When the film-watching and reporting process given to students as homework was evaluated, it was noted that students had prejudices about discrimination that they did not know about and that their awareness increased with these films. In the reflection sessions in the classroom, students' sentences indicating that the practices implemented were effective in changing positive attitudes were remarkable. When the feedback from the students was examined, it was observed that they were satisfied with the training program.
Key Words: Bias, Medical Education, Social Discrimination, Social Stigma, Training Programs

Anahtar Kelimeler

Bias, Medical Education, Social Discrimination, Social Stigma, Training Programs

Kaynakça

• 1- Goffman E. Damga: Örselenmiş kimliğin idare edilişi üzerine notlar. Ankara: Heretik Yayıncılık; 2014.
• 2- Kapıkıran A, Kapıkıran Ş. Psikolojik Yardım Aramada Kendini Damgalama Ölçeği: Geçerlik ve güvenirlik. Turkish Psychological Counseling and Guidance Journal. 2013;4(40):131–41.
• 3- Bos AE, Pryor JB, Reeder GD, Stutterheim SE. Stigma: Advances in theory and research. Basic and Applied Social Psychology. 2013;35(1):1-9.
• 4- Özmen S, Erdem R. Damgalamanın kavramsal çerçevesi. Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Derg. 2018;23:185‐208.
• 5- Corrigan PW, Watson AC. Understanding the impact of stigma on people with mental illness. World Psychiatry. 2002;1(1):16.
• 6- Link BG, Phelan JC. Labeling and stigma. İçinde: Handbooks of sociology and social research. Dordrecht: Springer; 2013. s. 513.
• 7- Major B, O’Brien LT. The social psychology of stigma. Annual Review of Psychology. 2005;56(1):393–421.
• 8- Le Glaz A, Lemey C, Berrouiguet S, Walter M, Lemogne C, Flahault C. Physicians’ and medical students’ beliefs and attitudes toward psychotic disorders: A systematic review. J Psychosom Res. 2022;163:111054.
• 9- Nakış ST, Kutlu CÖ, Ak İ, Vural T, Almacı M, Bazıghifan F, ve ark. Tıp Fakültesi 6. sınıf öğrencilerinin şizofreniye yaklaşımı ve stigmatizasyonun değerlendirilmesi: Niteliksel bir çalışma. Türkiye Biyoetik Dergisi. 2024;11(2):2–16.
• 10- Pitakchinnapong N, Rhein D. Exploration of the causation of stigmatization of mental illness in Thailand: Perceptions of Thai University students. Computers in Human Behavior. 2019;20(2):7–19.
• 11- Meyer IH. Prejudice, social stress, and mental health in lesbian, gay, and bisexual populations: Conceptual issues and research evidence. Psychol Sex Orientat Gend Divers. 2013;1(S):3–26.
• 12- Kardaş Ö, Gümüşsoy AS, Tanır MF, Başkan AH. Pediatri hekimlerinin bağımlı hastaları damgalama düzeylerine bağımlılık eğitiminin etkisi. Acta Medica Nicomedia. 2023;6(3):403–8.
• 13- Yıldız E, Çaydam ÖD. Sistematik derleme: Kanserli hastalara yönelik damgalama ile ilgili araştırmaların sistematik bir analizi. Sağlık ve Toplum Dergisi. 2020;1:9–23.
• 14- Çoban BG. Epilepsi ve toplumsal damgalanma. Türkiye Mesleki ve Sosyal Bilimler Dergisi. 2023;5(12):10–7.
• 15- Doganavsargil-Baysal O, Cinemre B, Senol Y, Barcin E, Gokmen Z. Epilepsy and stigmatization in Turkey. Epilepsy Behav. 2017;73:100–5.
• 16- Jackson SE. Obesity, weight stigma and discrimination. J Obes Eat Disord. 2016;2(1).
• 17- Özdemir Ö, Bilgili N. Sağlık hizmetlerinde yaşlı ayrımcılığı. Gülhane Tıp Dergisi. 2014;56(2):128–31.
• 18- Aktaç A. (2017). Obsesi̇f kompulsi̇f bozukluğa yöneli̇k sosyal damgalama üzeri̇nde psi̇koeği̇ti̇m ve temastan oluşan müdahale yöntemi̇ni̇n etki̇si̇ni̇n incelenmesi̇ (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
• 19- Yüksek Öğretim Kurumu. Mezuniyet Öncesi Tıp Eğitimi Ulusal Çekirdek Eğitim Programı 2020 [İnternet]. [Erişim tarihi 22 Haziran 2024]. Erişim linki: https://www.yok.gov.tr/Documents/Kurumsal/egitim_ogretim_dairesi/Ulusal-cekirdek-egitimi-programlari/mezuniyet-oncesi-tip-egitimi-cekirdek-egitimi-programi.pdf
• 20- Tasa H, Mamatoğlu N. Engelli bireylere yönelik tutum değişimi ve duyarlılık eğitimleri. Turkiye Klinikleri J Psychol-Special Topics. 2018;3:11–21.
• 21- Waqas A, Malik S, Fida A, Abbas N, Mian N, Miryala S, ve ark. Interventions to reduce stigma related to mental illnesses in educational institutes: a systematic review. Psychiatric Quarterly. 2020 May 5;91(3):887–903.
• 22- Miles MB, Huberman AM, Saldana J. Qualitative Data Analysis: A Methods Sourcebook. California: SAGE Publications Ltd; 2014.
• 23- Demirören M, Şenol Y, Aytuğ Koşan AM, Saka MC. Tıp eğitiminde ruhsal bozukluklara karşı damgalama eğitimi gereksiniminin değerlendirilmesi: Nitel ve nicel yaklaşım. Anadolu Psikiyatri Dergisi. 2015;16(1):22-29.
• 24- Carrara BS, Fernandes RHH, Bobbili SJ, Ventura CAA. Health care providers and people with mental illness: An integrative review on anti-stigma interventions. Int J Soc Psychiatry. 2021;67(7):840–53.
• 25- Phinney JS, Horenczyk G, Liebkind K, Vedder P. Ethnic identity, immigration, and well‐being: An interactional perspective. J Soc Issues. 2001;57(3):493–510.
• 26- Esses VM, Medianu S, Lawson AS. Uncertainty, threat, and the role of the media in promoting the dehumanization of immigrants and refugees: Dehumanization of immigrants and refugees. J Soc Issues. 2013;69(3):518–36.
• 27- Weiss MG, Ramakrishna J, Somma D. Health-related stigma: rethinking concepts and interventions. Psychol Health Med. 2006;11(3):277–87.
• 28- Pantenburg B, Sikorski C, Luppa M, Schomerus G, König H-H, Werner P, ve ark. Medical students’ attitudes towards overweight and obesity. PLoS One. 2012;7(11):e48113.
• 29- Erdoğan Ö, Işil Ö, İlhan N, Cural K, Gül Ş, Yazgan M, ve ark. Sağlıkla ilgili bölümlerde okuyan üniversite öğrencilerinin damgalamaya maruz kalan farklı gruplardaki bireylere yönelik bakış açıları ve damgalama eğilimleri. Haliç Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi. 2021;4(3):187–99.
• 30- Dahl M. The role of the media in promoting images of disability-disability as metaphor: The evil crip. Can J Commun. 1993;18(1).
• 31- Dogra N, Bhatti F, Ertubey C, Kelly M, Rowlands A, Singh D, ve ark. Teaching diversity to medical undergraduates: Curriculum development, delivery and assessment. AMEE GUIDE No. 103. Med Teach. 2016;38(4):323–37.